Media-technisch had het niet beroerder gekund voor de NS. Begin deze week, op precies dezelfde dag waarop bekend werd dat de Franse treinenbouwer Alstom de mega-aanbesteding van 1 miljard euro heeft gewonnen om de opvolger voor de Fyra-treinen te mogen bouwen — tachtig enkeldeks Next Generation Intercity’s met 25.000 zitplaatsen — meldde De Telegraaf dat ditzelfde Alstom een claim tegen NS heeft ingediend van zo’n 50 miljoen euro. Die claim dankt de NS aan het eindrapport van de parlementaire Fyra-enquête, dat rept van ‘onrechtmatigheden’ en ‘schendingen van het aanbestedingsrecht’ tijdens de Fyra-aankoopperiode in 2003 en 2004.

Alstom zou ‘geen eerlijke kans’ hebben gehad

Alstom zou ‘geen eerlijke kans’ hebben gehad. Zo blijft het Fyra-fiasco de NS achtervolgen, uitgerekend op de dag dat het spoorbedrijf er een symbolische streep onder had kunnen zetten met het bestellen van nieuwe treinen.

De rechtszaak is opmerkelijk. Het komt niet vaak voor dat er een dergelijke claim wordt ingediend terwijl er tegelijkertijd een aanbestedingsprocedure loopt — zeker niet een procedure waar zo veel geld mee gemoeid is — want dat werkt al snel verstorend. NS-woordvoerder Eric Trinthamer en Alstom-woordvoerder Sonia Thibaut zijn echter eensgezind in hun ontkenning dat er een verband is tussen de aanbesteding en de claim. Toch kopte De Telegraaf op 6 mei: Tachtig intercity’s als ‘goedmakertje’. Alsof de Fransen de claim als drukmiddel hadden ingezet om de mega-order binnen te slepen. De krant meldt dat ‘bronnen binnen NS en Alstom’ verwachten dat het tot een schikking komt als de handtekening van beide bedrijven definitief onder de bestelling komt te staan. Dat is niet ondenkbaar, maar het kan net zo goed een slepende rechtszaak worden. De claim is namelijk al maanden bekend — hij werd na het verschijnen van het Fyra-eindrapport bij de NS neergelegd — en in al die tijd is het spoorbedrijf er kennelijk niet in geslaagd om hem van tafel te krijgen.

De claim over Fyra-aanbesteding was in de vorm van een voorlopige voorziening gemeld in het jaarverslag van de NS dat al in februari verscheen. Daar stond echter niet het exacte bedrag en ook niet de naam van de fabrikant Alstom. Nadat de NS het jaarverslag online had gezet, werd de voorziening blijkbaar opgepikt door De Telegraaf, die ook nog uitvogelde dat Alstom achter de claim zat. Maar op dat moment wist de krant nog niet dat ditzelfde Alstom op ook als winnaar (preferred bidder) van de mega-bestelling uit de bus zou rollen.

Onbekende informatie

FTM sprak over de claim met insiders bij zowel de NS als Alstom. Betrokkenen kunnen officieel niets zeggen omdat de zaak onder de rechter is, maar willen wel anoniem hun visie op de zaak geven.

Alstom denkt met de conclusies uit het parlementaire Fyra-eindrapport een ijzersterke zaak te hebben

Alstom denkt met de conclusies uit het parlementaire Fyra-eindrapport een ijzersterke zaak te hebben. Een direct betrokkene bij de NS claimt dat Alstom zelf is afgehaakt in de Fyra-aanbesteding nadat het toch al kleine aantal treinen ineens naar een nog lager aantal werd bijgesteld.

Bronnen bij de Franse treinenbouwer bestrijden deze lezing. Ze zeggen dat het bedrijf zich ‘nooit formeel’ heeft teruggetrokken. De bronnen zeggen dat Alstom is geschrokken van informatie uit het eindrapport die tot dan toe onbekend was, zoals een later uitgebrachte offerte door Fyra-bouwer AnsaldoBreda voor een lager aantal treinen op een andere topsnelheid. In plaats van treinen met een topsnelheid van 220 kilometer per uur, boden de Italianen de NS treinen aan die 250 konden halen. Had Alstom deze informatie of vraag gekregen — in feite een verandering van het bestek — dan hadden de Fransen hun 250 kilometer per uur rijdende Pendelino-trein in de strijd kunnen gooien.

Bovendien zou de Alstom-offerte dan waarschijnlijk lager zijn geweest dan die van het uiteindelijk winnende AnsaldoBreda, want Alstom had die trein al in huis als proven technology. Als de NS indertijd ook Alstom om 250 kilometer per uur rijdende treinen had gevraagd, dan had Nederland geen Italiaanse Fyra’s gehad, maar Franse Pendolino-Fyra’s, treinen die op dit moment op diverse plaatsen in Europa rijden en het daar prima doen. Zo was Nederland wellicht het hele Fyra-debacle bespaard gebleven.

Harde aantijgingen

Bronnen van NS die betrokken waren bij de parlementaire Fyra-enquête, gaan ervan uit dat de rechter de Alstom-claim in verband met de verloren Fyra-aanbesteding af zal wijzen. Ze beroepen zich daarbij echter, naast hun claim dat Alstom zich zelf uit de aanbestedingsprocedure zou hebben teruggetrokken, op hun eigen visie op het Fyra-eindrapport. Dit rapport stelt dat er weliswaar geen strafbare feiten zijn gepleegd, maar wel dat er ‘onregelmatigheden’ zijn geweest en dat Alstom ‘geen eerlijke kans’ heeft gekregen. Harde aantijgingen.

Bronnen van NS gaan ervan uit dat de rechter de Alstom-claim in verband met de verloren Fyra-aanbesteding af zal wijzen

Volgens ingewijden van de NS, alsmede oud NS-directeur Frits Marckmann en voormalig president-commissaris Jan Timmer, bevat het parlementaire eindrapport veel feitelijke onjuistheden en is de verslaglegging incompleet. De NS-bronnen met wie FTM heeft gesproken, zeggen dat ze geen enkele kans hebben gekregen om de commissie op feitelijke onjuistheden in het rapport te wijzen. Ook delen van de verslaglegging en conclusies van de Fyra-enquêtecommissie over de HSL-aanbesteding waar Alstom zich nu op beroept, zouden ‘onjuist’ zijn, aldus een direct betrokkene bij de aanbesteding destijds. Of dit verweer stand houdt in de rechtszaal, zal moeten blijken.

Versnelde levering

Nu Alstom de aanbesteding heeft gewonnen, hebben de andere deelnemende bieders — Siemens, Stadtler en Bombardier — nog tot eind deze maand de tijd om hun bezwaar op het verlies van de ICGN-aanbesteding in te dienen. Tegen de zomer zou het contract met Alstom, dat ook de Franse TGV’s en Thalys-treinen bouwt, dus getekend kunnen worden. Het spoorbedrijf koopt in totaal tachtig treinen die 200 kilometer per uur halen. Deze nieuwe intercity’s gaan zowel de HSL-Zuid tussen Amsterdam en Breda als de rest van het Nederlandse hoofdrailnet bedienen.

De trein die Alstom aan Nederland wil leveren, bouwt voort op een bestaand type dat al op verschillende plekken in Europa rijdt, met name in Duitsland; ze hebben een levensduur van dertig jaar. Een periode van zeven jaar tussen bestelling en aflevering is gebruikelijk, maar de NS wil de treinen al in 2021 op het spoor zetten. De eerste testritten zullen mogelijk in 2020 plaats hebben. Lastig voor het spoorbedrijf is dat de Tweede Kamer al in 2019 besluit of de NS de lopende Hoofdrailnet- en HSL-concessie tot 2025 mag uitdienen.

De NS hoopt een eind te maken aan het steeds ernstiger reizigersongerief op het Nederlandse spoor

De hogesnelheidstrein van Alstom is niet de enige nieuwe trein die NS heeft besteld. In totaal heeft het spoorbedrijf 2,5 miljard euro vrijgemaakt voor treinbestellingen. Hiermee hoopt de NS een eind te maken aan het steeds ernstiger reizigersongerief op het Nederlandse spoor als gevolg van te lang uitgebleven materieelvervanging en onverwacht hoge aantallen treinreizigers dan verwacht.

Dit artikel kwam mede tot stand na anonieme gesprekken met ingewijden bij zowel de NS als Alstom. Omdat de zaak onder de rechter is, wensen zij niet bij naam en toenaam genoemd te worden.