Op een grauwe zomerdag afgelopen juni staat een groep boze Achterhoekse vrouwen naar hun wethouders te schreeuwen buiten de betonnen blokkendoos waar de gemeente Bronckhorst zetelt. De woede is allerminst gespeeld, de dames raken hun baan kwijt. De wethouders horen het aan en laten de demonstranten weten dat ze aan het verkeerde adres zijn: zij kunnen er immers niets aan doen dat de plaatselijke thuiszorg-gigant stopt met de huishoudelijke hulp? Het tegenovergestelde blijkt echter waar. In De Volkskrant onthult Follow the Money vandaag hoe zeven Achterhoekse gemeenten vorig jaar hun medewerking toezegden aan zorgorganisatie Sensire voor het opzetten van een schijnconstructie om 1800 medewerkers te ontslaan en weer aan te nemen als goedkope alfahulp. Vakbond Abvakabo beschuldigde Sensire in september al van vals spel. Sensire zou een schijnconstructie opgetuigd hebben en gemeenten wisten ervan. Gemeenten konden flink besparen op de huishoudelijke zorg en voor Sensire bood de constructie uitzicht op een interessant verdienmodel. Zowel gemeenten als Sensire beweerden echter dat er alleen overlegd was over een op te zetten alfabureau, maar dat er nooit afspraken over waren gemaakt. Nu blijkt echter dat Sensire wel degelijk toezeggingen heeft gehad van gemeenten. De zorgorganisatie schakelde zelfs een advocaat in toen een van die gemeenten de gemaakte afspraken toch niet nakwam. Dat blijkt uit een brief van Sensire-bestuurder Maarten van Rixtel aan die gemeente, in handen van Follow the Money en de Volkskrant. Tijdens het kamerdebat over de kwestie afgelopen september toonden kamerleden zich van links tot rechts verontwaardigd over de gang van zaken rond Sensire's massa-ontslag en spraken van 'gesjoemel' en zelfs ontslagfraude. Minister Lodewijk Asscher beloofde daarop met een reconstructie van de handelswijze van het UWV te komen, die hij vandaag naar de Kamer stuurt. (UPDATE: Asscher stelt zijn reconstructie uit tot woensdag.)

Minister Lodewijk Asscher van Sociale Zaken en Werkgelegenheid

Follow the Money maakt aan de hand van een stapel interne mails en documenten afkomstig van (oud-) medewerkers zelf een reconstructie van hoe er in de achterkamertjes in het Oosten van het land een plan tot stand kwam waarmee de bezuiniging op de thuishulp bijna volledig op werknemers en cliënten wordt afgewenteld.

Afbrokkelend verdienmodel

Sensire ziet zich in 2011 geconfronteerd met een probleem dat al langer sluimert op de achtergrond. De Thuishulp BV van de zorgorganisatie kwakkelt. Al jaren is het lastig geld verdienen met huishoudelijke verzorging, maar de laatste jaren leveren meer gemeenten in het verzorgingsgebied van Sensire zelf huishoudelijke hulp door bijstandsgerechtigden verplicht in te zetten als alfahulp. De alfahulp, in de jaren zeventig uitgevonden om zwart schoonmaakwerk wit te wassen, krijgt bruto rond de 12,50 per uur en heeft de status van een zelfstandige. Goedkope arbeidskrachten dus, zonder gedoe met sociale verzekeringen, pensioenbijdragen en doorbetalen bij ziekte.

Alleen jammer dat Sensire daar geen gebruik van mag maken als aanbestedingspartner. De wet-Bussemaker verbood dat sinds 2010 namelijk; naast de nadelen voor werknemers is de constructie namelijk ook risicovol voor cliënten. Zij worden formeel werkgever, met alle verantwoordelijkheden van dien. Maar de directie van Sensire weet met enig creatief denkwerk toch een constructie op te tuigen waarmee de wet-Bussemaker kan worden omzeild.

En zo komt het dat de begroting voor 2012 is gebaseerd op de aanname dat Sensire er al in april dat jaar in slaagt over te gaan op het 'alfa construct'. Alleen gemeenten en vakbonden moeten nog wel even meewerken, zo staat er te lezen. Daar wordt vanaf januari 2012 hard aan gewerkt door enig bestuurder Maarten van Rixtel, die al sinds 2006 aan het roer staat bij de zorgorganisatie en er ten tijde van de Meavita-periode regiodirecteur was.

Die maand legt Sensire in een bijeenkomst alle Achterhoekse wethouders Zorg binnen samenwerkingsverband Achterhoek 2020 een stelling voor: de huishoudelijke hulp zal binnen enkele jaren nauwelijks betaalbaar zijn vanwege kortingen op het budget. Tijd om oplossingen te zoeken dus.

Bezuinigen zonder verminderde inzet

Op 16 februari presenteert de organisatie daarom een plan aan drie afgevaardigden van de samenwerkende wethouders: Leo Scharenborg, Ilse Saris en Ingrid Wolsing. Sensire stelt voor om al haar thuishulpen te ontslaan en opnieuw aan te nemen voor minder geld: 'Alle medewerkers worden ontslagen,' staat in het plan, 'maar kunnen dan direct als alfahulp bij klanten blijven.' Dat biedt rust bij klanten, houdt de organisatie de wethouders voor, en levert een kostenbesparing op 'zonder verminderde inzet.' Tegelijkertijd kan er voor Sensire bij groeiende volumes weer een interessant verdienmodel ontstaan. De twee alternatieve opties: hetzelfde plan wordt een jaar later uitgevoerd, of – wanneer gemeenten niet meewerken – ontslaat Sensire per 2013 al haar 1800 thuishulpen. De laatste optie gaat vergezeld van waarschuwende woorden over de sociale onrust die dat teweeg kan brengen.

Er volgen maanden van overleg tussen Sensire, wethouders en ambtenaren. In juni komt er schot in de zaak, blijkt uit interne documenten in handen van Follow the Money. Op 21 juni treffen Van Rixtel en wethouders Ilse Saris van Winterswijk en Leo Scharenborg van Berkelland elkaar voor een bijeenkomst die het meest treffend omschreven kan worden als een klassiek achterkamertjesoverleg. Zonder dat Saris en Scharenborg – zo zal achteraf blijken – het mandaat hiertoe hebben, beloven ze Van Rixtel niet alleen dat de raamovereenkomsten voor aanbestede zorg van alle gemeenten nog een jaar verlengd worden, maar ook dat een aantal gemeenten de keuze heeft gemaakt voor ‘een mix van alfahulp en zorg in natura’. Het gaat dan om alle gemeenten met uitzondering van Doetinchem en Montferland; die trekken beide hun eigen plan. Daarmee is Sensire verzekerd van de medewerking van Aalten, Berkelland, Bronckhorst, Oost-Gelre, Oude IJsselstreek en Winterswijk.

Met het akkoord van gemeenten op zak gaat Sensire meteen van start met het oprichten van alfabureau Alfasens. Het bedrijfsplan wordt op 24 juni intern rondgestuurd. Van Rixtel legt het meteen ter advies voor aan zijn strategische ondernemingsraad (SOR). Begin juli krijgen de leden van de raad van Van Rixtel en de managers Thuishulp een toelichting waarover ze in hun advies schrijven: ‘Inmiddels hebben een aantal gemeenten ermee ingestemd dat Sensire de huishoudelijke hulp ook via een zogenaamde Alfaconstructie mag regelen.’ Na groen licht voor het plan van de SOR kan Alfasens BV eind augustus officieel worden opgericht.

'Alfabureau moet ver buiten Sensire worden geplaatst'

De raad merkt bij dat akkoord nog op: 'U heeft de SOR duidelijke gemaakt dat een alfabureau (ver) buiten Sensire moet worden georganiseerd daar alfahulp niet geleverd mag worden door een organisatie die ook zorg in natura levert. Dat is ook een reden om Alfasens (ver) buiten de organisatie te moeten / willen plaatsen.' En adviseert Van Rixtel daarom om Alfasens ook fysiek buiten het kantoor te plaatsen. Medewerkers krijgen als zij in het najaar over Alfasens worden ingelicht via de nieuwsbrief te lezen: 'Het alfabureau is niet van Sensire, maar wordt opgericht met medewerkers van Sensire.' Het is een leugentje: op dat moment is Alfasens namelijk voor 100 procent eigendom van Stichting Sensire.

De ondoorzichtigheid over of Alfasens nu wel of niet van Sensire is, geeft te denken. De officiële lezing van Sensire hierover na beschuldigingen van een schijnconstructie met Alfasens, was dat de zorgorganisatie die inderdaad had opgezet, maar eind 2012 toch maar besloot om de stekker uit het alfabureau te trekken ‘omdat Sensire hecht aan haar personeel in loondienst’. Inderdaad is 90 procent van de aandelen in Alfasens in januari 2013 verkocht. Het was dan ook van de meet af aan al de bedoeling om het alfabureau buiten Sensire te organiseren.

Mooie deal

Er is nog een ander opmerkelijk aspect aan de verkoop van Alfasens; de koper was interim manager Ed de Groot, op dat moment nog werkzaam bij Sensire als adviseur Thuishulp. Hij kon zich binnen Sensire volledig richten op het opzetten van het alfabureau. De Groot schreef samen met een van de managers Thuishulp het bedrijfsplan en claimde daarin een benodigde investering van 75.000 euro. Toen hij het bedrijf op 1 januari kocht, vier maanden na de oprichting van de BV, betaalde hij blijkens de jaarrekeningen van Alfasens en Sensire een kleine 18.000 euro. Eind januari stapt hij officieel op, maar blijft eigenaar van Alfasens.

Bepaald geen slechte deal voor De Groot dus, zeker gezien Alfasens net ‘up en running’ is. De promotie is pas twee maanden geleden van start gegaan, er is met gemeenten een mooi tarief afgesproken en de banden met het voormalige moederbedrijf blijven warm. Niet onbelangrijk gezien de positie van grootmacht die Sensire in de Achterhoekse thuiszorg inneemt. In een interne mail schrijft een collega op 28 december aan de rest van het management van de Thuishulp BV dat 'Alfasens ook in de toekomst nauw met Sensire zal blijven samenwerken'.

En dat gebeurt ook, zo lijkt; de website van Sensire’s dochteronderneming Kruiswerk dient bijvoorbeeld nog tot op heden als front voor werkzoekenden en cliënten van Alfasens. Ook looft het bedrijf deze zomer na de ontslagaanvraag bonussen uit voor medewerkers die een collega’s of klanten van Sensire laten overstappen.

Spelbreker Oude IJsselstreek

De enige hobbel in het hele proces van het opzetten van Alfasens is dat een van de gemeenten zich na de eerdere toezeggingen in juni alsnog bedenkt. De gemeente Oude IJsselstreek laat op 28 augustus weten alsnog niet met Sensire in zee te gaan en de raamovereenkomst voor 2013 deels niet te verlengen. Sensire probeert de gemeente vanaf dat moment op andere gedachten te brengen. Tegen de vakbonden meldt Van Rixtel eind september: 'De gemeenten Montferland en Oude IJsselstreek hebben het lopende contract voor de levering van thuishulp door Sensire per 1 januari 2013 opgezegd.' en 'Montferland heeft de besprekingen met Sensire over de mogelijke inzet van alfahulpen afgezegd, met Oude IJsselstreek wordt nog gesproken over dit onderwerp.’

Het eindigt met juridische stappen tegen Oude IJsselstreek en er volgen gesprekken tussen Van Rixtel en ambtenaren van de gemeente. Gerben van der Steen, ambtenaar bij Oude IJsselstreek, zat in het najaar van 2012 meerdere malen aan tafel met Van Rixtel om de kwestie te bespreken. Het verweer van Oude IJsselstreek, aldus Van der Steen: 'Juridisch gezien was de bijeenkomst op 21 juni niet meer dan een vrijblijvend informatief gesprek. De wethouders hadden niet de bevoegdheid om harde afspraken te maken. Achteraf gezien had aan het begin van dat gesprek duidelijk gezegd moeten worden wat hun mandaat precies was'. Dat Sensire de toezeggingen serieus heeft genomen was volgens de ambtenaar haar eigen probleem: 'Sensire draait lang genoeg mee om te weten hoe het werkt.'

Bestuursvoorzitter Maarten van Rixtel van Sensire.

Op 30 november schrijft Van Rixtel de gewraakte brief aan Oude IJsselstreek waarin hij verwijst naar de afspraken van 21 juni. Sensire heeft zich aan haar eigen deel van de afspraak gehouden, is de strekking, en heeft door het terugtrekken van de gemeente procedurele schade ondervonden. Maar de bestuurder refereert ook aan een ‘constructief’ gesprek met de gemeente enkele dagen eerder en stelt voor de werkrelatie weer te herstellen en ‘verdere juridisering’ van het conflict te voorkomen. Dat lijkt gelukt, want hoewel Sensire de aanbesteding voor 2013 niet terugwint heft Oude IJsselstreek in december haar eigen alfabureau op. Met Alfasens zijn afspraken gemaakt voor 2013, laat de gemeente cliënten weten.

Ontkennen, ontkennen, ontkennen

De twee wethouders Scharenborg en Saris blijven, geconfronteerd met de stukken, ook nu stug ontkennen tegenover Follow the Money: nee, er is absoluut niets toegezegd. ‘Daar waren de gespreksdeelnemers ook niet toe bevoegd’, weet Scharenborg erbij te vermelden. Meerdere wethouders antwoordden de afgelopen maanden op vragen van hun gemeenteraad dat zij ‘niet hebben gekozen’ voor de alfaconstructie of zelfs dat zij ‘op ambtelijk advies niet hebben ingestemd met Sensire’s plannen’ en enkel afgewacht hebben wat de organisatie zou gaan doen. Maarten van Rixtel wil ook geen vragen beantwoorden over zijn eigen brief. Een tweetal eerdere artikelen met dagblad De Gelderlander wordt door de communicatieafdeling bij wijze van reactie teruggemaild. Strekking: er is niets afgesproken en Sensire is eind december 2012 plots met Alfasens gestopt. Feit is dat Sensire met het zetten van juridische stappen en het schrijven van Van Rixtel wel degelijk erkent dat er afspraken zijn gemaakt met wethouders op 21 juni. Het gegeven dat gemeenten een uurtarief met Alfasens afspraken dat maarliefst een euro hoger lag dan zij in juni volgens het bedrijfsplan nog wensten te betalen suggereert bovendien op zijn minst enkele toeschietelijkheid van gemeenten richting Sensire.

Ongeloofwaardig

'Totaal ongeloofwaardig,' zegt Abvakabo-onderhandelaar Lilian Marijnissen, 'uit deze documenten blijkt glashelder dat Sensire in nauwe samenwerking met gemeenten heeft gehandeld. Over de rug van honderden thuishulpen die hun rechten en een deel van hun loon kwijtraken en cliënten die in de rol van werkgever worden geforceerd.' In totaal zijn er volgens Abvakabo nog zo’n 50.000 thuishulpen in loondienst die door de bezuinigingen hetzelfde lot boven het hoofd hangt. Die aanname krijgt bijval uit onverwachte hoek: Alfasens-directeur Ed de Groot zegt in een interview met de Gelderlander min of meer hetzelfde. Abvakabo kwam overigens pas in actie na in de eerste instantie akkoord te zijn gegaan met het massa-ontslag. Marijnissen's voorgangster Marian Beldsnijder tekende zonder ledenraadpleging, die pas in juni gepland stond. Zij werd vervolgens van de zaak gehaald. De toekomst van de thuishulpen, die hun ontslagbrief inmiddels hebben ontvangen, is voorlopig onduidelijk. Het plan is vooralsnog om het ontslag in ieder geval aan te vechten bij de rechter. Een moeilijke zaak, want Sensire beëindigt haar thuishulpactiviteiten. Het staat de organisatie overigens natuurlijk vrij om haar aandeel in Alfasens BV op termijn weer te vergroten.