Het eerste ecoduct van Nederland is aangelegd bij Woeste Hoeve in Gelderland. Sinds 1988 hebben 319 diersoorten gebruik gemaakt van de veilige snelwegovergang, met gemiddeld 489 overgangen door hoefdieren als edelherten per week. Genetisch onderzoek naar levendbarende hagedissen en pootloze hazelwormen leert dat er metterdaad voortplanting en dus migratie is tussen deze reptielen links en rechts van snelwegen. Er zijn beleidsambtenaren met grijze snorren, groene laarzen en gele regenjacks die in het veld deze tellingen verrichten en bloed afnemen onder hagedissen; dit in het kader van effectrapportage voor het zogeheten Meerjarenplan Ontsnippering van Nederland. Het succes van elke faunapassage wordt nauwkeurig gemeten. Nieuwe, kostbare ecoducten worden pas aangelegd als er terdege inzicht is in het toekomstige resultaat, de zogeheten ‘ecologische noodzakelijkheid’. Welkom in Nederland.

Hoe zit het dan met de doorberekening van het afschaffen van de dividendbelasting? Deze maatregel, die in geen enkel verkiezingsprogramma te vinden is, zorgt voor een blijvende daling van het begrotingssaldo met € 1,4 miljard. Een land dat genetisch onderzoek verricht naar migrerende hazelwormen, zal deze maatregel toch ook grondig hebben onderbouwd?

Dat blijkt tegen te vallen. Na meerdere maanden zoeken, bellen en dossiers doorspitten heeft niemand een cijfermatige onderbouwing kunnen vinden.

Een regelmatig gehoord argument is dat de regering de dividendbelasting wilde schrappen om Shell en Unilever in Nederland te houden. Willen zij ons misschien meer inzicht verschaffen? Shell wil wel praten, maar alleen off the record, en dan alleen over de technische toelichting waarom deze maatregel goed zou zijn voor onze economie. Over de maatschappelijke wenselijkheid ervan willen ze het niet hebben: dat is het domein van de politiek.

Na maanden spitten heeft niemand een cijfermatige onderbouwing kunnen vinden

De redenering is dat afschaffing van dividendbelasting bedrijven iets aantrekkelijker maakt voor een beperkte groep buitenlandse beleggers. Als zij meer aandelen Shell kopen, gaat de koers omhoog. Bij een volgende aandelenuitgifte om een grote investering te financieren krijgt Shell zo iets meer geld voor hetzelfde aandeel. Als er een nieuwe oliepijplijn wordt aangelegd, is er meer kapitaal beschikbaar en dat zorgt weer voor extra banen.

Premier Mark Rutte kon dat kwantificeren: bij het wekelijkse NOS-gesprek met de minister-president van 10 november 2017 stelde hij dat hier voor Nederland ‘miljoenen banen’ mee zijn gemoeid.

'Miljoenen banen’

Dat voordeel voor Shell, en daarmee indirect voor Nederland, staat tegenover een nadeel van 1,4 miljard euro per jaar voor de belastingbetalers. Is dat een te rechtvaardigen efficiëntie en ligt daar een openbaar, cijfermatig onderbouwd beleidsdocument met faunapassage-achtige nauwkeurigheid aan ten grondslag? Dan weten we hoeveel investeringen en banen er gemoeid zijn met het dit budgettaire nadeel. Rutte zei eerder dat hij ‘tot in zijn diepste vezels voelde’ dat hij dit moest doen, maar dat is niet echt de cijfermatige onderbouwing die we zoeken.

Zijn woordvoerder geeft geen inhoudelijk antwoord. Het gaat hier namelijk om cijfers en die komen altijd van Financiën. Marleen Haverkort, woordvoerder van dat departement, verwijst FTM weer terug omdat ‘miljoenen banen’ een bewering van Rutte was en dat is dus Algemene Zaken. Voorts meent ze dat er ‘al veel over gezegd is in de debatten’ en verwijst ze naar ‘alles wat er in de toekomst wellicht ooit nog over gezegd zal worden’. Unilever reageert überhaupt niet. Waar is toch het a4’tje, of op zijn minst het bierviltje, met de berekening?

Sceptische ambtenaren

De aangehaalde theorie is op zijn minst problematisch. Dat blijkt ook uit memo’s hierover, opgesteld door hoge ambtenaren bij Financiën. Die kwamen naar buiten door een Wob-verzoek van UvA-onderzoekers Jan van de Streek en Martijn Nouwen. In de memo’s betonen de ambtenaren zich zeer sceptisch over de voorgenomen maatregel. Die zou geen enkel positief effect op het vestigingsklimaat hebben, en dat heeft alles te maken met belastingverdragen die Nederland die al decennia heeft.

Rutte lijkt dan ook een probleem te willen oplossen dat niet bestaat. Nederlandse aandelen zijn al populair bij buitenlandse beleggers. Ze nemen voor  737 miljard euro deel in Nederlandse beursgenoteerde bedrijven, bijna vier keer zoveel als tien jaar geleden. Grofweg de helft van die toename komt door de gestegen koers, de andere helft omdat buitenlandse investeerders Nederlandse aandelen nu al weten te waarderen. Kennelijk hebben ze weinig tot geen hinder van de dividendbelasting.

Dat komt door verdragen ter bestrijding van dubbele belasting, die Nederland met de belangrijkste handelspartners heeft gesloten. Stel dat een Amerikaan – we noemen haar Beyoncé – voor haar pensioen 140 aandelen Shell koopt en verder geen vermogens- of inkomensbestanddelen heeft. Ze ontvangt dan € 100 dividend per jaar. Shell is nu nog verplicht om daar € 15 op in te houden en dat bedrag rechtstreeks naar de Nederlandse fiscus over te maken. Een Nederlandse belegger in Shell mag die € 15 aftrekken als hij zijn belastingaanslag invult.

Belangrijk punt: voor een Nederlands bedrijf met een Nederlandse belegger heeft het al dan niet bestaan van dividendbelasting geen enkel effect op het bedrijf en daarmee het vestigingsklimaat in Nederland. Er gaat € 100 van de rekening van Shell af, een deel daarvan gaat naar de belegger en een deel naar de fiscus.

Bij buitenlandse beleggers is dat mogelijk anders. Er is kans dat, terwijl Beyoncé over haar € 100 dividend de Nederlandse fiscus al € 15 belasting heeft betaald, de Amerikaanse IRS die voorheffing niet erkent. Dan moet ze in de VS nog eens 30 procent inkomstenbelasting betalen, reden voor haar om uit de buurt van het aandeel Shell te blijven. Voor zulke situaties heeft Nederland in 1993 een verdrag ter voorkoming van dubbele belasting gesloten. De VS en Nederland hebben afgesproken dat de fiscus van het land waar het bedrijf staat, de dividendbelasting mag innen. Het land waar de belegger woont, trekt die voorheffing af van de eindheffing. Een Nederlandse belegger in Apple mag omgekeerd precies hetzelfde doen.

Nederland heeft met de negen belangrijkste handelspartners dit soort verdragen gesloten, met een gedeeltelijke uitzondering: het VK. Elk van die negen landen bezitten 2,5 procent of meer van de AEX.

Investeringen van buitenlandse beleggers in Nederlandse beursbedrijven in miljarden)

€1,4 miljard voor Nigel

Wie niet onder deze regeling valt, is de Britse kleine belegger. Je zou daarom eerder verwachten dat er een regeling wordt getroffen voor deze groep, in plaats van rigoureus in te grijpen in het economisch verkeer met de hele wereld. Alsof je met een kanon op een mug schiet. Of, in de nette woorden van de ambtenaren van Financiën: je treft ‘een generieke maatregel voor een specifiek probleem’.

Een Britse particuliere belegger die privé meer dan €4.000 per jaar spaart (beleggingen via een pensioenregeling vallen al wel onder de belastingverdragen) en met de rest van zijn inkomen niet diep in de hoogste belastingschijf zit, zou in theorie in de problemen kunnen komen.

Laten we een belastingaangifte invullen voor de denkbeeldige Brit Nigel. Hij heeft een inkomen uit arbeid van 26.510 pond (voor het gemak stellen we een euro even gelijk aan een pond) en daarbovenop dividend. De Britten heffen geen dividendbelasting en kennen een onbelaste voet voor inkomen uit dividend van 2.000 pond (eerder was dat  5.000 pond). Verder mag een Brit nooit meer buitenlandse belasting aftrekken dan hij aan belasting in het VK zou betalen. Door die optelsom aan wetten ondervindt een Brit nadeel wanneer hij in Nederland dividendbelasting moest betalen die hij in zijn eigen land niet kan aftrekken. Om hoeveel geld gaat het?

Onze Nigel krijgt, naast zijn salaris, een dividend van 2 procent bij een koers van €31,41 per aandeel Shell. Nigel is zo’n grote fan van Shell dat hij in 20 jaar tijd de helft van zijn modale salaris opspaart om Shell te kopen. Het verdwijnen van de dividendbelasting levert deze fanatieke belegger een voordeel op van £ 231,65 – meer niet. In een Kamerdebat over dividendbelasting zei Rutte op 15 november 2017 nog dat de maatregel was ingegeven door ‘kansen en bedreigingen rondom Brexit’. Die zitten dan in die paar honderd pond besloten.

De meeste Britten beleggen via een pensioenfonds of een persoonlijk spaarplan en dan is dividendbelasting gewoon via een belastingverdrag geregeld. Het is onwaarschijnlijk dat er een grote groep Nigels bestaat, die momenteel niet met tien keer hun inkomen in Shell beleggen maar dat prompt wel zouden doen bij een voordeeltje van £ 231,65. Laat staan dat er zoveel Nigels opstaan dat er ‘miljoenen banen’ bijkomen in de Nederlandse economie.

Ook de regering zoekt hard naar Nigels. In de Kamerbrief noemt staatssecretaris Snel wel het voorbeeld van de Britse vrijstelling en het mogelijk negatieve effect op het Nederlandse vestigingsklimaat, maar ook hij moet toegeven dat niet zichtbaar is hoe schadelijk dat voor Nederland zou zijn:

‘..een exacte kwantitatieve inschatting van de mate van verrekenbaarheid met de eigen fiscus is niet te geven voor de beleggers in de verschillende landen’ ... We kunnen dus wel zien welke aandeelhouders we wel hebben, maar we kunnen niet zien welke potentiële aandeelhouders in Nederlandse aandelen we nog niet hebben doordat de dividendbelasting een drempel is.’

Dat is een stevige aanwijzing dat de cijfermatige onderbouwing die we zoeken, er simpelweg niet is: we weten niet welk effect het afschaffen van de belasting heeft. Econoom Bas Jacobs kwam eerder tot dezelfde conclusie in een artikel met de veelzeggende titel ‘Blind gokken met dividendbelasting’.

Geen effect op koersen

In de praktijk blijkt dat aandelenkoersen zich niets aantrokken van het nieuws van het afschaffen van dividendbelasting. Het voordeel voor kleine Britse beleggers is zo gering, dat zij met aandelenkooplust de koers van Shell geen verrassende boost zullen geven. Het mechanisme dat Shell beschreef, bestaat alleen in theorie.

Het kasstroomoverzicht laat nog twee andere problemen zien in Ruttes redenering. Zo heeft Shell de afgelopen drie jaar gemiddeld $ 13 miljard per jaar aan leningen opgehaald om projecten in de olie- en gaswinning te financieren. De oliereus heeft dus niet bepaald moeite om financiële middelen te vinden. Sterker nog, er is zoveel kapitaal tegen een lage rente voorhanden dat Shell zijn eigen aandelen Inkoopt. Dat is het tegenovergestelde van het uitgeven van aandelen, een proces waarbij dividendbelasting een drempel zou zijn.

Er is kortom amper een mogelijk voordeel van de maatregel te bekennen, terwijl het nadeel – € 1,4 miljard extra voor de Nederlandse belastingbetaler – evident is.

Ook VVD-Senator Annemarie Jorritsma zat verlegen om voorbeelden. Bij de behandeling van de afschaffing in de Eerste Kamer kwam ze uiteindelijk met een Chileens omaatje.  

‘Ik geloof overigens dat in de landen waarmee wij belastingverdragen hebben gesloten, überhaupt geen dividendbelasting meer wordt geheven... Een oud omaatje uit Chili die voor haar pensioen aandelen Philips wil kopen, moet dividendbelasting betalen in Nederland terwijl zij niks in Nederland heeft, niks met Nederland heeft. Dat is raar.  

Als zij het van een bedrijf op de Engelse beurs doet, hoeft zij dat niet. Het geldt vooral voor een land als Nederland, dat gewoon klein is. Een land als Duitsland of Frankrijk heeft intern enorm veel kapitaal dat gewoon gebruikt kan worden voor de bedrijven aldaar. Dat hebben wij niet.

Kunnen Chileense omaatjes de koers van Shell omhoog stuwen?

Dat is drie keer onjuist. Landen waarmee we verdragen hebben gesloten, heffen wel degelijk dividendbelasting; Nederland wordt nu de uitzondering. Jorritsma had dat natuurlijk kunnen uitzoeken voor aanvang van het debat. Die dividendbelasting wordt geheven in het land waar het bedrijf is gevestigd. De claim dat het Chileense omaatje – laten we haar Esperanza noemen – met aandelen Philips ‘niks in Nederland’ heeft is voorts vreemd, want ze heeft aandelen Philips. Ten derde hebben Nederlandse bedrijven geen enkele moeite om aan buitenlands kapitaal te komen; de teller staat al op 737 miljard euro.

Chili heft zelf overigens gewoon dividendbelasting wanneer een Nederlandse oma aandelen in een Chileense beursmaatschappij koopt. Dan geldt het wereldwijde standaardtarief van 15 procent. Nederland is op dit moment met Chili in onderhandeling over een specifiek belastingverdrag. (Het economisch belang van Nederland voor Chili is zeer beperkt, daarom is daar nog niet eerder over nagedacht.) Zijn Chileense omaatjes zo talrijk dat ze de koers van Shell omhoog kunnen stuwen?

Nederland belastingparadijs

Wanneer Nederland deze belasting afschaft en andere landen dat niet doen, zullen beleggers niet minder belasting betalen. De buitenlandse belegger die in Nederland geen voorheffing meer krijgt, kan die bij z’n belastingaangifte in eigen land niet langer in aftrek brengen, en krijgt daar dan een hogere aanslag. Beyoncé zou eerst €15 in Nederland én in de VS betalen. Als de Nederlandse heffing vervalt, verhoogt de IRS haar eigen heffing. Beyoncé betaalt hetzelfde, en de  1,4 miljard euro die Nederland misloopt, gaat direct buitenlandse schatkisten in – vooral de Amerikaanse.

De maatregel kan dan ook geen effect hebben op het vestigingsklimaat van welk land dan ook. Bedrijven houden bij het maken van investeringsbeslissingen wel rekening met de hoogte van de belasting, maar niet met de vraag aan welke overheid ze die moeten overmaken.

Als het ‘banen en investeringen’-argument niet klopt, speelt er wellicht iets anders. Op de Amsterdamse Zuidas, temidden van belastingontwijkend Nederland, wijst Van de Streek, de man van het Wob-verzoek en hoogleraar belastingrecht aan de UvA, op een gerelateerd dossier.

Nederland is niet kieskeurig bij het werven van buitenlandse bedrijven en hun ‘hoofdkantoren’

Nederland staat bekend als belastingparadijs, met duizenden bedrijven die letterlijk bestaan uit een brievenbus en een kamerplant. Nederland heeft vrij verkeer van kapitaal en deelnemingsvrijstelling voor iedereen die een bedrijfje in Nederland wil openen. Het ‘hoofdkantorenbeleid’ van de VVD is erop gericht om hoofdkantoren naar Nederland te halen, terwijl de vaak vervuilende fabrieken in het thuisland achterblijven. Het gevolg is dat veel buitenlandse bedrijven zich aan het absolute minimum houden vereist om van Nederlandse belastingvoordelen te genieten. Deze eisen heten substance-eisen.

Nederland is niet kieskeurig als het om het werven van buitenlandse bedrijven en hun ‘hoofdkantoren’ gaat. Zo wordt niet eens onderzocht of de bestuurder of het bedrijf in kwestie op een sanctielijst staan. Als dat wel zo is, zoals bij de directeur van het Russische wapenbedrijf Rostec, Sergey Chemezov, dan wordt dat bewust gedoogd.

Nederland heeft de zogeheten deelnemingsvrijstelling voor geld dat bedrijven intern aan elkaar uitdelen. Daardoor kunnen bedrijfsonderdelen met minimale administratieve rompslomp dividenden rondpompen. Begin jaren ’90 werd de zogeheten moeder-dochterrichtlijn door de Europese Unie uitgevaardigd, waardoor elk EU land deze Nederlandse fiscale faciliteit voor het eigen bedrijfsleven heeft opgezet. Het gevolg is dat Nederland niet zozeer fungeert als belastingparadijs voor andere EU-landen, maar juist voor ontwijkers uit landen als Rusland, Oekraïne, de VS, maar ook Angola.

Nieuwe belasting

Terwijl het kabinet de dividendbelasting afschaft, wordt er een nieuwe belasting ingevoerd: bronheffing op dividenden, rentes en royalties die door Nederland vloeien. Veel bedrijven, waaronder Amerikaanse partijen als Apple, gebruiken Nederland als verzamelpunt om belasting te ontwijken op winst die elders in Europa is gemaakt. Via technieken als transfer pricing, waarbij bijvoorbeeld de ene vestiging van Apple een torenhoge factuur stuurt naar een andere, worden winsten tussen Europese landen heen en weer geschoven, met Nederland als eindbestemming. Dat zijn allemaal interne (‘intercompany’) transacties, met als enig doel minder belasting te hoeven betalen.

Als hazelwormen steken de Europese winsten vervolgens het Atlantische ecoduct over naar de VS, waar de topholding die winsten met aandeelhouders deelt. Dan is er sprake van een externe transactie. Hiervoor wordt de dividendbelasting afgeschaft, maar tegelijkertijd worden de intercompany transacties wel belast en er komt een maximum aan de fiscale aftrek van die rente. Het opzetten van fiscale constructies om intern nepfacturen te sturen, wordt zo een stuk minder aantrekkelijk. Rutte-III doet dus wel degelijk iets aan belastingontwijking, vindt Van de Streek.

De trust- en fiscale adviessector heeft een machtige lobby. Het is een publiek geheim dat die teleurgesteld is in Rutte-III: het kabinet pakt hun speeltje af. In die zin is het afschaffen van de dividendbelasting ook niet zo gek.

Van de Streek: ‘In de EU geldt tussen de landen vrij verkeer van kapitaal. Als je wil voorkomen dat er oneigenlijke transacties plaatsvinden, dan moeten deze allemaal samenwerken om die tegen te gaan, het gatekeeper-principe. (In bovengenoemde illustratie is Nederland dus de gatekeeper, red.) Het moet niet zo zijn dat een van die landen een oneigenlijke uitweg naar buiten aanbiedt voor iedereen in de groep. In dat kader is de combinatie van het invoeren van bronheffing op dividenden, royalties en rentes en tegelijkertijd het afschaffen van de dividendbelasting, goed uit te leggen. De dividenden die dan Nederland verlaten, zijn al belast.’

Ordinaire uitruil

In antwoord op Kamervragen van SP’er Renske Leijten antwoordde staatssecretaris Snel dat de combinatie aan maatregelen misbruik moet voorkomen. De inzet is Nederland ‘onaantrekkelijk maken voor vennootschappen zonder reële economische activiteiten die Nederland enkel gebruiken om geld door te laten stromen.’ Dat biedt een nieuwe mogelijkheid voor de trustsector en de fiscale adviespraktijk: want wanneer is een bedrijf een echt bedrijf?

Van de Streek: ‘De Nederlandse Orde van Belastingadviseurs schreef onlangs een position paper. Daarin roepen ze het kabinet op om “substance te belonen”. Het gaat er dus om of een bedrijf hier reëel gevestigd is en terecht gebruik maakt van fiscale mogelijkheden. Daarin kan de fiscale adviessector dan weer behulpzaam zijn: vooral als het begrip “reële vestiging” wordt ingevuld met simpele substance-eisen, zoals een bankrekening, een loonsom en een kantoortje.’

Het lijkt een beetje op een ordinaire uitruil. Als deze sector niet langer adviezen kan geven op het gebied van transfer pricing, oftewel het schuiven van geld binnen de onderneming, dan moet het mogelijk maken om dat aan de buitenkant te doen. Het waarschijnlijke resultaat, waarschuwt Van de Streek, is de semi-kamerplant: iets tussen een compleet lege huls en een echt, zichtbaar bedrijf in.

Van de Streek verwacht vooral ‘pinautomaten’, een nieuw type ‘brievenbus’

‘Stel, je hebt een bedrijf in Amsterdam waar honderd mensen in blauwe overall werken. Dat is zichtbare substance, dus de Belastingdienst is meteen tevreden. Vervolgens maak je dit bedrijf je hoofdkantoor van Europa. Nu loopt er ineens veel meer geld doorheen. Heeft het dan nog steeds genoeg substance?’

Van de Streek verwacht daarom vooral ‘pinautomaten’. Dat zijn vennootschappen die als topholding functioneren voor Europese bedrijven. Zelf hebben ze dan een reeks aandeelhouders die allen minder dan vijf procent bezitten en in het buitenland verblijven. Dan is er geen sprake van een aanmerkelijk belang. Wanneer de Nederlandse topholding dividend overmaakt, is die transactie onbelast, want dividendbelasting is nu afgeschaft. De in te voeren bronheffing op dividenden naar belastingparadijzen en in misbruiksituaties is niet van toepassing, want die is beperkt tot dividenden binnen het concern. Van de Streek verwacht een ‘nieuw type brievenbus, bovenop de soorten die wel al kenden’.

Het kabinet heeft transfer pricing als speeltje van de fiscale adviessector afgepakt. In ruil daarvoor krijgt die nu het rommelen met de substance-eisen. Die uitruil is lastig uit te leggen aan de gemiddelde burger, zeker als het per saldo een kostbare maatregel is. Daar komen de termen ‘ik voel het in mijn vezels’, ‘miljoenen banen’ en ‘Chileense omaatjes’ vandaan.

Als het kabinet er niet in slaagt om de pinautomaten aan te pakken terwijl de dividendbelasting blijvend wordt aangepakt, dan is Nederland straks nog steeds een belastingparadijs, maar dan wel een armer.

We letten beter op de hazelwormen dan op onze centen.