Het was een record, de 588 miljoen euro die de twee buitenlandse telecommaatschappijen Vimpelcom en TeliaSonera in 2016 en 2017 aan het Nederlandse Openbaar Ministerie betaalden. Met die schikking kochten ze hun aandeel in een grote smeergeldaffaire in Oezbekistan af. De twee in Nederland gevestigde telecommaatschappijen hadden jarenlang Gulnara Karimova, de oudste dochter van de in 2016 overleden Oezbeekse president Islam Karimov, omgekocht. De betalingen vonden plaats onder toeziend oog van EY-accountants die tot 2014 de boeken controleerden van VimpelCom. En daarvoor wordt het Nederlandse hoofdkantoor nu voor de rechter ter verantwoording geroepen.

In 2016 wist VimpelCom in Nederland strafvervolging af te kopen door het aangaan van een megaschikking van 358 miljoen euro. (De presidentsdochter Gulnara Karimova heeft huisarrest gekregen in Oezbekistan). Normaliter is daarmee een corruptiezaak afgedaan, maar in de VimpelCom-zaak heeft justitie zijn pijlen ook gericht op de zogeheten Nederlandse ‘facilitators’: de notarissen, bankiers en accountants die hun handtekening, al dan niet bewust, onder dubieuze aandelenoverdrachten, geldoverboekingen en jaarrekeningen hebben gezet. EY is er een van.

In de VimpelCom-zaak heeft justitie zijn pijlen ook gericht op de zogeheten Nederlandse ‘facilitators’

Woensdag werd tijdens een regiezitting in de rechtbank Amsterdam duidelijk dat een van de grootste accountantskantoren van Nederland zich zal moeten verantwoorden voor een meervoudige strafkamer. Het is een unieke gebeurtenis, want het komt vrijwel nooit voor dat een accountantskantoor zich voor de rechter moet verantwoorden.

Schenden meldplicht

De officier van justitie geeft tijdens de zitting aan dat EY beschuldigd wordt van het schenden van de meldplicht. Het accountantskantoor (en niet de individuele EY-accountants) heeft volgens het OM tussen 2009 en 2012 een achttal ongebruikelijke transacties níet, onvolledig of niet op tijd te heeft gemeld bij de Financial Intelligence Unit Nederland (FIU-Nederland),  het meldpunt voor ongebruikelijke transacties. Dit hing overigens al langer in de lucht: in het jaarverslag 2015 van FIU werd al melding gemaakt van een niet-gemelde transactie van 10 miljoen euro, maar details daarover ontbraken.

EY wordt ervan beschuldigd de meldplicht te hebben geschonden

Tijdens de regiezitting, die nog geen kwartier duurde, worden de ongebruikelijke transacties gespecificeerd door de officier van justitie. Het blijkt vooral te gaan om betalingen afkomstig van VimpelComs’ offshore bedrijf Watertrail Industries, gevestigd op de Britse Maagdeneilanden. Van daaruit ging er onder meer twee miljoen dollar richting een privévennootschap van presidentsdochter Gulnara in verband met de verkrijging van GSM-frequenties, ging er 6,7 miljoen dollar naar een stichting van de presidentsdochter en belandde er weer 25 miljoen dollar bij Takilant voor het verkrijgen van telecomlicenties.

De modus operandi van Gulnara kwam steeds op hetzelfde neer: geïnteresseerde telecommaatschappijen dienen geld of aandelen over te dragen aan de Gulnara’s privévennootschap Takilant, of een som te doneren aan een van haar goede doelenstichtingen. En quid pro quo verleent de Oezbeekse telecomtoezichthouder UzACI (met het nodige lobbywerk van Gulnara) een licentie voor het gebruik van een frequentie, dan wel een nieuwe serie 06-nummers.   

Nederlandse hulpdiensten

De ongebruikelijke geldstromen vonden plaats onder het toeziend oog van accountant EY. Die is niet de enige verdachte facilitator die onder vuur ligt van justitie. VimpelCom maakte ook gebruik van Nederlandse bankrekeningen bij onder meer ING. Ook zij hebben volgens justitie geen melding gedaan van ongebruikelijke transacties, in casu de betaling van steekpenningen. De FIOD deed daarom vorig jaar een inval bij ING en begin dit jaar kwam naar buiten dat het OM en ING in gesprek zijn over een schikking.

VimpelCom maakte ook gebruik van bankrekeningen bij de Amsterdam Trade Bank en ook deze bank ligt onder vuur. Vorig jaar vond daar een inval plaats en uit het inbeslagname-document – in handen van Follow the Money –  bleek dat er ook map van cliënt VimpelCom is meegenomen. In de Oezbeekse omkoopaffaire is verder nog melding gemaakt van de faciliterende rol van advocatenkantoor Houthoff maar hun lot is nog ongewis. 

Schikking geweigerd

Het is opmerkelijk dat EY geen schikking heeft getroffen met het Openbaar Ministerie. EY wordt in deze strafzaak bijgestaan door advocaat Hendrik-Jan Biemond van Allen & Overy. Deze voormalig officier van justitie, gespecialiseerd in witteboordencriminaliteit, is een bekende dealmaker op het gebied van schikkingen. Zo was hij onder meer betrokken bij de gunstige schikking van Volkswagen-importeur Pon in de corruptiezaak rond het wagenpark van defensie en politie. Waarom deze keer niet?

Tijdens de zitting onthult de officier van justitie dat EY wel een schikking heeft aangeboden gekregen, maar dat EY de deal ‘niet heeft aangenomen’. De messen worden daarom in de rechtbank alvast geslepen, want de officier van justitie breidt ter zitting ook het aantal ongebruikelijke transacties uit van vier naar acht betalingen. De VimpelCom-zaak is zodoende nog allesbehalve gesloten. Nieuwe details zijn al opgerakeld door dagblad de Telegraaf die achterhaalde dat EY al in 2011 op de hoogte was van mogelijke smeergeldbetalingen, maar dat de top van het bedrijf geen fraudeonderzoek wilde starten. Er is nog geen geplande datum voor de inhoudelijke behandeling in deze strafzaak.