Vanavond wordt in Tuschinski in Amsterdam voor de vierde keer op rij het Depressiegala gehouden. Met het gala wil de Mental Health Foundation, een stichting waarin onder meer psychiaters Bram Bakker en Esther van Fenema in het bestuur zitten, aandacht vragen voor depressies.

Een mooi initiatief, maar in aanloop naar de avond ontstond er ook onrust. De Mental Health Foundation, opgericht in 2016, heeft een ANBI-status. Dat betekent dat ze een ‘Algemeen Nut Beogende Instelling’ is, oftewel: een ANBI is een stichting of vereniging die minimaal 90 procent van haar uitgaven aan het algemeen nut  besteedt, en om die reden speciale fiscale voordelen geniet.

Onrust op sociale media

Met die speciale fiscale voordelen komen ook verplichtingen. ANBI’s hebben een wettelijke verplichting om op hun site een balans, staat van baten en lasten, en een toelichting te publiceren, waaruit blijkt wat zij met het ingezamelde geld doen. En die financiële verantwoording ontbreekt. Toen daar via Twitter vragen op kwamen, reageerde voorzitter Bram Bakker geïrriteerd dat hij zich daar niet mee bezighoudt en er ook niets aan verdient.  

De Mental Health Foundation laat aan Follow the Money weten dat de stichting niets te verbergen heeft. De ontbrekende financiële verantwoording is er nog niet wegens ziekte van de verantwoordelijke, maar deze zal medio februari met terugwerkende kracht worden gepubliceerd. 

Verdubbeling van het aantal ANBI’s

Over de financiële verantwoording van de Mental Health Foundation valt dus nog weinig te zeggen. Maar de kwestie was voor Follow the Money aanleiding om eens een rondgang te maken langs tientallen ANBI’s. Hoeveel van hen komen de wettelijke eisen na die er zijn voor verslaglegging? 

De afgelopen tien jaar is het aantal ANBI’s in Nederland meer dan verdubbeld. Waar er in 2008 nog 20.000 ANBI’s stonden geregistreerd, waren het er in 2018 meer dan 43.000. Veel ANBI’s die er het afgelopen decennium bij kwamen, zijn kleine goede doelen – vaak opgericht ter ere van een overledene of om een zieke dierbare te steunen. Ze zijn in het leven geroepen om geld in te zamelen voor onderzoek, of een experimentele behandeling te bekostigen die de verzekering niet dekt. Hun emotionele verhalen en enthousiaste inzamelingsacties krijgen vaak aandacht in de (lokale) media. Maar wat gebeurt er daarna?

Follow the Money nam de proef op de som en keek naar de financiële verantwoording van 50 ANBI’s die de afgelopen jaren zelf de media opzochten omdat zij enthousiast geld inzamelden. Bestuurders gaven interviews, en zonden enthousiast persberichten uit over wat ze deden. Door in de databank van LexisNexis naar termen te zoeken als “geld inzamelen” en “stichting opgericht” kwamen er vijftig goede doelen naar boven. 

Bij 18 van de 50 door Follow the Money onderzochte ANBI’s bleek de financiële verantwoording niet op orde te zijn

We controleerden hun inschrijving bij de Kamer van Koophandel en ANBI-status, en keken daarna op hun website of ze aan de wettelijk verplichte financiële verantwoording (balans, staat van baten en lasten, en toelichting) voldeden. 

Bij 18 van de 50 door Follow the Money onderzochte ANBI’s bleek de financiële verantwoording niet op orde te zijn. In vijf gevallen ontbrak de verantwoording over de laatste jaren, en in 13 gevallen was er helemaal geen verantwoording. In deze link zie je een spreadsheet met het overzicht. Ook bleken twee stichtingen (Proud2BMe en Doorgaan met CVID) zichzelf inmiddels te hebben uitgeschreven bij de Kamer van Koophandel en het ANBI-register, maar nog wel werkende sites te hebben waarop wordt opgeroepen om vooral te doneren. Nergens wordt vermeld dat de activiteiten zijn gestaakt. 

Vaak geen onwil

‘Vaak is het geen onwil,’ vertelt Sigrid Hemels, hoogleraar Belastingrecht aan de Erasmus Universiteit Rotterdam en tevens werkzaam bij Allen & Overy in Amsterdam. ‘Zodra je ANBI’s erop wijst dat zij geen jaarverslagen op hun website hebben gepubliceerd, reageren ze vaak geschrokken.’

Dat is ook de reactie die Follow the Money krijgt wanneer we verschillende ANBI’s aanschrijven die geen cijfers hebben gepubliceerd. Ziekte, tijdgebrek, gebrek aan vrijwilligers of (mantel)zorg voor de dierbare voor wie de ANBI is opgericht, leiden ertoe dat de financiële verantwoording vaak wordt uitgesteld of vergeten.

‘Ziekte en diverse activiteiten hebben ervoor gezorgd dat de financiële verantwoording wat naar de achtergrond verdween. Het is zo’n dingetje dat achter in mijn hoofd blijft ronddwalen omdat ik weet wat mijn verantwoordelijkheid in deze is. Je hebt me voor nu in ieder geval weer even een zetje in de rug gegeven,’ laat Mathijs Lourens van de stichting ACD weten. Zijn dochtertje Myla werd door de zeldzame longafwijking ACD slechts 27 dagen oud.

Gjalt Wijmenga van de Femke Foundation, een stichting die wensen in vervulling laat gaan van kinderen met een zeldzame ziekte en waarvan het laatste jaarverslag van 2015 is, mailt dat het verzuim door drukte en persoonlijke tegenslagen komt. ‘Dat doet niet af aan het feit dat we qua informatie achterlopen, iets wat ik mij persoonlijk aantrek en behoor te verzorgen. Inmiddels hebben we binnen de stichting nieuwe mensen aangetrokken voor de publicatie en relatiebeheer, waardoor ik meer lucht krijg om dat te doen wat nodig is.’

Onderschatting

Een ANBI is zo opgericht, maar is het runnen ervan iets dat mensen onderschatten? Hemels meent van wel. ‘Het is mooi dat je met relatief weinig middelen vanuit je persoonlijke betrokkenheid een goed doel kan beginnen. Het zou zonde zijn als alleen grote clubs in staat waren om geld op te halen. Maar mensen onderschatten de administratieve rompslomp die het met zich meebrengt. Dat geldt zowel voor bestuurders van beginnende stichtingen, als voor bestuurders van stichtingen die al wat langer bestaan.’

'Het is enorm tijdrovend om 43.000 websites handmatig te bekijken'

In het voorjaar van 2017 onthulde NRC Handelsblad dat de Belastingdienst slechts 40 controleurs heeft voor de ruim 43.000 stichtingen. ‘Het is niet zo dat de Belastingdienst niets doet,’ vertelt Hemels. ‘Maar je kunt je voorstellen dat het enorm tijdrovend is om 43.000 websites handmatig te bekijken.’

Fraudegevoelig

Het gebrek aan een systematische controle leidt ertoe dat ANBI’s dankbare constructies zijn voor fraude. Zo werd voormalig Loyens & Loeff-partner René V. in september 2018 tot 30 maanden cel veroordeeld, waarvan 10 voorwaardelijk, omdat hij zichzelf als bestuursvoorzitter van vier stichtingen een riante bestuurdersvergoeding van 6,5 miljoen euro gaf. De rechtbank oordeelde dat het hier om meer dan een redelijke beloning voor werkzaamheden (600 euro per uur) ging, en er dus sprake was van verduistering van het vermogen van de stichting. Zakenpartner Peter G. kreeg een jaar celstraf, waarvan zes maanden voorwaardelijk, omdat hij als penningmeester de kosten slecht controleerde en zelf ook te veel declareerde.

Eind november 2018 werd de 61-jarige Koos van G., oprichter en directeur van de Rotterdamse stichting Droom Wens, in zijn woning in Capelle aan de IJssel aangehouden. De in 2007 opgerichte stichting Droom Wens regelde uitjes voor kwetsbare kinderen. Het betrof onder meer zieke kinderen of kinderen met een handicap, slachtoffers van mishandeling of misbruik, en kinderen die hun ouders hadden verloren.

Maar volgens de FIOD gebruikte Stichting Droom Wens slechts 10 procent van de donaties voor uitstapjes naar bijvoorbeeld de Efteling. De rest, ruim 800.000 euro, zou zijn opgegaan aan goksites, het casino en privé-uitgaven. Wie nu naar de site gaat, krijgt een melding van het Openbaar Ministerie. Van G. zit nog in voorarrest. Stichting Droom Wens had van 2008 tot 2013 de ANBI-status.

Betere begeleiding

Hemels ziet goede mogelijkheden voor automatisering. Zij pleit voor een aparte portal van de Belastingdienst voor ANBI’s en geautomatiseerde herinneringen – net zoals ondernemers er ieder kwartaal automatisch aan worden herinnerd dat zij nog de btw-aangifte moeten doen. Naar verwachting stuurt staatssecretaris Menno Snel (D66) in maart een brief naar de Tweede Kamer met aanbevelingen om ANBI’s beter te begeleiden.

ANBI’s die niet op tijd hun verantwoording publiceren, lopen het risico de ANBI-status te verliezen. Hemels: ‘Dat betekent dat er over het binnengekomen geld belasting moet worden betaald, zoals schenk- en erfbelasting, en dat kan oplopen tot het moeten afdragen van dertig tot veertig procent van het vermogen. Zulke gevolgen kunnen zelfs het faillissement van een ANBI betekenen.

En de topbeloningen?

Bij grotere ANBI’s is er regelmatig ophef over de salarissen van directeuren. Zo bleek in 2017 dat onder andere directeuren van de Nederlandse Hartstichting (179.000 euro), het Prins Bernhard Cultuurfonds (192.642 euro) en Natuurmonumenten (170.000) wel erg riante salarissen vingen. Maar volgens de staatssecretaris is het aan ANBI’s zelf om de hoogte van beloningen te bepalen, en is het aan het publiek (en daarmee: de donateurs) om te beoordelen of die niet te hoog zijn.