De Nederlandse oud-minister en VVD-prominent Neelie Kroes kwam in juli in opspraak toen Platform Investico, Trouw en Het Financieele Dagblad op basis van de Uber Files onthulden dat ze lobbyde voor het Amerikaanse techbedrijf Uber. Kroes had hiervoor niet de vereiste toestemming van haar oud-werkgever, de Europese Commissie, en overtrad hiermee mogelijk de integriteitsregels.

De Europese Commissie vroeg Kroes daags na de onthulling per brief om opheldering. Kroes reageerde binnen een week. Begin september, zeven weken na ontvangst van Kroes’ antwoord, zei de Commissie tegen het onderzoeksconsortium dat ze de brief aan het ‘analyseren’ was en verder geen mededelingen kon doen. 

Kroes nam het al publiekelijk voor Uber op in haar tijd als Eurocommissaris

Maar toen Follow the Money de Commissie op woensdag 28 september vroeg om de laatste stand van zaken, verwees ze door naar het Europees Bureau voor fraudebestrijding (in Brussel bekend als OLAF, afkorting van Office Européen de la Lutte Antifraude). Naast het opsporen van fraude met EU-gelden is OLAF ook bevoegd om onderzoek te doen naar ‘ernstig wangedrag van personeel en leden van de EU-instellingen’. 

Vertrouwen van EU-burgers

Naar aanleiding van vragen van Follow the Money bevestigt het OLAF dat het onderzoek doet naar de zaak-Kroes. ‘Na een voorlopige evaluatie van de beschuldigingen die onder de aandacht van OLAF zijn gebracht, heeft de directeur-generaal van OLAF besloten een onderzoek in te stellen.’

Een woordvoerder: ‘De bescherming van de reputatie van EU-instellingen vormt de kern van het werk van OLAF en is essentieel voor het behoud van het vertrouwen van EU-burgers in het bredere EU-project.’ Zij zegt dat het OLAF om die reden ‘alle mediaberichten over vermeende feiten die dit vertrouwen zouden kunnen ondermijnen zeer serieus’ neemt.

Het antifraudebureau heeft na de publicatie van de zogeheten Uber Files van het ICIJ dan ook informatie opgevraagd bij de Europese Commissie ‘om de feiten goed te begrijpen en te beoordelen’. Een mogelijk onderzoek kan zich richten op de vraag of Kroes zich heeft gehouden aan artikel 245 van het Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie. Dit vereist van Eurocommissarissen dat ze zich ook na hun ambtstermijn ‘eerlijk en kies’ gedragen.

Inhoudelijk kan OLAF verder geen commentaar geven, zowel om het onderzoek te beschermen als om de onschuldpresumptie te waarborgen. Het is daarmee niet bekend of OLAF ook de rol van de Europese Commissie en die van haar voormalige voorzitter Jean-Claude Juncker onder de loep neemt.

Afkoelperiode

Kroes vroeg in september 2015 toestemming van de Commissie om voor Uber te werken. Dat was nodig. Ze verkeerde nog in de zogeheten ‘afkoelperiode’ die moet waarborgen dat er geen belangenconflicten optreden. In Kroes’ geval leek het risico op verstrengeling van belangen des te prangender, omdat ze het al publiekelijk voor Uber opnam in haar functie als Eurocommissaris voor de Digitale Agenda.

Het adviescomité voor ethische zaken adviseerde destijds Kroes geen toestemming te geven bij Uber in dienst te treden, en het secretariaat-generaal van de Commissie sloot zich daarbij aan.

Maar in plaats dit besluit te publiceren, besloot toenmalig Commissievoorzitter Juncker om Kroes te vragen haar toestemmingsverzoek in te trekken, wat Kroes deed. Vervolgens zag de Commissie geen reden meer om haar negatieve oordeel over Kroes’ verzoek te publiceren.

‘Geen documenten’

Het resultaat hiervan was dat tot afgelopen zomer niet bekend was dat Kroes al tijdens haar afkoelperiode voor Uber wilde werken. Pas in mei 2016, op de dag nadat die periode was verstreken, maakte ze bekend dat ze was toegetreden tot de Public Policy Advisory Board van Uber. 

Het nieuws uit de Uber Files schijnt ook nieuw licht op de reactie van de Europese Commissie op een informatieverzoek van Corporate Europe Observatory uit die tijd. Deze transparantiewaakhond wilde in mei 2016 weten of Kroes de Commissie om toestemming had gevraagd om voor Uber te mogen werken, en vroeg om eventuele e-mailwisselingen en adviezen in die kwestie. Maar de Commissie beweerde toen dat er geen documenten bestonden.

Hoelang het OLAF-onderzoek gaat duren is niet bekend. Gemiddeld nemen de onderzoeken van het antifraudebureau ruim twee jaar in beslag.