Het was even slikken voor de penningmeesters van meer dan vierhonderd lokale afdelingen van de Algemene Nederlandse Bond voor Ouderen (ANBO): ineens konden ze niet meer bij de clubrekeningen. Die waren door het hoofdbureau in Woerden bevroren wegens vermeende fraude. ‘Alle penningmeesters werden ineens in een kwaad daglicht gesteld,’ zegt oud-bestuurder Martin Hendriksen uit Overijssel. ‘Het ging zo ongelooflijk ver.’ Het bleek geen tijdelijke maatregel, het landelijk bureau ging centraliseren. ‘Mensen die hun mening gaven, werden meteen weggezet als dissidenten.’ 

Hendriksen werd geroyeerd. Net als Ton van Rijnsoever van de afdeling Zeist die actievoerde tegen de veranderingen. ‘Vanuit Woerden beschouwden ze de actieve leden in het land als onbenullen die alleen bingo konden organiseren.’ We hebben het hier evenwel over gepensioneerde artsen, juristen, onderwijzers en zakenmensen die zich vrijwillig nuttig maakten voor de bond.’ Oud-vakbondsman Jan de Waal, van de afdeling Zwijndrecht, schreef in 2012 een brandbrief. Hij kon vertrekken. Henk Werners, erelid uit Haren, werd samen met zijn collega’s uit het noorden geroyeerd omdat ze kritiek leverden. Op zijn schoorsteenmantel staat nog steeds een beeldje ‘vrijwilliger van het jaar’, ooit gekregen van de ANBO. ‘Later behandelde die organisatie me als een kleuter.’ 

Morrende leden werden subiet weggezet als ouderen die niet tegen verandering kunnen

Ze zou er een moderne, gezonde organisatie van maken, Liane den Haan. Ze trad in 2005 aan als directeur van een ouderenbond die een turbulente tijd achter de rug had. De Algemene Nederlandse Bond voor Ouderen (ANBO) was destijds met meer dan 180 duizend leden al dé seniorenclub van Nederland, en kon in haar ogen groeien naar 200 duizend leden of meer. De vereniging die opkomt voor het belang van senioren moest moderniseren, vond Den Haan en ze nam in 2008 het besluit de boel eens drastisch te reorganiseren. Jaren later, in 2015, werd duidelijk wat ze daarmee bedoelde: de besturen van ruim vierhonderd lokale afdelingen werden opgeheven, morrende leden werden subiet weggezet als ouderen die niet tegen verandering kunnen. ‘Ze hebben hun eigen koninkrijkjes gebouwd,’ zei Den Haan in oktober van dat jaar tegen de Stentor. ‘Veel verenigingen hebben last van vrijwillige bestuurders die aan het pluche plakken, die besluitvorming gijzelen door hun acties om alles bij het oude te houden.’

Lobby achter de schermen

Nu, twee jaar later, draagt Den Haan uit dat haar missie is geslaagd. In het – geheimgehouden – jaarrapport van 2015, waar we de hand op wisten te leggen, blijkt dat de focus ligt op lobby. Want de missie is ‘de leden een krachtige stem geven in de landelijke en lokale beleidsbeïnvloeding’. Dik negen pagina’s beschrijven de activiteiten, van de strijd voor een flexibele AOW tot de actie voor meer wijkverpleegkundigen. ANBO zat in Zembla om te praten over de langdurige werkloosheid, en schoof vervolgens aan in Den Haag om erover te spreken in het parlement. Ook werd in de Tweede Kamer bijvoorbeeld een motie van SP’ er Bashir aangenomen voor betaalbare woningen voor gehandicapten en senioren. ‘De ANBO had de Kamer in twee brieven al gewezen op de gevolgen van het beleid dat mensen langer thuis moeten wonen,’ schrijft Den Haan in het jaarrapport.

De ANBO, staat in de welkomstbrief aan alle nieuwe leden die wij kregen toen we bij wijze van research een paar weken geleden lid werden, is ‘de meest invloedrijke seniorenorganisatie’ van Nederland. Het is slechts de buitenkant, blijkt na diepgravend onderzoek van Follow the Money en televisieprogramma Meldpunt van omroep MAX. Achter de schermen blijkt het zeer de vraag wie de ouderenorganisatie nog vertegenwoordigt. Twee jaar nadat het hoofdkantoor de macht greep, is het ledental van de ANBO geslonken naar 103 duizend. In 2013 is het eigen vermogen 4 miljoen euro, in 2016 nog 2,4 miljoen euro. In 2015 wordt er aan contributies en vrijwillige bijdragen 6,7 miljoen euro opgehaald. De overhead van het hoofdkantoor in Woerden bedraagt in dat jaar8 miljoen euro. Vanuit dat kantoor vertrekt het ene na het andere personeelslid – al dan niet gedwongen met een grote zak geld. Binnen twee jaar gooiden drie van de vijf toezichthouders de handdoek in de ring. Per brief neemt er een afscheid met de woorden: ‘Ik breng het niet meer op om hieraan tegenwicht te bieden.’ Den Haan, luidt al jaren de kritiek, zou alle macht naar zich toe hebben getrokken. ‘Deze mevrouw is echt nietsontziend,’ zegt Eint Ockels, geroyeerd bestuurder uit Overijssel. 

Mevrouw Poetin

In 2015 komt het ANBO-bestuur al meermalen in het nieuws. Critici noemen Den Haan ‘mevrouw Poetin’ en Algemeen Dagblad maakt melding van ANBO-afdelingen in Zuid-Holland die aandringen op haar schorsing.  Eind 2015 verschijnt het boek Brandbrief, de andere waarheid over de ANBO, geschreven door Hetty Zwamborn die voor haar studie Bedrijfskunde vijf jaar onderzoek deed bij de organisatie. Ze schetst het verhaal van een greep naar de macht, gelegitimeerd via ingrijpende statutenwijzigingen die erdoorheen zijn gedrukt terwijl informatie aan de leden bewust werd achtergehouden. ‘Het is een waarschuwing aan landelijke verenigingen: ook in de non-profitsector zijn vijandige overnames mogelijk.’ 

Liane den Haan reageert gelaten in de tv-studio van EenVandaag. ‘Je ziet dat het boek geschreven is vol liefde en passie voor de ANBO, dat is mooi, maar waar veranderd wordt is ook veel pijn. Dan raak je onderweg een aantal mensen kwijt omdat niet iedereen de nut en noodzaak ziet.’ Dat leden door die transformatie met bosjes dreigen weg te lopen, lijkt haar nauwelijks te deren. ‘Daar waar wordt veranderd, zie je nu eenmaal dat niet iedereen het leuk vindt.’ 

In het persbericht wordt gezwegen over de 960 duizend euro verlies

Als De Telegraaf in augustus 2016 meldt dat het een financiële janboel is bij de ANBO, wordt dat door de ouderenorganisatie glashard ontkend. De beschuldigende vinger gaat meteen via een persbericht naar de lokale afdelingen: niet alle administraties waren ontvangen en een aantal waren onvolledig, waardoor het bestuur onvoldoende onderbouwing kon aanleveren bij de controlerende accountant van ABAB uit Tilburg. De accountant kon als gevolg daarvan niet meer dan een verklaring van oordeelonthouding bij de jaarrekening geven: een serieus signaal dat er iets mis is. 

In het persbericht wordt evenwel niet vermeld dat dit slechts één van de redenen was voor de accountant om af te zien van een goedkeurende verklaring. In de onderbouwing van zijn oordeel is vermeld dat er op centraal niveau ook problemen waren met de verantwoording van de de volledigheid van de provisie inkomsten voor bijna 1 miljoen.

In het persbericht wordt verder gezwegen over de 960 duizend euro verlies die de vereniging heeft geleden in 2015: ‘ANBO is een financieel gezonde organisatie’, zo wordt er gesteld. Daarmee glijdt steeds alle kritiek van Den Haan af, zeker omdat veel bronnen anoniem willen blijven. Relevante stukken, jaarverslagen, notulen en rapporten, blijven geheim en daarmee valt Den Haan nauwelijks te controleren. Follow the Money en Meldpunt hebben die stukken nu wel in handen gekregen, onder andere een rapport van het organisatieadviesbureau Berenschot. Dit rapport vormt volgens de ANBO de basis voor drastische veranderingen binnen de organisatie, waarbij de macht meer naar het hoofdkantoor ging – alleen werd het door Den Haan geheimgehouden. Bovendien spraken we de afgelopen weken met (oud)leden, bestuurders en ook personeel van het hoofdkantoor. On en off the record. Het beeld rijst op van een charmante en kordate vrouw – die alle macht naar zich toe wist te trekken.

Hoe ANBO groot werd

De geschiedenis van de ANBO begint op 9 september 1900 als de Bond voor Staatspensionering in Arnhem. De niet-partijgebonden belangenclub wil een algemeen ouderdomspensioen, in eerste instantie voor alle 60-plussers, mede als ‘correctief voor te weinig ontvangen loon voor geleverde arbeid (en) voor onrechtvaardige verdeling van geproduceerde rijkdom.’ In 1977 fuseert de bond met de Algemene Bond voor Bejaarden en zo ontstaat de ANBO, met 200 duizend leden een van de grootste vrijwilligersorganisaties van Nederland. Het belangrijkste doel: een goed pensioen en belangenbehartiging voor ouderen.

Als Den Haan wordt aangenomen is ze pas 37, maar ‘we worden vanzelf allemaal oud’

Het zijn de vele actieve leden, de vrijwilligers, die de ANBO groot maken. Zwamborn schrijft in haar boek Brandbrief:  ‘Oud-burgemeesters, dominees, juristen en artsen in ruste, gepensioneerde schoolmeesters, arbeiders en anderen kunnen met hun expertise op vrijwillige basis uitstekend de belangen van leden behartigen.’ Die vrijwilligers besturen honderden lokale afdelingen waar zij ook ‘reisjes en kaartspelen begeleiden en educatieve activiteiten ontwikkelden’. Een fijnmazig netwerk van bestuurders van vijftien regionale gewesten en meer dan vierhonderd lokale afdelingen zijn de ogen en oren van het hoofdkwartier. In de verenigingsraden, waarin afgevaardigden van de gewesten zetelen, worden de lijnen uitgezet – ook richting politiek Den Haag.

Minder bingo en meer service

In 2004, vlak voordat Den Haan wordt aangetrokken, dreigt de ANBO failliet te gaan wegens wanbeheer op het hoofdkantoor. De gewesten en lokale afdelingen springen bij om het landelijk bureau financieel te steunen. In 2015, zegt Den Haan over het bijna-faillissement in Trouw: ‘We hadden schulden, een landelijk bestuur met vrijwilligers en een middeleeuws model waarmee lokale bestuurders invloed konden uitoefenen op landelijk beleid.’ Als Den Haan in 2005 wordt aangenomen bij de ANBO is ze pas 37, maar ‘we worden vanzelf allemaal oud,’ zegt ze in Algemeen Dagblad. Ze is de nieuwe directeur en daarmee voert ze het beleid uit dat het bestuur en de gewesten uitzetten.

Onder de vlag van Den Haan vaart het verenigingsbureau een nieuwe koers onder het motto ‘minder bingo’ en ‘meer service’. De ANBO wil een moderne belangenbehartiger zijn en stapt uit ‘het keurslijf’ van de koepel van ouderenbonden, de CSO (die gezamenlijk 500 duizend ouderen vertegenwoordigt). Vakcentrale FNV wordt de nieuwe partner en dat levert de ANBO een zetel op in de Sociaal-Economische Raad (SER). ‘Het tilt de belangenbehartiging naar een hoger plan,’ stelt een voorlichter in een optimistisch persbericht. En de ANBO wil méér veranderen: een nieuw bestuursmodel moet de club een nationaler profiel geven. Organisatieadviesbureau Berenschot wordt gevraagd onderzoek te doen naar handvatten ‘voor verbetering van het functioneren van de vereniging’, staat in het rapport In Dialoog naar daadkracht en democratie.

Berenschot concludeert in 2009 dat er bij de gewesten ‘veel waardering is voor de prestaties die het bestuur en de directeur’ de afgelopen jaren leverden. ‘De ANBO heeft op landelijk niveau een veel sterkere positie verworven als belangenbehartiging van ouderen.’ Juist door die zetel in de SER heeft de organisatie kortere lijntjes met politiek Den Haag. Toch zijn er ook zorgen. Er zijn gewesten die een goede relatie hebben met het landelijke bestuur. ‘Anderen hebben het gevoel dat het bestuur de vereniging te veel uit het oog verloren is.’ De leden hechten, wijst een enquête uit, net zoveel waarde aan lokale activiteiten zoals bingo, klaverjassen en wandelen als aan belangenbehartiging. In het rapport staat ook: ‘Sommigen vinden de rol van de directeur te dominant ten opzichte van het bestuur.’ Het bureau waarschuwt voor ‘een te grote kwetsbaarheid en afhankelijkheid van één persoon’. 

Mores leren

Het grootste probleem vormt volgens Berenschot de mores. De sfeer en onderlinge verhoudingen zijn zo slecht dat het bureau onmogelijk een nieuw bestuursmodel kan adviseren dat voldoende steun krijgt binnen de vereniging. Vooral de omgangsvormen kunnen beter. ‘Het lijkt soms of bijna alles is geoorloofd om het proces te beïnvloeden: emotionele chantage, duiken in de regels, dreigen weg te lopen.’ De afgevaardigden van de gewesten die een paar keer per jaar bijeenkomen in de verenigingsraad voelen zich door het hoofdbureau ‘niet serieus genomen’, ze ‘ervaren weinig ruimte issues op de agenda’ te zetten. 

Door alle spanningen en irritaties acht Berenschot ‘het niet mogelijk een advies te geven over de organisatie-inrichting’, schrijven de onderzoekers. ‘Sterker nog: dat gaat de ANBO op dit moment niet helpen.’ Binnen de organisatie moet vooral open gesproken worden over de spanningen, is het advies in het rapport. ‘Gezien de huidige werksfeer leidt het nu doen van een voorstel van cruciale veranderingen in de statuten in onze opinie eerder tot ongewenste polarisatie.’ Een nieuw model van besturen, kan alleen via ingrijpende wijzigingen van de statuten, zeg maar de huisregels van de vereniging. Dat kan alleen met goedkeuring van de verenigingsraad. 

Een Raad van Toezicht is interessant als je invloed wil hebben in Den Haag — en dat wil Den Haan

Directeur Den Haan en haar rechterhand, voorzitter Rinus Tazelaar slaan de adviezen in de wind en handelen precies tegenovergesteld. Ze zetten ‘een verandertraject’ in onder de noemer ANBO Anders. Het hoofdkantoor in Woerden wil alles centraler organiseren, wil kortom meer macht. Om dat te bereiken moet eerst de structuur worden gewijzigd. Op dat moment, in 2009, is er een directie met een directeur, Den Haan, die de taken uitvoert op het landelijk bureau. Het bestuur zet het beleid uit, aangestuurd door de verenigingsraad. Den Haan en Tazelaar willen één directeur-bestuurder, daarmee krijgt deze ook de bestuurlijke taken. Zij wordt getoetst door de Raad van Toezicht en ze zal verantwoording afleggen aan een verkozen ledenraad.

Dit druist tegen het advies van Berenschot in. Maar óók tegen een notitie uit 2011 van Kuperus Advies, een bureau van Marike Kuperus dat de ANBO inhuurt om de bestuursmodellen nog eens op een rijtje te zetten. Follow The Money heeft deze notitie in handen en leest: ‘Verenigingen die een Raad van Toezichtmodel gebruiken, zijn over het algemeen verenigingen met een bedrijfsmatig karakter en een minder actieve achterban.’ De ANBO heeft, stelt de notitie, nou net ‘een actieve achterban en een breed vertakt netwerk in afdelingen en gewesten’. Kuperus noemt echter ook een groot voordeel: ‘De keuze voor een Raad van Toezichtmodel geeft met name in de polderoverleggen van vakbonden en de SER eenduidige bestuurlijke vertegenwoordiging.’ Dit model is dus vooral interessant voor een organisatie die invloed wil hebben in Den Haag. En dat wil Den Haan. In haar profiel op de website staat als eerste wapenfeit genoemd: ‘onder haar verantwoordelijkheid is ANBO een zichtbare speler geworden in de Haagse lobby en de media. De notitie van Kuperus advies wordt door het hoofdkantoor echter geheimgehouden voor de leden. 

Toestemmen of geschorst worden

De bestuurders van het gewest Overijssel komen in maart 2012 in opstand tegen de drastische wijzigingen. ‘Op zichzelf was ik niet tegen grote veranderingen,’ zegt oud-bestuurder Eint Ockels daarover. ‘Maar wij vonden het niet goed dat alles centraler werd geregeld.’ Ze beleggen er een vergadering over en worden even later door het landelijk bestuur geschorst. ‘Op de vergaderingen van de gewesten mocht je alleen maar “ja” zeggen tegen de statutenwijzigingen, anders werd je geschorst of geroyeerd.’ De besturen van Noord-Holland, Utrecht en Zuid-Holland worden ook geroyeerd (en vervangen) als in november 2012 gestemd wordt voor de statutenwijzigingen. 

De regels in de statuten bepalen wat er wel en niet kan: wie de regels schrijft, pakt de macht

Een maand later meldt de Volkskrant dat de ANBO door conflicten over de koers uiteen dreigt te vallen. Overal in het land stappen leden op en beginnen ANBO-bestuurders lokaal eigen bonden. ‘Zij spreken van de propagandamachine uit Woerden als het gaat om het landelijk bestuur.’ De kritiek lijkt het bestuur niet te raken. In de media reageert Den Haan op alle kritiek steevast met de leus dat ‘een klein groepje van het oude ANBO-kader niet zo goed tegen verandering kan’. Alle veranderingen zijn nou eenmaal op democratische wijze genomen, voegt ze daaraan toe. Om te vervolgen met: ‘De spelregels staan in de statuten en reglementen.’ Die vormen als het ware een grondwet voor de vereniging, de regels die daarin staan bepalen wat er kan en niet kan. Wie de regels schrijft, pakt de macht. 

Weinig keus

Zo wordt Liane den Haan in juli 2013 directeur-bestuurder van de ANBO. Er komt een Raad van Toezicht die toeziet op haar functioneren. Deze toezichthouders worden, blijkt uit vertrouwelijke notulen, in maart 2013 naar voren geschoven tijdens de verenigingsraad. De afgevaardigden van de gewesten was eerder beloofd te kunnen kiezen uit tien kandidaten. Maar Den Haan wijkt nu wel af van haar eigen regels. Ze spreekt over het ‘hoge niveau en het enthousiasme’ van alle kandidaten. ‘Gezien dat niveau zou betrokkenen onrecht worden aangedaan met een keuze via de plenaire verkiezing.’ Tijdens de verenigingsraad schuift voorzitter Tazelaar zichzelf naar voren als enige kandidaat-voorzitter voor de Raad van Toezicht. Een keus is er niet.

Er komt ook een ledenraad, zeg maar het parlement van de ANBO, die bestaat uit 25 afgevaardigden. Deze worden via internet ‘democratisch’ gekozen door de leden – slechts 4 procent neemt de moeite om te stemmen. Oud-burgemeester Diderik Appeldoorn van onder meer Finsterwolde, Zuidlaren en Steenderen treedt in 2013 toe tot de nieuwe ledenraad. Hij was eerder voorzitter van het Gewest Drenthe en staat volledig achter de modernisering van de ANBO. ‘Het ledenaantal liep terug, mensen organiseren zich minder snel, daar moet een antwoord op komen.’ 

De 25 afgevaardigden van de nieuwe ledenraad moeten, voordat ze op 4 juli 2013 bijeenkomen, eerst een protocol tekenen. Daarin staat dat geen vertrouwelijke informatie naar buiten mag en er altijd gehandeld wordt naar de gewijzigde statuten die vanaf deze dag ingaan. ‘Het belang van de vereniging dient altijd te prevaleren boven het persoonlijke belang’, moest iedereen verklaren. Den Haan stelt strikte eisen aan de wijze waarop de ledenraad onderling communiceert. ‘Het was niet de bedoeling dat we visitekaartjes zouden uitwisselen met andere leden van de ledenraad,’ zegt oud-afgevaardigde Harriët van Domselaar. 

Een democratisch orgaan dat niets te zeggen heeft

Uit de vertrouwelijke notulen van de ledenraden doemt een beeld op van ‘een democratisch’ orgaan dat niets te zeggen heeft. De raad krijgt een ‘onafhankelijke’ voorzitter die niet is gekozen, maar die naar voren wordt geschoven door directeur-bestuurder Den Haan. Het is de vroegere televisiepersoonlijkheid Vivian Boelen, die in de jaren ’80 en ’90 te zien was als nieuwslezeres en presentator van televisieprogramma’s als Koffietijd en Verborgen leed. 

Als op 25 juni 2015 tijdens de ledenraad kritische vragen worden gesteld over het vertrek van drie toezichthouders, haalt Tazelaar het rapport van Berenschot erbij. ‘Daarin staan twee conclusies: jullie hebben goud in handen en je moet af van de hindermacht in je vereniging waarbij elk gewest iedere keer weer een stok tussen de benen van de bestuurder kan steken.’ In het rapport staat echter niets over een ‘hindermacht’. Zijn lange monoloog leidt vooral af van de echte kwestie: in twee jaar tijd vertrokken drie toezichthouders. Volgens Tazelaar omdat ze ‘eigenstandig beleid’ wilden ontwikkelen. 

We hadden 17.000 euro in kas, gespaard voor het 75-jarige bestaan

De afscheidsbrief die een toezichthouder schreef aan de ledenraad, en die wij in handen hebben, geeft echter een ander beeld. Ze schetst dat het haar niet lukte meer informatie te krijgen over de doelstellingen en het beleid van de ANBO. ‘Mijn vragen zijn bij voortduring als niet relevant, niet bevoegd, niet mijn verantwoordelijkheid, operationeel, negatief of onnodig afgedaan door de voorzitter en de directeur-bestuurder.’ Ook werd haar verboden contact op te nemen met leden die brieven schreven aan de Raad van Toezicht, stelt ze. Als deze klacht in de ledenraad wordt aangestipt, wordt deze weggewoven. Onafhankelijk voorzitter Boelen: ‘Ik wil het hier eigenlijk ook heel graag bij laten.’  

Total shutdown

De ledenraad is in twee jaar tijd ook al flink uitgedund, van 25 naar veertien afgevaardigden. De een na de ander vertrekt. ‘We vroegen ons binnen de ledenraad weleens af: waarom bestaan we nog?,’ zegt Domselaar. ‘De directeur-bestuurder heeft niet de neiging zich al te veel aan te trekken van kritiek,’ voegt Diderik Appeldoorn toe. ‘Sterker, wie kritiek heeft, ligt eruit.’ Hij hield het voor gezien omdat hij ‘er geen heil’ meer in zag. ‘Een aantal mensen in de ledenraad heeft echt tot op het laatst geprobeerd kritische geluiden te laten horen. Ze werden zo met pek en veren besmeurd dat spreken onmogelijk werd.’

Hans Schuurman behoort tot de laatste veertien in de ledenraad, hij wordt er uitgezet nadat hij in oktober 2015 in Algemeen Dagblad kritiek uit op het beleid van Den Haan. Den Haan dringt duidelijk bij de andere leden aan een motie van wantrouwen in te dienen, blijkt uit de notulen. Een voorstel dat leden oproept ‘zich te onthouden van negatieve publiciteit’, vindt zij ‘onvoldoende vergaand’. Ze wil dat hij wordt ‘weggestuurd’. Haar dreiging wordt in de notulen, gemaakt door verslagbureau More Support, geparafraseerd: ‘Wanneer het besluit onvoldoende vergaand is, beschouwt ze de ledenraad niet als gremium waarin zij vertrouwen kan hebben.’ Een motie van wantrouwen volgt, Schuurman moet weg. ‘Ik heb de gifbeker helemaal leeg gedronken,’ zegt hij, ‘omdat ik geloofde in de ANBO als dé club die opkomt voor belangen van ouderen.’ 

Van de ene op de andere dag worden alle rekeningen bevroren

In oktober 2015 is daar het moment van de total shutdown, zoals ze dat bij de ANBO noemen. Van de ene op de andere dag worden alle rekeningen van de lokale afdelingen door het hoofdkantoor bevroren. Geen lokale bestuurder kan nog bij zijn clubkas. De reden volgens het hoofdkantoor in Woerden: enkele van de honderden afdelingen zouden volgens Den Haan frauderen, er zou 200 duizend euro, of misschien wel meer, uit de vereniging zijn verdwenen. Bewijs hiervoor wordt nooit geleverd.

Het hoofdkantoor verklaart dat de accountant zou hebben aangedrongen op het rücksichtslos centraliseren van de betaalorganisatie. De accountant was desgevraagd niet beschikbaar voor commentaar. De vraag is of dit daadwerkelijk een eis van de accountant was: tot 2015 werden er jaarlijks goedkeurende verklaringen afgegeven. Ook wordt nergens melding gemaakt van de zorgen van de controleur.

‘We hadden 17.000 euro in kas, gespaard voor het 75-jarige bestaan van onze afdeling,’ zegt oud-bestuurslid Rob van Rooijen van ANBO Rijswijk. ‘Daarvan was 11.000 subsidie van de gemeente, ongeveer 2000 kwam van de vereniging.’ Van de een op de andere dag kon hij niet meer bij de rekening. Een lokale PvdA-fractievoorzitter heeft uiteindelijk het geld van de gemeente teruggehaald uit Woerden. Onduidelijk is hoeveel geld gemeenten in totaal hebben teruggehaald, de ANBO wil op deze vraag geen antwoord geven.

Buitenspel

‘Een nieuwe manier van werken en financieel beheer is al langer in voorbereiding,’ verklaart Den Haan volgens vertrouwelijke notulen die ook niet voor de leden zelf zijn in te zien in de ledenraad op 5 oktober 2015. Ze drukt de afgevaardigden tijdens deze extra ingelaste bijeenkomst op het hart dat de verandering ‘geen issue zou mogen zijn’ als zij de goede naam van de ANBO niet willen schaden. ‘Meer verenigingen ervaren de hindermacht van vrijwillige bestuurders die zichzelf onterecht een bepaalde status toedichten en proberen intern macht uit te oefenen.’ 

In Trouw zegt ze een week later: ‘Het traject om 3,4 miljoen euro aan lokale tegoeden op één centrale rekening te zetten, is al in gang gezet, na een rapport van Berenschot.’ Weer noemt ze hier het rapport dat geheim blijft, ook de lokale bestuurders die voor de statutenwijzigingen moesten stemmen kregen niets of slechts een samenvatting te zien. ‘We hebben inderdaad een samenvatting gestuurd, want het rapport is heel dik,’ zegt ANBO-voorlichtster Renée de Vries eind 2015 tegen de website Skipr. De website die is gespecialiseerd in zorgnieuws mocht het rapport inzien, maar niets openbaar maken en dus bedankte ze voor deze eer. Het rapport telt veertig pagina’s.

Lokale bestuurders, die volgens de nieuwe statuten geen bestuurders maar vrijwilligers zijn, krijgen een betaalpas en een budget als ze een, volgens het hoofdkantoor, goed plan hebben. Sindsdien stappen weer honderden vrijwilligers op en beginnen voor zichzelf. Door het hele land ontstaan tientallen nieuwe lokale ouderenclubs. ANBO Den Haag blijft tot de zomer van 2017 loyaal aan het hoofdkantoor – en is een van de laatste oude afdelingen met een lokaal ‘bestuur’. ‘We kregen steeds meer het gevoel dat we buitenspel werden gezet,’ zegt Corry Baggerman, die twaalf jaar actief was voor de ANBO en in 2015 nog door Liane den Haan werd bevorderd tot 'lid van verdienste'. Ze vroegen geld voor lokale buurtprojecten, maar kregen dat niet. En dus besluiten ook zij voor zichzelf te beginnen. De leden lopen weg. Maar ook is de samenwerking met de FNV na drie jaar gestrand, de ANBO raakt daardoor de felbegeerde zetel in de SER kwijt. 

Afhankelijkheid maakt kwetsbaar

Berenschot zei het ook in 2009: ‘Goede belangenbehartiging voor deze doelgroep vraagt ook om lokale belangenbehartiging.’ En: ‘Veel van de bereikte resultaten in de buitenwereld leunen op de positie en rol van de directeur. Dat kan vragen oproepen over de legitimering van standpunten. Bovendien brengt de afhankelijkheid van één persoon een zekere kwetsbaarheid met zich mee voor de continuïteit van positie en beleid.’ 

Op vragen van Follow the Money en Meldpunt wordt uiterst defensief gereageerd

Den Haan ís die ene persoon. Er valt moeilijk te controleren wat ze doet. Om te beginnen, het valt niet mee in de boeken te kijken van de ANBO – ook niet als betalend lid. Sinds 2012 worden de jaarverslagen niet meer op de website gepubliceerd of bij de Kamer van Koophandel gedeponeerd. Het enige cijfer- en verantwoordingsmateriaal dat op anbo.nl is te vinden, zijn 2 A4’tjes met een sterk gecomprimeerde balans en staat van van baten en lasten. Dat om te voldoen aan de eisen die worden gesteld aan de status van Algemeen Nut Beogende Instellingen (ANBI) waar belastingvoordelen aan zijn gekoppeld. Bij die A4’tjes zitten geen verklaringen van de accountant, ook kan niet worden vastgesteld dat de cijfers zijn ontleend aan de originele jaarrekening. 

We belden afgelopen weken als geïnteresseerd lid naar het hoofdkantoor voor een uitgebreidere financiële verantwoording, en kregen ‘nee’ te horen. In een brief aan verontruste leden schrijft Den Haan letterlijk op 4 maart 2016 dat ‘vanwege concurrentieoverwegingen’ slechts een summiere samenvatting publiekelijk wordt. Het is opvallend voor een vereniging die haar eigen lokale afdelingen verweet ontransparant te zijn. Op de vragen die Follow the Money en Max stelden, komt geen antwoord. Wel is de site aangepast: leden mogen nu wel het jaarverslag inzien in Woerden, staat er nu.

Kritische vragen worden vanuit het hoofdkantoor niet beantwoord, of op uiterst defensieve wijze. Een kritisch lid dat in november 2015 onderzoek deed naar de financiën kreeg een brief van Den Haan met de eis ‘dit publiekelijk te corrigeren. Ze schrijft: ‘Indien u geen gehoor geeft, acht ANBO zich vrij om zonder nadere aankondiging de (rechts) maatregelen te treffen die nodig zijn.’ Op 12 januari 2016 kregen oud-leden van de ANBO die voor zichzelf in Wageningen waren begonnen een brief van een advocaat. Ze hadden een paar - ‘al dan niet voormalige’ -  ANBO-leden een nieuwsbrief gestuurd en er werd met juridische stappen gedreigd, mochten ze het weer doen. De oud-ANBO’ers uit Den Haag, nu verbonden in het Senioren Collectief Haaglanden, kregen 8 september jongstleden ook een advocatenbrief met de mededeling dat ze zich ‘onrechtmatig uit hebben gelaten over de ANBO-leden’. ‘Het Senioren Collectief Haaglanden en haar individuele bestuursleden worden hierbij aansprakelijk gesteld voor alle schade die ANBO hierdoor lijdt.’ 

Ook op vragen van Follow the Money en Meldpunt wordt uiterst defensief gereageerd. De ANBO stuurt een persbericht, waarin de schuld wordt gelegd bij de oud-vrijwilligers die het niet eens waren met de veranderingen. ‘Helaas heeft u gezien dat een deel van deze mensen de media zocht en vaak een podium gekregen.’ Liane den Haan benadrukt in het bericht: ‘we zijn er voor onze leden, we zijn geen vrijwilligersorganisatie.’ Antwoord op onze vragen krijgen we niet.