‘Afval is geweldig!’, roept Susanna van der Heide. Ze zal die uitroep nog een paar maal herhalen in een fris wit zaaltje met afgeplakte ramen ergens in het grijs en winderig Westelijk Havengebied. Van der Heide is een zeer goed gemutste communicatiemedewerkster bij het Amsterdamse Afval Energie Bedrijf (AEB) en heeft Follow the Money uitgenodigd voor een rondleiding. AEB Amsterdam maakt een flinke transitie door en is van een instituut voor afvalverbranding getransformeerd tot een grondstoffen- en energiebedrijf. Van zakken vol huisvuil en ander afval worden nu nieuwe producten gemaakt, waaronder energie. Dat wil AEB graag laten zien.

De verbrandingsoven van AEB stoot voor 99,9 procent waterdamp uit.

Om de 'transitie' goed te kunnen bevatten, moeten we even terug naar de tijd dat het huidige 'grondstoffen- en energiebedrijf' werd opgericht, maakt Van der Heide duidelijk. Honderdtwintig jaar geleden was de vuilverbranding van AEB een oplossing voor het overschot aan afval in het steeds viezer wordende centrum van Amsterdam. Een stortplaats voor vuilnis was er nog niet. De toenmalige AVI Noord (Afval Verbrandings Installatie) kwam met een oplossing en bouwde de eerste vuilverbranding van de stad, in Amsterdam Noord. Vervolgens deden inwoners van dat stadsgedeelte jarenlang tevergeefs de was. De was die aan de lijnen in de omringende tuintjes wapperde was alweer zwart voor hij kon drogen. Dat moest anders. Het roet kwam niet alleen in de was van omwonenden terecht, ook als het gaat om volksgezondheid was er een hoop op aan te merken. Maar het AVI had een aantal pogingen nodig voordat het de veel schonere centrale kon bouwen die nu in het Westelijk Havengebied in Amsterdam staat. De oude centrale werd een aantal malen verbouwd en uitgebreid voordat in 1993 een vernieuwde centrale haar poorten opende, de Afval Energie Centrale. Die staat nu naast de Hoogrendement Centrale die sinds 2007 open is. De centrales stoten bij de afvalverbranding voor 99,9 procent waterdamp uit. 'Die andere andere 0,01 procent bestaat voornamelijk uit waterstofchloridegas, zwaveldioxiden, stikstofdioxiden en fijnstof', zegt Claudia Metz, de iets minder opgetogen persvoorlichter van het bedrijf die zich eveneens over de twee gasten ontfermt. 'We zitten nu ver onder de EU-norm voor uitstoot van schadelijke stoffen.’

De bodemassen die na de verbranding van afval overblijven, worden verwerkt in, bijvoorbeeld, asfalt.

De nieuwe centrale is niet alleen schoner dan de oude, in de nieuwe wordt ook de energie die vrijkomt bij de verbranding benut. AEB is daardoor belangrijk voor de energievoorziening van Amsterdam en omliggende gemeentes. De centrale voorziet 20.000 woningen van warmte, die wordt opgewekt bij de afvalverbranding. In 2040 moeten dat 230.000 woningen zijn. Daarnaast levert de centrale 1 miljoen MWh aan elektriciteit per jaar – ongeveer één procent van de Nederlandse energiebehoefte. Verwacht wordt dat dit percentage voor 2023 verdubbelt. Ook het percentage hergebruikt afval moet de komende jaren stijgen. Nu wordt ongeveer 10 procent van het grof huishoudelijk afval uit Amsterdam hergebruikt, maar in de toekomst moet dat groeien naar 60 procent.

Circulaire economie

AEB ziet zichzelf als een onmisbare schakel in de zogenoemde circulaire economie en wil zich steeds meer gaan bezighouden met het recyclen van grondstoffen. Afval verbranden is dus niet hun primaire doel. Als onze automaatkoffie op is en we over het onwelriekende terrein van AEB lopen, is dat laatste duidelijk te zien. Iedere dag denderen 600 vrachtwagens vol afval het terrein op. Soms vervoeren ze bijzonder afval, zoals bijvoorbeeld brandblussers die over datum zijn, afval van ziekenhuizen, oude koelkasten of snoeren. Twee mensen zijn bij AEB bezig met het demonteren van de brandblussers. Daar zit veel materiaal in dat nog bruikbaar is. Zo wordt het koper in de spuitmond gescheiden van de rubberen slang. Tientallen anderen zitten iedere dag snoeren van bijvoorbeeld opladers open te knippen, om daar het koper uit te halen. ‘Zelfs met een relatief lage koperprijs van vijf euro per kilo is dat rendabel,’ zegt Metz.

Alle brandblussers worden leeggespoten en gedemonteerd, om het koper te verkopen.

Dit alles is te zien in het depot Bijzonder Afval. Buiten komen we een container tegen ter grootte van een flinke studentenkamer, gevuld met emmers witte latex. ‘Niemand gebruikt precies 25 liter verf, er blijft altijd wat over. Wij scheiden hier de latex van het andere afval,’ vertelt Metz. Het plan is om in de toekomst de verfresten op te lossen in water en vervolgens weer deels in te dampen, zodat het verkocht kan worden als nieuwe latex.

'Positieve businesscase'

Het resultaat van al dat werk? ‘Geen miljoenenwinst,’ aldus Metz, ‘maar het is wel een positieve businesscase. Grondstoffen worden steeds schaarser en wij winnen ze zo veel mogelijk terug uit afval.’ De strategie om afval te recyclen en leverancier van duurzame energie en grondstoffen te worden, is onderdeel van een koerswijziging uit 2008. Toen voorzag AEB dat er op den duur een afvaltekort zou ontstaan, waardoor de centrales niet meer optimaal gebruikt kunnen worden. Op dit moment importeert AEB afval uit Engeland, om winstgevend te kunnen blijven opereren. Hoewel de moderne afvalverbranding ons dus voorziet van energie, maakt dat de AEB ook afhankelijk van afval.

Het openknippen van snoertjes levert nog geen miljoenenwinst op.

De koerswijziging van 2008 pakte financieel niet positief uit. Doordat de energieprijzen lager uitvielen dan verwacht, kreeg AEB begin dit jaar een veel lagere waardering. Sebastiaan Meijer, van de Gemeente Amsterdam: ‘AEB was een gemeentelijke dienst, maar werd in 2014 verzelfstandigd. In die procedure is een bepaalde waarde toegekend aan het bedrijf. Bij die waardebepaling gingen we uit van een bepaald scenario, maar de bedrijfsvoering bleef achter bij de verwachte resultaten.’ AEB werd daarom begin dit jaar geherwaardeerd van 140 miljoen euro naar 75 miljoen. De gemeenteraad was verbijsterd over dit 'financiële debacle', meldde het Parool. ‘Die lagere waardering had veel oorzaken: een aantal ongevallen in het bedrijf, maar ook de lagere energieprijzen,’ verduidelijkt Meijer. ‘Je kunt de markt natuurlijk niet helemaal voorspellen,' vervolgt hij. ‘Er is bij die koerswijziging uitgegaan van een markt waarin dit zou functioneren.’ De Rekenkamer oordeelt in een rapport dat de markt toen te rooskleurig is ingeschat. De gemeente Amsterdam, die nog steeds voor 100 procent aandeelhouder in AEB is, loopt nu veel inkomsten mis. Het nu verwachte rendement voor de komende jaren is vijf miljoen euro per jaar, veel lager dan de 19 miljoen euro die in 2014 werd verwacht. De vraag is dus of de nieuwe schatting wel realistisch is. Toch is AEB naar eigen zeggen nu een financieel gezond bedrijf. Metz: ‘AEB en de gemeente zijn al langere tijd bezig om het bedrijf toekomstbestendig te maken. Uit de cijfers van het eerste halfjaar van 2015 blijkt dat we op de goede weg zijn.’   Tekst Lisa Boerop. Fotografie en video Marjolein Bakker.