Een opzegtermijn van 28 dagen in acht nemen, dat is alles wat antikraakbureaus als Ad Hoc, Zwerfkei en HOD hoeven doen om een pand leeg op te leveren. Bewoners van een antikraakpand ondertekenen immers geen huurovereenkomst, maar een bruikleenovereenkomst. Hoe handelen antikraakbureaus tijdens de pandemie? 

De overheid wil absoluut niet, dat mensen zonder vervangende woonruimte op straat komen te staan. Iedereen moet in zelf-quarantaine kunnen. Dat is van groot belang voor de volksgezondheid. Daarbij komt nog dat nieuwe woonruimte vinden nu zo goed als onmogelijk is. Verhuizen kan in de praktijk ook nauwelijks als iedereen anderhalve meter afstand moet houden.

Gelukkig begreep Stientje van Veldhoven, die tot voor kort de portefeuille Wonen waarnam voor de zieke Kajsa Ollongren, dat ook en kwam zij op 6 april met de Spoedwet verlenging tijdelijke huurovereenkomsten. Iedereen met een tijdelijk huurcontract dat eindigt tussen 1 april en 30 juni van dit jaar, kan dat contract voorlopig eenmalig met drie maanden laten verlengen.

Een nadrukkelijk appel

Heeft de minister in deze spoedwet rekening gehouden met antikraakbureaus? Blijkens het antwoord van het ministerie niet: ‘De spoedwet is alleen van toepassing op huurcontracten. Bij antikraak is er doorgaans sprake van een bruikleenovereenkomst. Bruikleen is volgens de wet geen overeenkomst waarop het huurrecht van toepassing is.’

Dat betekent dat antikraakbureaus ook in deze tijd kunnen vasthouden aan hun opzegtermijn van vier weken. Maar gebeurt dat in de praktijk ook? De Vereniging Leegstandbeheerders Nederland (VLBN), de brancheorganisatie van de antikraaksector, zette na een gesprek met het ministerie haar positie uiteen. 

Antikraakbureaus doen uiteindelijk wat de eigenaar ze opdraagt

Eerst benadrukt de vereniging dat de leden niet de eigenaar zijn van het bezit, maar het alleen maar beheren in opdracht van de eigenaar. Toch begrijpen de bureaus dat het bijzondere tijden zijn: ‘Tijdens de coronacrisis zullen wij nadrukkelijk een appel doen op eigenaren van onroerend goed de tijdelijke bewoning op basis van bruikleen te blijven faciliteren en waar mogelijk te verlengen of zelfs uit te breiden, met als doel om de voorraad van betaalbare bruikleenwoningen te maximaliseren in deze moeilijke tijden.’ Nergens staat dat de bureaus onder de huidige omstandigheden niet van plan zijn bewoners uit te zetten. Ze doen uiteindelijk wat de eigenaar ze opdraagt. Dat betekent dat een grote groep mensen ook tijdens de huidige epidemie binnen 28 dagen op straat kan komen te staan. 

Oppassers opzeggen

Antikraakbureau HOD kwam met een bericht met daarin de volgende passage: ‘Echter zal HOD de komende tijd panden moeten opleveren en daardoor oppassers (bewoners, red.) moeten opzeggen, omdat de ontwikkeling van deze panden doorloopt. HOD zal haar uiterste best doen om voor deze oppassers vervangende woonruimte te zoeken. Daarbij doet HOD ook een beroep op de flexibiliteit van haar oppassers, want samen bereiken we meer!’   

Kortom, het opzeggen gaat gewoon door. HOD bevestigt dat dit ondertussen ook is gebeurd. Dat ze zich zullen inspannen om nieuwe woonruimte te vinden, zeggen antikraakbureaus overigens altijd. 

Als een woningcorporatie van plan is om te renoveren of te slopen, is snel kunnen schakelen handig. Bij een verhuurder met een sociale doelstelling ligt uitzetten altijd moeilijk. Mede daarom besteden woningcorporaties antikraakbewoning meestal uit aan die gespecialiseerde bureaus. Zo ontlopen ze de huurwetgeving, die immers alleen jaarcontracten kent.

Toch beginnen met renovatie

Er spelen op het moment nogal wat zaken waarbij corporaties hun woningen snel leeg willen hebben en dat aan het antikraakbureau te kennen hebben gegeven. Neem het geval van de Iraanse kunstenaar Ehsan Fardjadniya. Hij woont antikraak in een flat aan de Bernard Loderstraat in Amsterdam. De eigenaar is corporatie Eigen Haard en op het gebied van leegstandsbeheer werkt die samen met antikraakbureau Zwerfkei, eigendom van Eyk Bakker, de voormalige makelaar-taxateur die met de oprichting van Zwerfkei in 1980 de aftrap gaf voor het verhuren via bruikleencontracten.  

Hij kreeg op 10 maart te horen dat hij zijn flat op 16 april moest verlaten. Vervangende woonruimte was er niet

Fardjadniya kreeg op 10 maart te horen dat hij zijn flat op 16 april moest verlaten, omdat de corporatie snel wilde beginnen met renovatiewerk. Het antikraakbureau zei geen alternatief voor hem te hebben en Eigen Haard, waarmee hij volgens zijn bruikleencontract overigens geen contact mocht opnemen, had ook geen vervangende woning voor hem.  

Fardjadniya was niet van plan om dit over zijn kant te laten gaan. Hij stapte naar de Bond Precaire Woonvormen, de organisatie die zich hard maakt voor mensen die buiten het officiële circuit wonen. Hij begon vlogs te posten over zijn situatie en wist een artikel over zijn zaak op de site van De Monitor, het onderzoeksprogramma van KRO-NCRV, te krijgen.  

Zo kwam hij op de radar van de Amsterdamse politiek. Jazie Veldhuyzen, duo-raadslid voor de Bij1-fractie, kaartte de zaak bij de gemeente aan en Robert Brand, raadslid namens de SP, belde met Eigen Haard. Dat had effect, want op 2 april bleek uit een bericht van het antikraakbureau dat er tot uitstel was besloten. De oplevering werd verschoven naar 1 juni. Dat het virus dan al is uitgeroeid, lijkt onwaarschijnlijk. Uiteindelijk moet Fardjadniya dus nog steeds gedurende een epidemie op zoek naar een nieuwe woning. 

De letter van de wet

Eigen Haard wil aan de slag met die woningen en daarom moeten de antikraakbewoners eruit. Dat mag volgens de letter, maar het is zeker niet overeenkomstig de geest van de Spoedwet verlenging tijdelijke huurovereenkomsten.  

De huurmarkt is op het moment extra moeilijk. Er wordt minder verhuisd en woongroepen zijn huiverig voor nieuwe bewoners. Daarbij zit de antikraaksector vol mensen die qua inkomen nu in de hoek zitten waar de klappen vallen. Ehsan Fardjadniya is daar een voorbeeld van. Het overgrote deel van zijn opdrachten is geannuleerd. Al sinds 10 maart zit hij zowel over zijn inkomen als zijn woonplek in de stress.  

De dag nadat Follow the Money over deze kwestie met Eigen Haard belde, kwam deze mail binnen: ‘Tijdens de periode dat er speciale coronamaatregelen gelden, zorgen we dat er niemand op straat komt te staan. Dat geldt voor onze reguliere huurders, voor mensen met tijdelijke contracten en bewoners die namens leegstandsbeheerders in een woning van ons een plek hebben. Ook als we starten met de werkzaamheden, dan zorgen we, desnoods in samenwerking met onze collega’s, voor vervangende woonruimte.’  

Elektronisch akkoord gaan

Dat lijkt geweldig nieuws, maar op vrijdag 17 april liet de grote baas van het antikraakbureau een voicemail achter waarin hij vroeg hoe het met Fardjadniya ging. Toen hij daarna zijn mail checkte, stond daarin een vriendelijk verzoek om nog even elektronisch akkoord te gaan met het verzoek om op 1 juni de flat op te leveren.  Was, als hij dat had gedaan, de harde garantie van Eigen Haard komen te vervallen? Volgens Eyck Bakker, de de algemeen directeur van Zwerfkei, is dat ondertekenen niets meer dan een administratieve handeling, waarmee je aangeeft dat je de opzegging in goede orde hebt ontvangen. Bakker: ‘Bij Zwerfkei staat dat los van onze inspanning om iemand te herhuisvesten.’  

Fardjadniya had gehoopt dat hij met de toezegging van Eigen Haard verlost zou zijn van het antikraakbureau, maar dat is niet het geval. Op 24 april mailt Eigen Haard: ‘Mochten wij starten op 1 juni en de situatie is onzeker in verband met corona, dan zorgen wij voor tijdelijke woonruimtes die wij aanbieden aan Zwerfkei. Dit betreft alleen een regeling met de bewoners die in onze blokken wonen, echter kan dit ook een woning elders in Amsterdam zijn. Voor vragen moet ik u verwijzen naar onze contractpartner.’

58 mensen op straat

Fardjadniya heeft hoe dan ook voorlopig een dak boven zijn hoofd. Dat valt voor de tijdelijke bewoners van de 58 portiekflats van corporatie Portaal aan de Hoflaan en de Weidehof in Leiden nog maar te bezien. De corporatie wil de flats slopen. De bewoners kregen van antikraakbureau Ad Hoc op 12 februari het bericht dat ze hun flat op 15 mei leeg moesten opleveren. Onder normale omstandigheden is dat ruim voldoende tijd om ander onderdak te vinden, maar niet als verhuizen halverwege de opzegtermijn in strijd is met de regels voor de volksgezondheid. 

Zowel Ad Hoc als Portaal lieten de bewoners, die na de opzegging informeerden over herhuisvesting, weten dat er geen alternatieve woonruimte beschikbaar was. Uitstel van de sloop was ook niet mogelijk. Die staat weliswaar pas voor het najaar gepland, maar de corporatie heeft die tijd nodig om onderzoek te doen naar asbest en bodemvervuiling. Binnenkort staan in Leiden dus 58 mensen tegelijk op straat in een periode waarin mensen  alleen voor het hoognodige hun huis mogen verlaten.  

Antikraakhuurders moeten altijd een achtervangadres opgeven, reageert Portaal. Dat is een plek waar ze direct naartoe kunnen als het bureau een pand leeg moet opleveren. De corporatie zegt te begrijpen dat zo’n achtervang in deze tijd moeilijk kan liggen. Daarom is de organisatie bereid een extra inspanning te doen. ‘Ad Hoc zoekt momenteel actief contact met de huurders aan de Hoflaan om te verifiëren of zij tijdig kunnen verhuizen of nog op dit achtervangadres terecht kunnen. Als dit niet zo is, zoekt Ad Hoc samen met Portaal naar een oplossing. Wij hebben hierover nauw contact met elkaar.’ Verder stelt Portaal dat ze geen huurders op straat zet. 

Dat is een totaal ander verhaal dan de huurders eerder te horen kregen. Portaal zei half april in het Leidsch Dagblad nog in de Leidse zaak te kiezen voor de beschikbaarheid van woningen op de lange termijn. Nu Portaal meldt dat geen huurder op straat komt te staan, stelt de corporatie zich blijkbaar ook garant voor het huisvesten van de antikraakbewoners.  

Voor de bewoners is het nu zaak om niets te tekenen, waaruit zou blijken dat ze akkoord gaan met het beëindigen van het contract. Ze hebben allemaal zo’n verzoek om het huis te verlaten ontvangen van Ad Hoc. Bij ondertekening vallen ze mogelijk buiten de boot. 

Ad Hoc alternatieven 

In Den Haag wil Vestia drie flats slopen aan de Middachtenweg en de Hackfortstraat in Moerwijk-Oost. In deze flats wonen via Ad Hoc tientallen mensen antikraak. Tussen 31 maart en 2 april kregen zij bericht dat de drie gebouwen op 19 mei leeg opgeleverd moesten worden.  

Ook Alban Riphagen (32) ontving zo’n bericht in zijn inbox. Hij verzorgt met zijn bedrijfje verlichting voor theaterproducties. Door de coronacrisis vervielen al zijn opdrachten. Nu moet hij zich ook zorgen maken over een dak boven zijn hoofd. ‘Er werden wel wat alternatieven aangeboden door Ad Hoc,’ zegt Riphagen. ‘Sommige woningen stonden in de Randstad. Aantrekkelijke steden als Leiden en Utrecht prijkten op het lijstje, maar ook Delfzijl was een optie. Een aantal mensen heeft die kans meteen gegrepen. De angst van de achterblijvers is dat ze achter het net zullen vissen en dus op straat komen te staan zonder vervangende woonruimte.’ 

Het uitgangspunt is dat niemand op straat komt te staan

Ad Hoc verlegde na vragen van Follow the Money aan Vestia de koers. Het antikraakbureau schoof de uiterste opleverdatum op van 19 mei naar 1 juli. De woordvoerder benadrukte dat antikraakbewoners een achtervangadres horen te hebben. ‘Als zij daar niet terecht kunnen door de coronamaatregelen, zoeken we in overleg naar een voor iedereen passende oplossing, waarbij de volksgezondheid niet in het geding is. Ad Hoc helpt de bewoners actief door hen andere tijdelijke woonruimte aan te bieden. Het uitgangspunt is dat niemand op straat komt te staan.’ 

Wie is er juridisch gezien nu verantwoordelijk voor de herhuisvesting van die mensen, Ad Hoc of Vestia? Claudia Duinisveld, algemeen directeur van Ad Hoc antwoordt: ‘Wij nemen nu een gezamenlijke verantwoordelijkheid, maar hier is de officiële reactie van Vestia: Geen enkele gebruiker van panden in beheer bij Ad Hoc in het gebied aan de Ulenpasstraat, Zijpendalstraat, Middachtenweg of Verwoldestraat wordt, bij het uitblijven van een veilige en passende oplossing voor 1 juli gedwongen op straat gezet.’