‘Het zonder meer in stand houden van contracten die zijn voortgekomen uit een aanbesteding waaraan de schijn van integriteitschending kleeft, is niet houdbaar.’ Dit waren in september 2014 de woorden van Ivo Opstelten, destijds minister van Veiligheid & Justitie, waarmee hij het achtjarige voertuigencontract met Volkswagen-importeur Pon opzegde. De voorgenomen beëindiging kwam er in de praktijk op neer dat er na vier jaar geen gebruik werd gemaakt van de optie om het contract met twee jaar (en daarna nog eens twee jaar, tot 1 januari 2019) te verlengen. Kortom, na vier jaar kon de inkooporganisatie van de politie weer aan de bak om een nieuwe procedure te bedenken voor de megalevering van de 11.000 à 12.000 politievoertuigen. Van onopvallende auto's voor kantoorpersoneel en het standaard Touran-noodhulpvoertuig tot de Transporter-politiebusjes.

Nieuwe mantra: ‘zorgvuldigheid’

De uitkomst van de eerste aanbesteding, waar destijds alleen Volkswagen-importeur Pon op inschreef, was belabberd. Daarop volgde er een onophoudelijke stroom van negatieve publiciteit (lees hier ook meer over de subtiele en minder subtiele omkoping in de automotive sector) en een onderzoek van de Commissie Schouten naar de rechtmatigheid van de aanbesteding. Tot overmaat van ramp startte de Rijksrecherche een onderzoek naar omkoping van politiemedewerkers door het familiebedrijf Pon. Het leidde bij beide partijen tot de nodige consequenties: bij Pon vertrok een groot deel van de betrokken medewerkers bij de afdeling Fleetsales, en bij de politie werd een aantal medewerkers op non-actief gezet.

De uitkomst van de eerste aanbesteding was belabberd

Om een soortgelijke mislukking te voorkomen, werd ‘zorgvuldigheid’ het nieuwe mantra van de inkooporganisatie. Deze kreeg van de minister achttien maanden de tijd om een nieuwe aanbestedingsprocedure te starten. Het bedrijf Pon kreeg een overbruggingscontract van 1,5 jaar met als reden dat de werkzaamheden van de politie niet in het gedrang mochten komen. Oftewel, om te voorkomen dat politiemedewerkers tijdens de nieuwe aanbestedingsprocedure zouden moeten rondrijden in gare, slecht onderhouden politieauto’s.

Royale termijn

De overbruggingsovereenkomst viel echter niet overal in goede aarde. CDA-Kamerlid Peter Oskam noemde het destijds tijdens een algemeen overleg ‘een nogal royale termijn’. Een medewerker van een opbouwbedrijf — dat in de vorige aanbesteding buiten de boot was gevallen — had ook twijfels bij het overbruggingscontract met Pon. ‘Er loopt een strafrechtelijk onderzoek naar inkoopmedewerkers van de politie en leverancier Pon wordt onderzocht. Er is rook, er is vuur. Dan kun je toch geen overbruggingscontract van achttien maanden afsluiten met zo’n bedrijf?’

Er was meer optimisme over de nieuwe opzet van de nieuwe aanbesteding. De grootste verandering hiervan houdt in dat het politiewagenpark niet meer als één perceel wordt aanbesteed, waardoor een leverancier in staat moet zijn om álle soorten voertuigen te leveren. Dat bleek bij de vorige aanbesteding een te machtige eis te zijn voor bijvoorbeeld Volvo en Mercedes, die niet alle typen konden leveren. ‘Onze A-klasse paste niet in één segment, waardoor we daar “nee” op moesten antwoorden. En dan lig je er direct uit,’ vertelt Frits Bijvoet, voormalig senior accountmanager van Mercedes-Benz Nederland.

De taart wordt verdeeld, zodat meerdere autoleveranciers de schep kunnen hanteren

De aanbesteding zal nu worden opgeknipt in vijftien verschillende percelen, waardoor er hoogstwaarschijnlijk niet meer één winnaar zoals Pon kan voorsorteren om alle soorten politievoertuigen te leveren en deze te voorzien van de prijzige lichtbalken, sirenes, stripings en communicatieapparatuur. De taart wordt dus verdeeld, zodat meerdere autoleveranciers de schep kunnen hanteren. Dit ligt in lijn met de aanbevelingen van de commissie-Schouten. Het onderzoek onder leiding van Maarten Schouten, voormalig bevelhebber der landstrijdmachten, leidde in 2012 tot een vuistdik rapport waarin hij concludeerde: ‘Door de stapeling van eisen is een zodanig groot deel van de concurrentie uitgeschakeld dat de marktwerking sterk beperkt is.’ Een van de aanbevelingen: knip de aanbesteding voortaan op. Het schept de mogelijkheid dat er in de toekomst bijvoorbeeld arrestantenbusjes worden geleverd door Mercedes-Benz, onopvallende kleine voertuigen door Dacia, de hondenvoertuigen door Volvo en dat de meest voorkomende basis-politievoertuigen met het logo van Renault rondrijden.

Overschrijding

De inkooporganisatie had achttien maanden de tijd om een nieuwe aanbesteding te doen met als deadline 1 juli 2016. Maar eind mei bleek dat deze deadline niet wordt gehaald. Dit bracht de inkooporganisatie van de politie op zondag 22 mei in een persbericht naar buiten. De timing was saillant, want De Telegraaf had datzelfde weekend een verhaal op basis van anonieme bronnen in de inkooporganisatie, over dat de deadline ver overschreden zou worden. Kortom, een reactie die als allesbehalve proactief kan worden getypeerd. Terwijl de Commissie Schouten nog wel de aanbeveling had gedaan: ‘Wees met betrekking tot de informatievoorziening over een groot (materieel) project proactief en wacht niet tot er vragen over worden gesteld.’

Een dag na het ingelaste persbericht informeerde de Minister van Veiligheid & Justitie, Ard van der Steur, de Tweede Kamer over de opgelopen vertraging. Deze zou zijn veroorzaakt door de nieuwe insteek van de aanbesteding, een reorganisatie op de inkoopafdeling en een hoge mate van zorgvuldigheid in de procedure. De minister meldt ook dat er een nieuw overbruggingscontract is ondertekend met Pon voor de periode van 1 juli 2016 tot uiterlijk 1 januari 2018. Oftewel, nog eens een verlenging van 1,5 jaar waarin Pon nog steeds onder dezelfde voorwaarden alle type voertuigen levert en onderhoud en opbouwwerkzaamheden mag uitvoeren. Volgens Van der Steur is ook dat geboren uit noodzaak. ‘De politie dient uit operationele noodzaak over een goed uitgerust wagenpark te beschikken. Daarom heeft de korpsleiding besloten een nieuwe overbruggingsovereenkomst met beide huidige leveranciers af te spreken.’

De politie blijft ronddobberen met Pon, terwijl daar geen absolute noodzaak voor is

Kortom, de politie blijft ronddobberen met Pon, terwijl daar geen absolute noodzaak voor is. Zo mag Pon nu bijvoorbeeld ook de onopvallende politieauto’s blijven leveren, de voertuigen die de grootste bulk (60%) van het totale wagenpark betreffen. ‘Dat gaat om pool-auto’s, huismeesterbussen en reisauto’s,’ aldus een medewerker in de politieorganisatie. ‘Gewoon vervoer van A naar B. Er is geen enkel argument van operationele noodzaak te bedenken waarom dat een Pon-auto moet zijn. Er zijn ook andere marktpartijen die dit kunnen leveren.’ Verbazing was er ook dat er geen andere automerken zijn gepolst om een deel van de overbruggingstermijn in te vullen met voertuigen.

Miljoenenorder

De Telegraaf maakte op 22 mei ook melding van een nieuwe order van 300 Volkswagen-Tourans. Het is een stevige order: een voormalige ombouwer rekent voor dat enkel de opbouwwerkzaamheden van een politievoertuig – denk aan de verlichting, signalering, de politiestrepen tot de verbandtrommel – per voertuig circa 17.000 euro betreffen, een klus die binnen het Pon-concern door Modiforce wordt uitgevoerd. Daarnaast komen er nog de kosten bij van de ‘kale’ auto a 30.000 euro. Oftewel, een order van grofweg 14 miljoen euro.

‘Het is ongelooflijk,’ verzucht de medewerker bij het opbouwbedrijf. ‘Het is positief dat de aanbesteding wordt opgedeeld in verschillende percelen, maar door de verlenging kan Pon wel steeds meer haar voorsprong en kennis opbouwen in de nieuwe aanbesteding. Het zal me niet verbazen als zij dadelijk het grootste perceel weten binnen te halen.’

De grootste dreiging voor Pon komt hiervoor uit de hoek van de Rijksrecherche. Mocht blijken dat medewerkers van het familiebedrijf zich daadwerkelijk schuldig hebben gemaakt aan ambtelijke omkoping, dan kan dat een uitsluitingsgrond vormen voor de nieuwe aanbesteding. Vooralsnog blijft Pon echter hofleverancier van de politie, met een overbruggingscontract van in totaal drie jaar waardoor het familiebedrijf aan het eind van de rit slechts één jaar heeft hoeven in te leveren op het oorspronkelijke achtjarige politiecontract.