‘Ik moest vandaag tien cliënten afbellen in verband met personeelstekort,’ meldt een receptioniste uit Rotterdam op 10 september in de WhatsApp-groep voor personeel van de CASA-abortuskliniek. Het is beslist niet de eerste keer dat ze cliënten moet vertellen dat er geen plek voor ze is. Sinds eind augustus is het een vast onderdeel van haar werkzaamheden.

Normaal is de wachttijd voor een abortusbehandeling bij CASA een week, maar inmiddels is deze opgelopen naar een periode van twee tot drie weken. Een acceptabele wachttijd is volgens het Nederlands Genootschap van Abortusartsen (NGVA) maximaal een week tot tien dagen. Nog even los van de nodeloze extra mentale belasting, kan een te lange wachttijd betekenen dat een vrouw de kritieke grens van 24 weken passeert, waardoor een abortus wettelijk niet meer is toegestaan.

Nederland abortusland

Volgens de meest recente cijfers worden er in Nederland bijna 31.000 abortussen per jaar uitgevoerd. De helft daarvan komt voor rekening van CASA, een deels door de overheid gesubsidieerde stichting die met zeven klinieken door het hele land de grootste aanbieder is van abortushulpverlening in Nederland. De abortuswetgeving in Nederland behoort tot de meest liberale ter wereld, omdat abortussen uitgevoerd mogen worden tot de 24ste week van de zwangerschap. In België, Duitsland en Frankrijk is abortus alleen legaal tot de 12de week van de zwangerschap.

Vanwege onze liberale wetgeving komen vrouwen uit andere landen naar Nederland om een abortus te ondergaan.13 Procent van alle abortushulpverlening wordt gegeven aan buitenlandse vrouwen, waarvan de meeste afkomstig zijn uit Duitsland en Frankrijk. Met name voor een abortus in de laatste  fase (een zogenoemde 2b-abortus) reizen vrouwen vanuit het buitenland naar ons land. Vooral voor dit soort abortussen geldt momenteel een langere wachttijd.

Opvang bij andere klinieken

Inmiddels blijven andere klinieken langer open om de cliënten te behandelen die niet bij CASA terechtkunnen. Leo Querido, directeur van abortuskliniek Vrelinghuis in Utrecht vertelt: ‘Mensen die zich bij ons melden, worden naar eigen zeggen één dag van tevoren afgezegd door CASA. Het gaat hierbij niet alleen om 2b-behandelingen die afgezegd worden. Bij ons melden zich ook vrouwen die niet terechtkunnen bij CASA voor een abortus in het eerste of tweede trimester.’ 

In welke fase van de zwangerschap deze vrouwen ook zijn, ze hebben dan allemaal al een voorbereidend traject achter de rug waarin één of meerdere gesprekken zijn gevoerd met een arts en waarin zij vijf dagen verplichte bedenktijd in acht hebben genomen om over hun besluit na te denken. Dit besluit wordt in het algemeen niet licht genomen en vergt psychisch veel. Een afzegging op het laatste moment maakt het proces nodeloos extra belastend, om nog maar te zwijgen van de onzekerheid die parten kan spelen op het moment dat een kritische grens nadert. 

Directeur Thea Schipper: 'Sinds vorige week maandag staat de telefoon bij ons roodgloeiend'

‘Wij doen onze best het op te vangen,’ zegt Querido. ‘Het is vervelend dat er geen communicatie vanuit CASA is over hoelang dit gaat duren. Daarom heeft de koepel van abortusklinieken contact opgenomen met het ministerie van Volksgezondheid. We hebben gevraagd of ze duidelijkheid kunnen vragen aan CASA. Dat gesprek was anderhalve week geleden. We hebben nog steeds geen duidelijkheid. Dat is erg vervelend. Niet alleen voor ons, maar vooral voor de vrouwen die een abortus moeten ondergaan.’

Abortuskliniek Bloemenhove in Heemstede is sinds kort een extra dag in de week geopend. ‘Sinds vorige week maandag staat de telefoon bij ons roodgloeiend en ook via internet is het aantal aanvragen enorm toegenomen,’ zegt directeur Thea Schipper. ‘Ik heb met de inspectie en VWS contact gehad en hun medegedeeld dat we graag op hoogte gehouden willen worden van hoe lang dit gaat duren.’ Op korte termijn kan Bloemenhove de grotere toestroom van cliënten verwerken, maar Schipper vreest voor de langere termijn: ‘De continuïteit van hulpverlening komt naar mijn idee in gevaar als CASA het binnenkort niet overneemt.’

Fraude

Het ministerie van Volksgezondheid is ermee bezig. Het Nederlands Dagblad meldde eerder deze week dat de CASA-klinieken door declaratiefraude in financieel zwaar weer zijn beland. Het zou gaan om een fraude die optelt tot een bedrag van zes miljoen euro, dat geld moet worden terugbetaald aan het ministerie van Volksgezondheid. Edith Schippers, de verantwoordelijke bewindsvrouw, heeft vervolgens op 12 september de kamer via een brief op de hoogte gesteld van ontwikkelingen binnen de abortushulpverlening die ‘tot zorg stemmen’. Een deel van de CASA-organisatie is op 8 augustus failliet verklaard. Schippers laat onderzoek verrichten naar dit faillissement.

Het gedeeltelijke faillissement van CASA roept de nodige vragen op. Samen met Argos doet Follow the Money daarom onderzoek naar de CASA-abortusklinieken, waar naast de declaratiefraude nog veel meer aan de hand blijkt. Uit gesprekken met medewerkers, toezichthouders, collega-instellingen en uit interne mails blijkt hoe nijpend de problemen zijn. Naast cliënten die worden afgebeld, zijn er steeds meer medewerkers die zich ziek melden, complexe behandelingen worden niet meer uitgevoerd en medewerkers gaan gebukt onder de werkdruk. Inmiddels lijkt niet meer alleen de continuïteit van zorg in het gedrang, maar ook de patiëntveiligheid.

Geen 2b-behandelingen meer

De bevoegdheden van abortusartsen worden aangeduid met drie niveaus van bekwaamheid. Een zogenoemde 2b-arts mag behandelen tot en met de 22ste week van de zwangerschap, een 2a-arts tot en met de 17de week en een eerste-trimesterarts tot en met de 13de week van de zwangerschap. Op dit moment zijn er bij CASA geen artsen beschikbaar die de zwaarste behandeling kunnen leveren. 

In het verleden waren er wel drie 2b-artsen, maar die staan inmiddels op non-actief of hebben zich ziek gemeld. Het aantal locaties waar CASA abortussen uitvoert, is teruggebracht van zeven naar drie. Alleen in Amsterdam, Rotterdam en Maastricht kunnen vrouwen nog terecht. Al is de hulpverlening ook daar niet meer gegarandeerd. Preventieve zorg, zoals het plaatsen van een spiraaltje of informerende gesprekken over anticonceptie, wordt sinds januari van dit jaar niet meer geleverd.

Gesprekken met de inspectie

Maria Noboa was één van de drie 2b-artsen bij CASA. Op dit moment voert ze samen met (ex)-collega’s gesprekken met de inspectie voor de gezondheidszorg. Ze hoopt dat er snel een oplossing komt, omdat de huidige situatie volgens haar onhoudbaar is. Haar collega’s wensen anoniem te blijven, maar hun namen zijn bij de redactie bekend. Hun reacties bevestigen de bestaande zorgen.

Een verpleegkundige bij de kliniek in Rotterdam verklaart: ‘Sinds het faillissement moet ik keihard werken. Overwerken is heel normaal, want ik draai dubbele programma’s. Soms moet ik gewoon echt mensen de deur uit kijken.’

Een medewerker bij de kliniek in Amsterdam vertelt: ‘Onze locatiemanager is ontslagen. Van haar kamer is direct een intakekamer gemaakt, waar onder andere echo’s worden gemaakt. Maar deze kamer voldoet niet aan de eisen. Er is geen stromend water en geen alarmknop. Ik maak mij zorgen over de medische hygiëne.’

‘De cliënten stonden bij mij altijd voorop, maar nu niet meer. Ik laat me niet alles afpakken en in een situatie drijven die onveilig en onwerkbaar is,’ schrijft een verpleegkundige in de Whatsapp-groep voor CASA-personeel. 

Een arts oppert in diezelfde WhatsApp-groep: ‘Ik wil wel  een kort bericht sturen naar de Raad van Toezicht dat we een gesprek willen zonder de Raad van Bestuur erbij om uit te leggen dat de continuïteit van zorg in het geding is en de  patiëntveiligheid niet gewaarborgd.’

Toezicht verscherpt

De Inspectie voor de Gezondheidszorg heeft haar toezicht op CASA verscherpt. Op vrijdag 8 september brachten twee inspecteurs een onaangekondigd bezoek aan de kliniek in Amsterdam. Argos en Follow the Money hebben verhaal gehaald over dit bezoek en de bevindingen, maar de inspectie kan hier niet op ingaan. Woordvoerder Nynke van der Zee laat weten: ‘Lopende het onderzoek kunnen wij geen uitspraken doen over de situatie bij CASA.’

CASA-bestuurder Ron Leenders: ‘Nu is voor mij de gelegenheid om jullie uit te leggen wat er nou in godsnaam aan de hand is’

Ron Leenders, bestuurder van CASA, doet in een mail aan zijn medewerkers van vrijdag 8 september verslag van het bezoek van de inspectie. Daarin schrijft hij: ‘Twee inspecteurs van de Igz hebben vandaag een onaangekondigde controle op onze locatie in Amsterdam
uitgevoerd. Ondanks dat CASA zich in een heel moeilijke situatie bevindt, met veel druk op medewerkers en veel onzekerheid, teleurstelling en boosheid, hebben zij geconcludeerd dat de zorg weliswaar “met een bloedend hart” wordt geleverd maar dat de patiëntveiligheid gelukkig niet in het geding is.' Wel zou de Inspectie zich volgens Leenders zorgen te maken over continuïteit van abortushulpverlening: ‘De Inspectie maakt zich, met ons, zorgen over de continuïteit van de zorg/van het zorgaanbod.'

Eerder, op 16 augustus, heeft Leenders een bijeenkomst belegd om de medewerkers duidelijkheid te verschaffen over het gedeeltelijke faillissement van CASA. ‘Nu is voor mij de gelegenheid om jullie uit te leggen wat er nou in godsnaam aan de hand is,’ luiden zijn openingswoorden. Hoewel Leenders zijn toehoorders belooft om met tekst en uitleg te komen, blijven er veel vragen onbeantwoord. Wie was het brein achter de declaratiefraude? Is er geschoven met onderdelen van de stichting? Hoe wist CASA binnen enkele jaren uit te groeien tot de grootste leverancier van abortushulpverlening in Nederland?

Reactie van Ron Leenders, voorzitter Raad van Bestuur CASA klinieken:

'Het is deels terecht dat medewerkers zich zorgen maken over de continuïteit van het zorgaanbod omdat er voor nu meer ziekmeldingen zijn dan gemiddeld. De verwachting is dat dat snel weer anders zal zijn. Onze medewerkers hebben in het afgelopen jaar ontzettend veel voor de kiezen gekregen. Daar is nu dus ook nog eens een faillissement overheen gekomen. Wij vinden het begrijpelijk dat er dan meer ziekmeldingen zijn. We gaan nu op korte termijn een andere werkwijze invoeren en hopen daarmee snel duidelijkheid te creëren voor personeel, patiënten en verwijzers.

Op dit moment kunnen wij geen 2b-behandelingen uitvoeren. De klinieken in Arnhem, Bloemenhove en Vrelinghuis nemen in goed overleg behandelingen over en gaan daarvoor extra dagen open. Wij proberen zo snel mogelijk meer behandelplaatsen aan te bieden.

Ons is bekend dat medewerkers en ex-medewerkers zich zorgen maken over de patiëntveiligheid. Maar die zorgen zijn niet terecht. Vorige week vrijdag heeft de inspectie voor de gezondheidszorg onze kliniek in Amsterdam bezocht en vastgesteld dat de patiëntveiligheid niet in het gedrang is.

Het is, met alles wat er gebeurd is, heel begrijpelijk dat medewerkers zich zorgen maken. De problemen die het afgelopen jaar onder het nieuwe bestuur zijn duidelijk geworden maken verandering helaas onvermijdelijk. En dat die veranderingen ook nadelige gevolgen hebben voor sommige personeelsleden- bijvoorbeeld moeten werken op een andere locatie- is eveneens onvermijdelijk. We proberen alles op alles te zetten om die impact zo klein mogelijk te maken.'

Er staan nog veel vragen open. De komende weken zal Follow the Money in samenwerking met Argos op zoek gaan naar antwoorden. Heeft u tips of suggesties? Stuur dan een mail aan: jeffrey.stevens@ftm.nl of naar: m.vande.reijt@vpro.nl

In zijn uitzending van zaterdag 16 september (vanaf 14:38) besteedt Argos (Radio 1) aandacht aan de CASA-affaire.