De aangekondigde overname van Syngenta door Monsanto baart niet alleen milieu-activisten en aandeelhouders van Syngenta zorgen. Monsanto stuit nu ook op kritiek van zijn trouwste klanten, Amerikaanse boeren in het middenwesten. Die vormen een belangrijke schakel in het ecosysteem van Roundup-ready planten. In dat ecosysteem gaat het om sojabonen, mais, katoen en verschillende oliezaden die zodanig genetisch zijn gemodificeerd dat ze resistent zijn tegen het omstreden verdelgingsmiddel glyphosaat.

'Jullie moeten winst maken. En winst maken is niet hetzelfde als het juiste doen, dat hebben we gemerkt'

Zo was Brett Begemannn, president en chief operating officer van Monsanto, door de organisatie van sojaboon-boeren in het Amerikaanse middenwesten uitgenodigd om tekst en uitleg te geven over het voornemen om Syngenta over te nemen. Hoewel de boeren behoorlijk afhankelijk zijn van Monsanto, zijn ze niet gek. Enkele boerenorganisaties hebben de afgelopen weken hun zorgen kenbaar gemaakt over de mogelijke overname. ‘Zenuwslopend voor boeren,’ noemde David Hartke van United Soybean de toenemende consolidatie in de landbouw. ‘Is er straks nog wel concurrentie over?’ vroeg Hartke aan Begemann. ‘Jullie hebben aandeelhouders. Jullie moeten winst maken. En winst maken is niet hetzelfde als het juiste doen, dat hebben we gemerkt.’

Uiteraard veegde Begemann de bezwaren begripvol doch resoluut van tafel. Het gaat Monsanto bij de overname van Syngenta alleen om de gewasbeschermingbusiness, vertelde hij. En niet de zaden, die divisie zou na een eventuele overname meteen worden afgestoten. Er blijft keuze genoeg, ook na de overname, suste Begemann zijn gehoor. Voor het Amerikaanse middenwesten zouden er alleen maar voordelen kleven aan de deal met de Zwitsers. Ook na de fusie zou het grootste gewasbeschermings/verdelgingsmiddel bedrijf ter wereld immers nog steeds worden gerund vanuit St. Louis, Missouri, waar het hoofdkantoor van Monsanto is gevestigd. Goed voor banen, goed voor Amerika, goed voor het middenwesten, aldus Begemann.

Dijksma: ‘zorgelijk’

De vraag is natuurlijk of de Amerikaanse boeren hun zorgen over de machtsconcentratie omzetten in daden. Hoewel biologische landbouw in de VS sterk groeit, is het een feit dat het leeuwendeel volledig afhankelijk is van Monsanto producten. Het is een machtig bedrijf, dat brede steun geniet in de Amerikaanse politiek. De democratische presidentskandidaat Hillary Clinton bijvoorbeeld was juridisch adviseur voor het bedrijf en geldt als een voorstander van het gebruik van genetisch gemodificeerde landbouwproducten.

'Ik vrees dat dit ten koste gaat van de keuzevrijheid van kwekers, telers en consumenten, wat negatieve gevolgen kan hebben voor de voedselzekerheid'

Desondanks staat de dreigende hegemonie van Monsanto in het voedingssysteem in steeds meer landen ter discussie. Ook in Nederland. Zo zegt staatssecretaris Sharon Dijksma zich zorgen te maken over de gevolgen van een overname van Syngenta door Monsanto. Dat blijkt uit haar antwoorden deze week op kamervragen van Esther Ouwehand (PvdD) over zowel deze kwestie als vragen over het kwekersrecht.

De trend tot consolidatie in de voedselsector is verontrustend, vindt Dijksma: ‘Ik vind het zorgelijk als de wereldvoedselvoorziening dreigt te worden geconcentreerd bij enkele multinationals omdat ik vrees dat dit ten koste gaat van de keuzevrijheid van kwekers, telers en consumenten, wat negatieve gevolgen kan hebben voor de voedselzekerheid.’

Maar zijn er mogelijkheden om de overname te blokkeren? Die zijn er, maar ze zijn beperkt. In Nederland beslist de Autoriteit Consument en Markt (ACM) daarover op grond van de Mededingingswet. Het Europese concentratietoezicht wordt uitgevoerd door de Europese Commissie. Die toetst op dezelfde inhoudelijke gronden als de ACM, maar hanteert andere omzet criteria. ‘Alleen als daarvan [significante belemmeringen op de gemeenschappelijke markt, red.] sprake is, kan de Europese Commissie een concentratie tegenhouden of daaraan voorwaarden verbinden,' aldus Dijksma.

De staatssecretaris van EZ  gaat zelf geen actie ondernemen om de overname tegen het licht houden. De betrokken ondernemingen moeten zichzelf melden bij de ACM en als ze dat niet zullen doen, kunnen ze daartoe worden gedwongen door middel van een dwangsom.

Syngenta’s voorzitter Michel Demaré is sceptisch over een hostile takeover door Monsanto