Het probleem van de renteswaps in het mkb bagatelliseren. Dat is de tactiek die banken tot nu toe naar de buitenwereld toe hanteerden. In veel gevallen was een rentederivaat een prima product voor niet-professionele beleggers, zoals kleine ondernemers die een lening wilden afsluiten, zo zeiden de banken. En als er al fouten zijn gemaakt door de bank, dan worden die netjes opgelost, bezweren diezelfde banken. Onder druk van toezichthouder AFM worden alle verkopen nog eens tegen het licht gehouden en als dat proces aan het einde van het jaar is afgerond, dan zijn we van dit probleemdossier af, zo bezwoeren Chris Buijink, voorman van de Nederlandse Vereniging van Banken, en Rabo-topman Wiebe Draijer eerder dit jaar. Maar aan die goed-nieuwsshow maakt ABN Amro nu een einde.

Zalm niet veroordeeld, maar was wel CFO van DSB, staat in prospectus

Het prospectus dat de staatsbank moet uitgeven om naar de beurs te mogen gaan, moet ABN beleggers goed informeren over de risico's die de bank loopt. Anders kan ABN door beleggers worden aangeklaagd vanwege het verzwijgen van belangrijke informatie. Er is dan ook weinig ruimte voor verhullend taalgebruik. Zo heeft de bank bijvoorbeeld ook moeten vermelden dat topman Gerrit Zalm nooit is veroordeeld, maar dat hij wel tot vlak voor het faillissement financieel topman was van DSB. En ook over het derivatenprobleem wordt openhartiger gecommuniceerd dan in normale persberichten.

Extra geld in stroppenpot

ABN Amro was samen met Rabobank de grootste verkoper van in totaal minimaal 17.000 rentederivaten aan kleine en middelgrote ondernemers. De ondernemers wilden in veel gevallen een 'gewone' lening met een vaste rente, maar namen op aandringen van de bank vaak een lening met een variabele rente, in combinatie met een rentederivaat. Dat moest hetzelfde effect hebben, maar bleek in de praktijk veel nadeliger: de rente bleek wel degelijk verhoogd te kunnen worden en vroegtijdig aflossen werd duur, omdat ondernemers dan ook hun derivaat moesten afkopen. De afgelopen maanden zijn er door rechters diverse voor de bank nadelige uitspraken gedaan over de verkoop van rentederivaten. In het prospectus geeft de bank nu dan ook toe dat toekomstige rechtszaken, waaronder van een of meer collectieve claimstichtingen, en acties van toezichthouders, 'substantiële' gevolgen kunnen hebben voor ABN. De bank was in september ook al de eerste die meldde dat zij geld opzij hadden gelegd om klanten te compenseren. Dat was toen een doorbraak: voor het eerst erkende een bank in feite dat de zaak groot genoeg was om een stroppenpot voor aan te leggen. Uit het prospectus blijkt zelfs dat ABN in de maanden daarna er achterkwam dat er eigenlijk niet voldoende in de stroppenpot zat: op 30 september werd er namelijk nóg meer geld ingestopt. 'As of 30 June 2015, the Group has recognised a provision for anticipated compensation amounts, which provision amount was increased as of 30 September 2015,' zo staat te lezen in het prospectus.

Uit prospectus ABN Amro, pagina 96.

Uitbreiding onderzoek

Ook op een ander punt laat ABN Amro blijken dat de eerdere uitlatingen van bankenvoorman Buijink en van concullega Wiebe Draijer voorbarig zijn geweest. Want volgens ABN is het maar zeer de vraag of de herbeoordelingen eind dit jaar zullen zijn afgerond. Volgens de bank wordt er namelijk met de toezichthouder gesproken over het uitbreiden van de groep die moet worden herbeoordeeld. Tot nu toe werden alleen derivaten bekeken die op 1 april 2014 nog liepen (17.000 in totaal bij ondernemers die als 'niet-professioneel' werden geclassificeerd). Maar veel ondernemers hadden vrijwillig, of onder druk van de bank, voor die tijd al hun derivaat afgekocht. Die groep is tot nu toe steeds buiten beschouwing gelaten, terwijl daar veel pijn zit: deze ondernemers moesten gemiddeld al snel 100.000 euro betalen om van hun derivaat af te komen. Hoe groot die groep ondernemers is en hoeveel geld er gemoeid is met de afkoopsommen, is niet bekend. ABN sluit niet uit dat de stroppenpot nog verder moet worden gevuld, als de swapverkoop aan deze groep ook moet worden herbeoordeeld.

AFM gaf ABN tweede boete voor verkoop swaps aan mkb

Dat ABN Amro in zijn maag zat met de verkoop van renteswaps aan mkb'ers, bleek maandag al. Terwijl de bank de afgelopen maanden voor tientallen miljoenen euro's schikte met woningcorporatie Vestia en miljoenenboetes voor 'Dubai' en onzorgvuldige dossiervorming zonder spartelen accepteerde, tekende de bank juist wel bezwaar aan tegen een relatief kleine boete van 750.000 van de AFM voor het niet eerlijk en professioneel genoeg zijn tegenover mkb'ers bij de verkoop van rentederivaten. Het belang van een 'schone lei' voor de beursgang woog hier kennelijk niet op tegen deze conclusies van de AFM, die koren op de molen zijn voor advocaten die ondernemers bijstaan. ABN gaf aan dat de boete van de toezichthouder, mocht die in stand blijven, mogelijk tot meer rechtszaken kon leiden. Het was al de tweede boete die de AFM aan ABN oplegde voor de verkoop van derivaten aan mkb'ers. De eerste boete was 2 miljoen euro. Vorig jaar kreeg de bank ook al een boete van 3 miljoen euro omdat ze de dossiers niet op orde hadden bij het verkopen van derivaten aan Vestia. ABN heeft als enige bank miljoenenboetes geslikt en tot twee keer toe geld gestopt in de stroppenpot, en nog steeds is de bank niet van dit dossier af. Toch is de bank daarmee al verder dan Rabobank en ING, respectievelijk de grootste swapverkoper aan het mkb en de bank die recent drie gevoelige nederlagen leed in de rechtszaal. Update: De AFM bevestigt in gesprek te zijn met de banken om de herbeoordelingen uit te breiden naar mkb'ers die hun derivaat eerder hebben afgekocht, maar zegt dat het nog niet zeker is dat het zo ver komt. 'Wij zijn nu in gesprek met de banken of, en zo ja hoe, de banken die derivatendossiers kunnen herbeoordelen,' zegt een woordvoerder. De AFM verwacht die gesprekken voor het einde van het jaar af te ronden. De AFM zegt nog niet te weten om hoeveel dossiers het dan gaat, en hoeveel geld de ondernemers hebben betaald om de derivaten af te kopen.