
Aandeelhouders zijn geen directeuren - dat geldt ook voor politici
De aanhoudende problematiek op het spoor illustreert de bestuurlijke problemen van geprivatiseerde overheidsdiensten. Als politici directeurtje gaan spelen en er daardoor bestuurders zonder vakkennis worden benoemd, moet de verzelfstandiging van publieke diensen maar worden teruggedraaid, vinden Rens Knegt en Rochus van der Weg
Het rapport van de parlementaire enquêtecommissie over het Fyra-debacle legt bloot dat de verzelfstandiging van publieke diensten aan het eind van de vorige eeuw ondoordacht heeft plaats gevonden en onverstandig was. We zien de drama’s bij woningcorporaties, de uitverkoop van energieproductiebedrijven aan buitenlandse kolenboeren en de mislukking bij het spoor.
'Zelfstandige' diensten
In essentie is de onderliggende gedachte voor verzelfstandiging simpel: verzelfstandigde bedrijven werken efficiënter dan overheidsdiensten, die meer last hebben van bureaucratie. Als we tevens concurrentie bevorderen, wordt dat effect versterkt. Bij deze verzelfstandiging hoort een besturingsmodel, waarbij de overheid als enige aandeelhouder op afstand staat. De directie is verantwoordelijk voor de aansturing van de onderneming en is verantwoording schuldig aan de Raad van Commissarissen (RvC), de aandeelhouder wordt betrokken bij strategische besluitvorming. De werkelijkheid blijkt weerbarstiger. Het spoor heeft alle elementen in zich om dat te illustreren. De NS is na de verzelfstandiging opgesplitst in NS als vervoersbedrijf en ProRail als beheerder van het spoorwegnet. Zowel bij NS als bij ProRail blijkt de beoogde governance niet te werken. De belangrijkste oorzaak daarvan is dat zowel het vervoer als het spoorbeheer door de publieke opinie, de media en de politiek wordt ervaren als publieke dienstverlening. En publieke dienstverlening is een overheidstaak. Academische discussies over de precieze afbakening van het publieke domein helpen niet (zie hiervoor onder andere www.deleerstoelen.nl en de literatuurlijst van Roel Kuipers De terugkeer van het algemeen belang). Wat telt is de beleving van de reiziger.De politiek laat zich als aandeelhouder verleiden om op de stoel van de Raad van Commissarissen en de directie te gaan zitten.Bij elk incident voelt de politiek zich geroepen vragen te stellen en te interveniëren. Vragen die volgens de beoogde governancestructuur gesteld zouden moeten worden aan de Raad van Commissarissen als verantwoordelijke toezichthouder, maar die gesteld worden aan de bewindspersoon als aandeelhouder. De aandeelhouder laat zich verleiden om op de stoel van de RvC en, erger nog, op de stoel van de directie te gaan zitten. Dat gaat fout, zoals de recente gebeurtenissen aantonen. Bij het spoor komt dit des ter scherper aan het licht omdat er talrijke incidenten zijn, die mede zijn terug te voeren op de onwerkbare splitsing tussen NS en ProRail. Misschien is er ook een lichtpuntje. Toen de nieuwe staatssecretaris van Infrastructuur en Milieu, Sharon Dijksma, twee weken geleden in de Tweede Kamer werd aangesproken op de strategische beslissingen van Air France-KLM met betrekking tot Transavia voegde zij de Kamerleden fijntjes toe: 'Ik bestuur dat bedrijf niet en u ook niet'. Dat was het enige juiste antwoord.
Vakinhoudelijke bestuurders
Een tweede oorzaak van het disfunctioneren van publieke diensten en de bijbehorende governance ligt in de bemensing. Het 'gedoe' met Den Haag leidt tot benoemingen van oud-politici en andere functionarissen met een 'publiek' cv in besturen en RvC's. Dat gaat ten koste van de vakinhoudelijke kennis. Het zou toch een standaardeis moeten zijn dat alleen personen met – naast generalistische competenties – een gedegen kennis van het vak op het hoogste niveau kunnen opereren. Personen die het bedrijf c.q. de sector in hun genen hebben. In dat opzicht zijn de benoemingen van Eringa en Alders bij ProRail en van Van Boxtel bij de NS begrijpelijk, maar geen garantie voor succes. Eringa’s achtergrond is politiecommissaris en ziekenhuisdirecteur, terwijl Alders een lange loopbaan heeft gehad in de publieke dienst als onder andere Kamerlid, minister en Commissaris van de Koningin. Succesvolle carrières, maar het staat heel ver van een technisch uitermate complex bedrijf als ProRail.Een voorwaarde voor goed functionerende dienstverlening is een strikte uitvoering van de governanceEen voorwaarde voor goed functionerende dienstverlening op het spoor is een strikte uitvoering van de governance, waarbij de bewindspersoon optreedt als aandeelhouder en zich niet laat verleiden tot de rol van toezichthouder of bestuurder. Een goede uitvoering ervan is alleen mogelijk met capabele en competente hoofdrolspelers die organisatorische en strategische vaardigheden koppelen aan een goede kennis van producten en processen. Is dat een onmogelijke eis? Vermoedelijk, vooral omdat de Tweede Kamer zal blijven reageren op ieder incident en een goede toepassing van de governance onmogelijk zal maken. Welnu, maak in dat geval van organisaties die staan voor publieke dienstverlening weer onzelfstandige overheidsdiensten. Rens Knegt is voormalig directeur van Eneco. Rochus van der Weg is voormalig partner van Amrop International.
8 Bijdragen
jefcooper
Dat is nog te vriendelijk geformuleerd.
De gedachte was, en die leeft helaas nog voort, dat de overheid per definitie inefficiënt is.
De markt zal het doen.
Onze uiterst efficiënte PTT Post Cheque en Giro Dienst is al lang vergeten, die was z'n tijd ver vooruit.
Volgens Varoufakis is macro economie vanaf 1970 nergens meer onderwezen, marktgeloof is inderdaad veel gemakkelijker dan begrijpen hoe een economie werkt.
Dat geloof heeft de bekende karakteristiek, als je ziet dat er niets van klopt wordt het sterker.
En zo veranderde de 2008 crash niets.
Dat geloof in de inefficiënte overheid bleef, ondanks dat inmiddels voor zo ver mij bekend alle privatiseringen hebben aangetoond dat het daardoor duurder werd voor de belastingbetaler.
De sjoemelsoftware heeft het geloof in bedrijven die zichzelf controleren nog niet opgeheven,.
Tony Judt, 'Ill Fares the Land', London 2010 geeft diverse voorbeelden van privatiseringen die het duurder maakten, zoals de Londense ondergrondse.
Het ergste van de 'privatiseringen' is dat die het niet zijn, de eventuele winst gaat naar aandeelhouders, de belastingbetaler draait voor het gebruikelijke verlies op.
Judt betoogt dat openbaar vervoer niet moet worden gezien als iets wat kostendekkend moet zijn, de immateriële baten zijn lastig te berekenen, zoals ontvolking van het platteland tegen gaan.
Dat vrijwel altijd politici rampen zijn bij echte bedrijven zag je al bij Udink bij Ogem, recent Eurlings bij KLM.
Hermans is dan de eerste waarbij eindelijk eens wanbeleid openlijk is vastgesteld.
Ed Nijpels zat net in Parijs te smikkelen, z'n DSB ramp is kennelijk nog niet financieel op hem verhaald.
De Fyra enquete legde tientallen jaren wanbeleid bloot.
De conclusie dat in vele
Repelsteeljte
NRC Handelsblad, 16 juli 2001
'De bazen van de Spoorwegen reizen liever met de auto'
'In de directie van NS-Holding zit geen enkele 'spoorhaas' meer. En waarom grijpt de Raad van Commissarissen, nu calamiteit na calamiteit de Spoorwegen plaagt, niet in? De top, de tegenslag en hun strategie: 'Ze hebben ongelijk, maar ze kunnen toch doorgaan'.
Tom Regtuijt, voormalig directielid van de Nederlandse Spoorwegen, loopt in twaalf minuten van station Elst naar zijn huis. Naast de voordeur staat een vitrinekast met miniatuurtreinen: de hogesnelheidstrein en de Sprinter in de vorm van een vliegtuig – een grapje ter gelegenheid van de opening van de Schiphollijn. Er hangt een dienstregeling voor treinen van en naar Elst. Regtuijt werkte 27 jaar bij de NS, waar hij meer dan twaalf jaar zitting had in de directie. In 1998 verliet hij de directie, om nog een jaar te blijven als projectleider. Regtuijt kent nog de oudere conducteurs, die in de trein vaak even bij hem komen zitten. ,,Dan blazen ze stoom af, het zit ze dwars hoe ze te kijk worden gezet.''
http://vorige.nrc.nl/krant/article1538978.ece
Repelsteeljte
Peteur
Bij bijna al die organen zitten managers en bobo's aan de knoppen en zijn vakinhoudelijk sterke mensen weggezuiverd.
DrNomad
Ik zie niet waarom je slecht gedrag van gekozen schurken moet belonen. Geldt dat dan ook voor ander slecht gedrag door politici?
De klant op één zetten is bullshit onder nationalisatie. De klant op één zetten kan alleen als de klant betaalt (en kan weglopen). Nationalisatie zet de politici en het NS personeel op één. Dan worden winst-doelstellingen vervangen met politieke en persoonlijk doelstellingen. Dan wordt de trein niet beter, maar dan maakt men de auto slechter door niet meer in wegen te investeren; dat was het beleid van de afgelopen 40 jaar.
En wie moet er dan nog netto-belasting betalen? Andere bedrijven die wél efficiënt moeten werken in een concurrerende markt?
Dit plan is alleen maar het uitdelen van privileges (aan NS personeel), en niet eens om van het gezeik af te zijn.
Repelsteeltje
DrNomadDat is waar, maar er zijn ook veel mensen die intrinsiek gemotiveerd zijn. Dat beseffen veel L'ers niet.
DrNomad
RepelsteeltjeIk denk overigens dat klantgerichtheid als DNA van het bedrijf anders werkt dan als werkinstructie, terwijl je door politici wordt bestuurd.
MvdB
Wacht maar tot Flixbus hier écht voet aan de grond zet. Ik zie dat grofmazig busverkeer wel zitten.
Desnoods neem ik de trein naar het dichtstbijzijnde Flixstation ;-)
http://fd.nl/ondernemen/1128629/flixbus-verovert-de-markt-als-nieuwe-concurrent-van-ns