Niet veel promovendi is het gegeven om met het proefschrift de voorpagina van een landelijk dagblad te halen. En dat ook nog eens met een proefschift dat de weinig spraakmakende titel Incumbents and institutions in sustainability transitions draagt. Toch heeft Magda Smink met haar promotie-onderzoek de nodige aandacht gekregen door haar stelling dat gevestigde organisaties in de fossiele sector duurzaamheidstransitie weten te dwarsbomen doordat ze een flinke greep hebben op het beleidsproces. Met een aantal voorbeelden toont Smink aan hoe gevestigde partijen het proces zo vorm weten te geven, dat hun belangen gewaarborgd blijven. Voor de Kamer was het de aanleiding voor een debat over de invloed van bedrijfslobby's op wetgeving.

Jij-bakken

'Dit debat doet het proefschrift van de mevrouw Smink geen recht’, stelde PvdA’er Jan Vos na een aantal bijdragen en interrupties van zijn collega’s. Daarmee sloeg hij de spijker op de kop, maar vervolgens nam hij geen enkele moeite om het debat naar een hoger niveau te tillen. Zijn eigen inbreng kwam niet veel verder dan een anekdotisch verhaal over hoe hij een lobbyist buiten zijn werkkamer had gezet, waarmee hij maar wilde zeggen dat hij niet gevoelig is voor al die lobbypraatjes. Volgens hem. ‘De invloed van lobbyisten in Den Haag wordt overdreven. In Brussel is het erger gesteld, kijk maar naar de wijze waarop het heeft gereageerd op dieselgate’, zo sloot hij zijn betoog af.

Ondanks het interessante proefschrift was van tevoren al duidelijk dat van het debat weinig verwacht kon worden. Door het breed getrokken onderwerp (de invloed van bedrijfslobby's op wetgeving) schoot het alle kanten op, vlogen er veelvuldig verwijten over en weer en belandde alles – van draaideurpolitici tot betaald onderzoek – op een grote hoop. Dieptepunt vormde het moment waarop de Kamerleden elkaar de maat gingen nemen over hoe zuiver de ander in het lobbydebat stond. Toen initiatiefnemer van het debat Henk van Gerven (SP) een aantal oud-Kamerleden noemde die als lobbyist aan de slag gingen, reageerden de andere leden ongekend geïrriteerd en ontsteeg vervolgens het debat nauwelijks meer het jij-bakken-niveau.

Eigen verantwoordelijkheid     

Minister Kamp hoorde het allemaal gelaten aan en hield vervolgens een verhaal dat prima kan worden samengevat met Rutte's motto: ‘Wat leven we toch in een ontzettend gaaf land!’; al deed Kamp dat met de kenmerkende Twentse nuchterheid. Kamp wees er bijvoorbeeld op dat Nederland in de top-vijf staat van minst corrupte landen en dat de Nederlandse overheid gekenmerkt wordt door haar betrouwbaarheid en integriteit. Volgens hem zijn er genoeg checks and balances binnen de overheid en politieke partijen om eventuele misstanden te corrigeren. Hij ziet dan ook niks in maatregelen als een lobbyparagraaf bij wetsvoorstellen: ‘Dat organiseert alleen maar bureaucratie en wantrouwen’, aldus de bewindspersoon.

Kamp herkende zich ook niet in de kritiek die in het proefschrift werd geuit. Gevestigde partijen hebben volgens hem niet onevenredig veel invloed binnen het beleidsproces. Daarnaast hamerde hij voortdurend op de eigen verantwoordelijkheid van (oud)politici en ambtenaren. Dat dit ‘in enkele gevallen’ niet goed gaat, moet er volgens Kamp niet tot leiden dat de eigen verantwoordelijkheid wordt weggenomen. En daarmee was de kous wel af. 

Coco

Later op de avond was zijn collega-minister Dijsselbloem heel wat toegeeflijker in het debat over de invloed van banken op de regelgeving met betrekking tot coco’s. Over de gang van zaken rondom het fiscaal aftrekbaar stellen van dit innovatieve financiële product ontstond in november vorig jaar de nodige ophef. NRC toonde toen, aan de hand van Wob-documenten, aan dat ING tekstpassages had aangeleverd die zonder aanpassingen waren overgenomen in de wet.

Veel kritiek was er van Kamerleden die vonden dat de wet met opzet en op initiatief van banken op een slinkse wijze aan de aandacht van Kamer de kamer was ontsnapt. Het aftrekbaar stellen van coco’s – wat banken ongeveer 350 miljoen euro aan lasten scheelt – stond in een zogenaamde nota van wijzigingen, waar normaal kleine of technische aanpassingen instaan. Bovendien maakte het ook nog eens deel uit van een verzamelwet. Zo werd de maatregel als hamerstuk door de Kamer goedgekeurd en bleek niet elke parlementariër duidelijk wat de consequenties ervan waren.

Dijsselbloem ontkende dat de maatregel verstopt zou zijn en al helemaal dat banken achter een dergelijke tactische beslissing zouden zitten. Wel gaf hij toe dat het wetstraject onjuist was. De maatregel had niet in een nota van wijzigingen opgenomen moeten worden, waardoor ook de Raad van State werd omzeild. Tony van Dijck van de PVV hoorde hierin zelfs een onvervalste mea culpa.

Beterschap

De minister beloofde het voortaan anders te doen en herhaalde zijn voornemen om opener te zijn over de beïnvloeding van partijen op fiscale wetgeving. ‘Binnen het redelijke wil ik bij het wetsvoorstel aangeven wie wanneer invloed heeft uitgeoefend, ook als dit buiten de standaard internetconsultatie om gebeurt.’ Bovendien wil hij ervoor zorgen dat ook andere partijen tijdig betrokken raken in het beleidsproces: ‘Intern heb ik aangegeven dat ook consumentengroepen actief benaderd moeten worden als bijvoorbeeld een consumentenbelang geraakt wordt en er vanuit die hoek nog niet is gereageerd.’ Ook over zijn eigen positie is Dijsselbloem transparanter. Sinds begin van dit jaar staat zijn agenda uitgebreider online. Een voorbeeld dat nog weinig navolging kent bij zijn collega's.

Hoe ver de maatregelen van Dijsselbloem echt reiken, moet nog blijken. Toch verschilt hij in toon en in de bereidheid om transparanter te zijn van zijn collega Kamp. Het zou dus zomaar kunnen dat er per wetstraject dat door elk van deze twee heren wordt gestart heel verschillende regels rondom lobby en transparantie gaan gelden.