Een ‘multibillion-dollar pyramid scheme’ met een ‘frauduleuze cryptomunt’. Dat waren afgelopen vrijdag de harde woorden van de Amerikaanse autoriteiten over de OneCoin, een digitale munt die sinds 2014 wereldwijd — ook in Nederland — aan miljoenen mensen is verkocht. Totale opbrengst tussen winter 2014 en herfst 2016: 3,4 miljard (!) euro. Totale winst: 2,3 miljard.

Maar nu is de koek op. Afgelopen vrijdag maakte het Amerikaanse ministerie van Justitie  bekend dat het drie hoofdrolspelers — onder wie de sinds eind 2017 spoorloos verdwenen Bulgaarse oprichtster Ruja Ignatova — gaat vervolgen. Ignatova wordt aangeklaagd voor beleggingsfraude en witwassen; haar broer Konstantin Ignatov, die het afgelopen jaar de leiding had, is vorige week opgepakt op de luchthaven van Los Angeles.

Iedereen rijk

‘Het was gebaseerd op list en bedrog. Beleggers werden geslachtofferd en de verdachten werden rijk,’ aldus de Amerikaanse openbaar aanklager Geoffrey Berman in het persbericht.

Hoe anders was de stemming op 9 november 2017, toen Follow the Money een OneCoin-informatiebijeenkomst bijwoonde in een vergaderzaaltje in het Novotel Brainpark in Rotterdam. De sfeer zat er direct al goed in: ‘Iedereen kan rijk worden!’ joelde OneCoin-verkoper Patricia Numan.

Het middel? De OneCoin, een cryptomunt die voor een revolutie zou zorgen in het wereldwijde betalingsverkeer en zelfs beter én veiliger was dan de Bitcoin. Gedurende de avond passeerden verschillende Nederlandse topverkopers de revue: een dominee genaamd Arjan Koopmans, het succeskoppel Patricia Numan en Roald Mailly, en de kleurrijke ‘eindbaas’ Igor Alberts en zijn Roemeense trophy wive Andreea Cimbala. Hun boodschap: stap nú in, en word net zo rijk en succesvol als wij.

Familiegevoel

Tijdens de enerverende avond draaide alles om het familiegevoel, het ‘elkaar helpen’ en ‘elkaar een stuk van de taart gunnen’. De ‘cryptomunt’ werd aan de man gebracht op een manier die we kennen van Herbalife en Tupperware: multilevel marketing. Dat komt erop neer dat wie nieuwe mensen bij de OneCoin-familie aanmeldt, direct 10 procent van zijn of haar inleg krijgt. In harde euro’s, welteverstaan. Hoe meer mensen de nieuwkomers op hun beurt aanmelden, hoe meer commissie de eerste persoon weer krijgt. Zodoende vormen zich piramides van mensen. De boodschap tijdens de bijeenkomst was dan ook: ‘mensen, koop die OneCoin, en ga ook vrienden en familie enthousiasmeren zodat jouw verkooppiramide geld gaat opleveren’.

‘We are not mining actually - but telling people shit’

Het product zelf, de OneCoin, werd aan de man gebracht via ‘financiële educatiepakketten’, een soort lespakketten over de werking van het financiële stelsel. Belangrijker: bij deze educatiepakketten, waarvan de prijzen varieerden van 110 euro voor het Basispakket tot 55.555 euro voor het ‘Alles-in-een pakket’, horen een aantal tokens. Deze tokens zouden volgens de OneCoin-organisatie vervolgens daadwerkelijk omgezet (ge-mined) worden in de blockchain. Het uiteindelijke resultaat: een OneCoin. Deze cryptomunt zélf zou op termijn ook geld gaan opleveren.

De munt bevond zich de afgelopen jaren echter nog in de zogeheten pre-sale fase: een soort voorverkoop. Het nadeel: mensen konden de cryptomunten nog niet op een cryptobeurs verhandelen tegen harde euro’s. De OneCoin had wel al een initial coin offering gepland bij een officiële cryptobeurs, maar die lancering werd uitgesteld van januari 2018 naar 8 oktober 2018 en ook die datum werd uiteindelijk doorgeschoven naar 2019. Het was een veeg teken, maar ondertussen konden OneCoin-bezitters wel al verlekkerd kijken naar de sterk oplopende interne koers (van 0,50 eurocent bij de start in 2014 naar bijna 30 euro begin 2019) van de OneCoin. Zodra de munt ‘live’ zou gaan, waren ze rijk. 

Maar de totstandkoming van de interne koers blijft buiten het zicht van gebruikers — het is een black box. Follow the Money vroeg om opheldering aan topverkoper Roald Mailly, maar een bevredigend antwoord bleef uit: ‘Dat wordt met hele ingewikkelde formules in het hoofdkantoor uitgerekend. Gelukkig hoeven wij ons daar niet druk over te maken.’

Onze conclusie: de prijs komt niet tot stand door vraag en aanbod, maar wordt bepaald door ‘het hoofdkantoor’. Ook op onze vraag over de ondoorzichtige vennootschappelijke structuur van de overkoepelende OneLife-organisatie — in de notoire witwasparadijzen Dubai en Belize — kwam geen verklarend antwoord.

Exitstrategie

Het Amerikaanse ministerie van Justitie licht in de dagvaardingen alvast een tipje van de sluier op. Ook de Amerikanen concluderen dat de koers intern werd bepaald, en dus weinig van doen heeft met vraag en aanbod — zoals OneCoin in eerste instantie claimde. Ook ontdekten de opsporingsambtenaren dat OneCoin helemaal geen blockchain hééft. De munten worden niet, zoals de Bitcoin, gemined met behulp van de rekenkracht van computer: ze rolden simpelweg uit een database. In een email tussen Ignatova en een tweede oprichter uit 2014 wordt daarnaar verwezen: ‘We are not mining actually - but telling people shit.’ 

Het Openbaar Ministerie heeft ook emails in handen gekregen waaruit blijkt dat OneCoin-oprichter Ruja Ignatova bij de start in 2014 al een mogelijke exitstrategie heeft besproken met haar broer. In de bewuste email beschreef ze de optie: ‘Take the money and run and blame someone else for this.’

De eerste bewijsstukken die de Amerikaanse justitie in handen heeft, wijzen erop dat Ignatova al vanaf de start bezig was met een piramidefonds. In interne stukken beschreef ze haar OneCoin ook als een ‘fake coin’ en er werden instructies gegeven om de interne koers te manipuleren om vertrouwen te wekken. 

Het Amerikaanse onderzoek en de drie aanklachten zullen waarschijnlijk betekenen dat er een einde komt aan de wereldwijde OneCoin-piramide, die ook in Nederland een vertakking heeft. Een groot aantal Nederlandse topverkopers, waaronder Igor Alberts, verlieten begin 2018 al het zinkende schip. Nadat hij jarenlang de bühne op ging om OneCoins te slijten, noemde Alberts de OneCoin een ‘hyperbubbel’. Hij, en andere Nederlandse OneCoin-verkopers, stapten met hun achterban over naar een nieuwe munt: de DagCoin.

Vrij spel

Ondanks eerdere kritische artikelen in Quote en op Follow the Money, alsmede waarschuwingen van toezichthouders in Duitsland, Hongarije, Italië en het Verenigd Koninkrijk, ondernamen Nederlandse toezichthouders geen actie tegen de OneCoin. Zelfs toen er een inval plaatsvond in het OneCoin-hoofdkantoor in de Bulgaarse hoofdstad Sofia, bleven de Nederlandse toezichthouders vooral naar elkaar wijzen. ‘Virtuele valuta vallen niet onder AFM-toezicht’, liet de Autoriteit Financiële Markten aan FTM weten. Indien het om piramidespellen en multilevelmarketing zou gaan, verwees de AFM door naar de Kansspelautoriteit (KSA) en de Autoriteit Consument en Markt (ACM).

Het is onduidelijk hoeveel gedupeerde Nederlandse OneCoin-bezitten er precies zijn. Follow the Money achterhaalde wel dat de Nederlandse componist John Ewbank onder de gedupeerden valt: hij investeerde 2500 euro in de cryptomunt. ‘Ik heb via een bekende alleen wat tokens gekocht, ik verkoop ze niet zelf,’ vertelde Ewbank ons.

Ook kunstenares Manette Zeelenberg ziet hoogstwaarschijnlijk de 1700 euro die ze heeft ingelegd in rook opgaan. ‘Ik voel me zo’n gans,’ zegt ze door de telefoon. Op verzoek van FTM probeerde ze bij haar account op onecoin.eu in te loggen, maar ze haar overzichtspagina (dashboard) kreeg ze niet meer te zien. ‘Twee maanden geleden was mijn totale pakket OneCoins nog 70 duizend euro waard, dat is nu verdwenen. Ik verlies 1700 euro, maar ik ken ook mensen die hun hele pensioen erin hebben belegd.’

OneCoin-topverkoper Roald Mailly is gevraagd om een reactie, maar hij hing voortijdig op en was daarna onbereikbaar. De Nederlandse Kansspelautoriteit en de Autoriteit Consument & Markt konden nog niet met een reactie komen over de Nederlandse gevolgen.