Op 16 november 2020 leunt Pieter Hilhorst op een tafel in een Nijmeegse opnamestudio. Het is de Dag van de Stad. Een jaarlijks terugkerend evenement van Agenda Stad, bedoeld om de leefbaarheid en innovatie in steden te stimuleren. 

Vanwege corona is de editie dat jaar online. De oud-wethouder van Amsterdam en voormalig hoofdstedelijk lijsttrekker voor de PvdA verzorgt vanuit de studio een online workshop over de Buddy App: een applicatie die mensen met geldzorgen inzicht moet geven in hun financiële situatie om zo te voorkomen dat zij in de schulden raken.

Na de openingstune recht Hilhorst zijn rug, kijkt in de camera en vertelt in detail hoe ‘gebruiksvriendelijk’ de applicatie is en hoe die voor mensen met geldzorgen ‘een wereld van verschil’ maakt. De app heeft volgens hem bovendien een aanbesteding gewonnen voor 89 gemeenten die ‘willen investeren om te zorgen dat de app wordt ontwikkeld’.  

Dan is het tijd voor kijkersvragen. Maar voor hij daaraan toekomt, wil Hilhorst iets kwijt over zijn rol bij de app. De anders zo makkelijk pratende oud-politicus struikelt bijna over zijn woorden: ‘Ik ben hier namens eh, nou ja… Ik ben betrokken bij Buddy, maar ik bén niet van Buddy [..] ik ben hier eigenlijk veel meer vanuit de City Deal Eenvoudig Maatwerk’. 

Dat hij een financieel belang heeft in de applicatie laat hij achterwege. En dat is geen uitzondering. Hilhorst, een autoriteit op het gebied van armoedebestrijding, laat zijn zakelijke betrokkenheid bij Buddy structureel onbesproken op bijeenkomsten en in gesprekken met gemeenten en zakenpartners aan wie hij de app probeert te slijten.

Het is niet de enige kanttekening die bij de applicatie van het Rotterdamse bedrijf Buddy Payment kan worden gemaakt. Uit onderzoek van KRO-NCRV’s Pointer en Follow the Money blijkt dat de app niet goed werkt en dat de privacyvoorwaarden volgens experts in strijd zijn met de geldende regelgeving. Ook zijn er twijfels over het eerlijke verloop van de aanbesteding waar Hilhorst tijdens de workshop over spreekt.

Fintech in de schuldenindustrie   

Bijna anderhalf miljoen Nederlandse huishoudens verkeren momenteel in betalingsproblemen. De verwachting is dat dit aantal door de energiecrisis zal stijgen. 

Ironisch genoeg valt er aan schulden en betalingsproblemen een hoop te verdienen. In 2020 schreven onderzoekers van De Argumentenfabriek bijvoorbeeld dat er in 2011 al 17 miljard euro aan kosten werd gemaakt om 3,5 miljard aan private schulden te innen. 

De Nederlandse schuldenindustrie draait op volle toeren en dat trekt ook financial technology, oftewel fintech, bedrijven aan. Die beloven met slimme technologieën de Nederlandse schuldenproblematiek een halt toe te roepen. 

Hilhorst loopt stad en land af om het Buddy-evangelie te verkondigen

Een van die bedrijven is het Rotterdamse Buddy Payment, het bedrijf achter de Buddy App. Die applicatie maakt een koppeling met de bankrekening van de gebruiker om zo een overzicht te maken van vaste lasten en inkomsten. Buddy gaat daarbij twee jaar terug in de tijd. De app toont de gebruiker op basis van al die informatie vervolgens hoeveel geld hij na aftrek van de vaste lasten nog heeft te besteden. Zo moet de applicatie helpen om niet te veel uit te geven en voorkomen dat de gebruiker in de schulden raakt.

De nieuwkomer op de markt boekt snel succes. In 2019 lanceert Buddy Payment een pilot in acht gemeenten en een jaar later claimt het bedrijf een aanbesteding te hebben gewonnen in 93 gemeenten. Begin 2022 melden de appbouwers een kapitaalinjectie van twee miljoen euro te hebben binnengehaald.   

Ambassadeur van Buddy

Pieter Hilhorst, voormalig wethouder van Amsterdam namens de PvdA en oud-lijsttrekker van die partij in de hoofdstad, treedt op als ambassadeur van Buddy. 

Nadat de Amsterdamse gemeenteraadsverkiezingen van 2014 onder zijn leiding desastreus verliepen voor de PvdA, vertrok Hilhorst uit de politiek. Sindsdien manifesteert de zelfbenoemd ‘actieonderzoeker’, voormalig columnist van de Volkskrant en oud-presentator van het VARA tv-programma De Ombudsman zich nadrukkelijk op het terrein van armoedebestrijding en -preventie.   

Hij zet samenwerkingsverbanden op, zoals de Coöperatie Goede Gieren, wordt projectleider van de City Deal Eenvoudig Maatwerk en treedt toe als lid van de Raad voor Volksgezondheid & Samenleving: een onafhankelijk orgaan dat parlement en regering adviseert over zorg en het sociaal domein. In 2021 neemt Hilhorst ook het initiatief voor het Nederlands instituut voor Betalingsregelingen (NIvB) dat betalingsregelingen tussen schuldeisers en schuldenaren moet faciliteren.  

Vanaf de zomer van 2019 bemoeit Hilhorst zich met Buddy. Op verzoek van Buddy-ceo Camiel Kuiper wordt hij adviseur van het bedrijf. Sindsdien loopt hij stad en land af om het Buddy-evangelie te verkondigen in de media, op congressen voor gemeenten en in gesprek met potentiële samenwerkingspartners. Hij introduceert Buddy tevens bij het NIvB, waaraan ook het Nibud en de Nederlandse Vereniging voor Volkskrediet (NVVK) deelnemen.

In oktober 2019 is Hilhorst namens Buddy ook betrokken bij de aanbesteding waar hij in de workshop over spreekt. En hoewel het resultaat daarvan door Buddy en Hilhorst consequent wordt overdreven – zie kader – is die voor het bedrijf van groot belang. Het verdienmodel van de app richt zich namelijk niet op de gebruikers (die hebben weinig te besteden), maar op gemeenten. Die kunnen bij Buddy gebruikslicenties afnemen, waarna ze de app gratis aan hulpbehoevende inwoners ter beschikking kunnen stellen.

Het enthousiasme van Hilhorst blijkt voor gemeenten en samenwerkingspartners een belangrijke motivatie om met Buddy in zee te gaan. Bronnen uit de schuldpreventie en -hulpverlening die Follow the Money sprak, omschrijven Hilhorst als een ‘prominent’ en ‘autoriteit’ op dit gebied, voor wie ‘deuren opengaan’ en naar wie op gemeentehuizen wordt geluisterd.

Een van de partners van Buddy zegt dat Hilhorst hen heeft ‘overtuigd’ om samen te werken en een andere noemt hem ‘een makelaar’ voor de app. Een woordvoerder van de gemeente Alkmaar omschrijft hem zelfs als ‘ambassadeur’ van de applicatie en voegt toe: ‘Hilhorst is er begeistert over. Ik ga hem niet ophemelen, maar je hebt soms mensen nodig die zeggen dat het iets ís.’ 

‘Het zou netjes zijn als Pieter dit had gedeeld’  

Wat Hilhorst in gesprekken met gemeenten, hulpverleners en andere partners in de regel stilhoudt, is dat hij een financieel belang heeft in de app.

In een gesprek met Follow the Money legt Buddy-ceo Kuiper uit dat een groepje investeerders achter de applicatie zich heeft verzameld in Buddy Investment bv. 

Hilhorst neemt bij de oprichting van dat investeringsvehikel 65.000 euro aan aandelen. Hij wordt daarmee de op een-na-grootste aandeelhouder van de bv die op dit moment een aandeel van 19,4 procent heeft in Buddy Payment: de uitgever van de app.

Tijdens promopraatjes over de app komt dit belang niet ter sprake en in zijn workshop van november 2020 lijkt Hilhorst het zelfs te ontkennen. In de aankondiging voor bijeenkomsten waar hij gemeenten over Buddy vertelt, blijven zijn aandeelhouder- en adviseurschap eveneens onvermeld en wordt hij geïntroduceerd als projectleider City Deal of als lid van de Raad voor Volksgezondheid en Samenleving.

Ook in gesprekken met gemeenten en zakenpartners laat Hilhorst zijn zakelijke belang veelal achterwege. Woordvoerders van de gemeenten Amsterdam, Almere, Den Haag en Zoetermeer wisten weliswaar dat Hilhorst als adviseur betaald kreeg van Buddy, maar geen van hen zegt op de hoogte te zijn geweest van zijn aandelen. De gemeenten Alkmaar en Rotterdam weigeren ondanks herhaalde verzoeken van Follow the Money antwoord te geven op vragen hierover.  

Zelfs partners die op initiatief van Hilhorst met Buddy samenwerken in het NIvB zijn niet allemaal op de hoogte. Het Nibud geeft aan pas sinds vragen van Follow the Money weet te hebben van de aandelen. De directeur van de NVVK, Geert van Dijk, schrijft: ‘Wij wisten [..] niet dat Pieter aandelen houdt. Ik weet niet of Pieter dat heeft gedeeld met anderen, ik zou dat op zich wel netjes hebben gevonden.’ 

Aandelen bijkopen

Follow the Money vroeg Hilhorst om een reactie. Hij wil niet in gesprek en wil vragen alleen schriftelijk beantwoorden.  

Vanaf zijn Buddy Payment e-mailadres schrijft hij twee dagen in de week voor Buddy te werken en dat het bedrijf hem heeft gevraagd ‘een periode aan salaris om te zetten in aandelen’. Het gaat volgens Hilhorst om ‘3,01 procent aandelen in Buddy [Payment], onder de grens van aanmerkelijk belang zoals de Belastingdienst die stelt’. 

Uit de akte van oprichting blijkt dat Hilhorst, wiens zoon ook bij Buddy werkt, inderdaad voor een bedrag van 36.550 euro aandelen heeft verkregen in ruil voor werk. Maar volgens diezelfde akte heeft hij ook 28.450 euro aan eigen geld ingelegd. Dat vermeldt hij om onbekende redenen niet.

Ook vermeldt hij in eerste instantie niet dat hij op het punt staat om aandelen bij te kopen. Pas als Follow the Money hem daar expliciet naar vraagt, schrijft hij: ‘Zodra deze transactie is afgerond en verwerkt zal mijn aandeel in Buddy Payment iets stijgen, maar onder de 4 procent blijven. Dat wordt naar verwacht voor het eind van dit jaar afgerond.’ Wat hij voor deze aandelen betaalt wil hij niet zeggen. 

Hilhorst bevestigt dat niet al zijn partners weten van zijn financieel belang en dat hij redacties en organisatoren van evenementen waar hij spreekt daar ook niet over informeert. Wel zegt hij hen te melden dat hij als adviseur voor Buddy werkt.

‘Holy grail’

Hilhorst verkreeg zijn aandelen in Buddy Investment op 15 oktober 2019; slechts twaalf dagen nadat de aanbesteding die Buddy zou winnen werd uitgeschreven. Die timing is niet het enige opvallende rond die aanbesteding. Nog tijdens de procedure ontstaan er vragen over het eerlijke verloop. 

De aanbesteding werd op 3 oktober 2019 uitgeschreven door de Nederlandse Vereniging voor Sociale Innovatie (NVSI), die een ledenbestand heeft van zo’n 90 gemeenten. Volgens de coördinator van de aanbesteding, Marcel van Druenen, gebeurde dat nadat Buddy in de zomer van 2019 met verschillende NVSI-leden in vergaande gesprekken was over de app. Gedurende die gesprekken kwam men er vervolgens achter dat de boel moest worden aanbesteed. Volgens Van Druenen zijn vanaf dat moment alle contacten met Buddy Payment stopgezet. 

Twee maanden later wordt de aanbesteding voor een ‘Financieel beheer, informatie en coaching app’ gepubliceerd.

Naast Buddy Payment melden zich twee andere partijen: software bedrijf Topicus en een samenwerkingsverband van bedrijven onder de naam ‘Topaas’. Beide partijen bekruipt tijdens de procedure het gevoel dat Buddy een voorkeursbehandeling krijgt, vertellen ze Follow the Money. Ze hebben de indruk dat de aanbesteding naar de oplossing van Buddy Payment is ‘toegeschreven’ en dat er gedurende het proces in de richting van het Rotterdamse bedrijf wordt ‘bijgestuurd’ door de NVSI.  

‘Er was geen ruimte om opties te bespreken die iets anders waren dan Buddy,’ zegt Rob Janssen van Topaas. ‘Het ging heel anders dan bij andere aanbestedingen die ik heb gedaan. Je kunt die altijd winnen of verliezen, maar hier was totaal geen ruimte voor een dialoog. De NVSI hield van begin af aan vast aan hun Holy grail en dat was Buddy.’   

‘Dit had geen zin’ 

Topaas doet in mei 2020 schriftelijk zijn beklag bij de NVSI. Follow the Money heeft deze brief in handen. Het collectief wijst onder meer op de samenwerking met Buddy die NVSI op zijn website vermeldt. Ook wordt het bedrijf in notulen van de algemene ledenvergadering van de NVSI in november 2019 als partner aangeduid, terwijl de aanbesteding toen al liep. In diezelfde notulen staat in de begroting voor 2020 een bedrag van 36.000 euro opgenomen onder de noemer: ‘Bijdrage Buddy-gemeenten’. 

‘Men ging er kennelijk al vanuit dat Buddy hun partner zou worden,’ zegt Ron Steenkuijl van het Topaas-collectief. ‘Daarom hebben wij die brief geschreven. We hadden die zorg al eerder geuit, maar daar is de NVSI niet op ingegaan.’ 

De reactie van de NVSI op de brief, die Follow the Money eveneens in bezit heeft, viel tegen: ‘Ze schreven dat de vermelding van Buddy op de website en in de notulen een foutje was, en in algemene zin dat ze alle contacten met Buddy na het uitschrijven van de aanbesteding hadden verbroken. Verder gingen ze nauwelijks op onze punten in,’ zegt Janssen. ‘Alsof ze totaal niet geïnteresseerd waren in wat we te vertellen hadden.’ 

Steenkuijl voegt toe: ‘Ze namen onze klachten voor kennisgeving aan. Toen hebben we gezegd: we stoppen ermee, dit heeft geen zin.’

Softwarebedrijf Topicus trok zich al eerder terug uit de aanbestedingsprocedure. Om meerdere redenen, zegt directeur sociaal domein Dirk Verbeek, maar hij herkent de kritiek van Topaas: ‘Wij hadden al snel het idee dat er tussen Buddy en de NVSI banden bestonden die nauwer waren dan wenselijk in een aanbestedingsproces.’

Verbeek zegt zijn zorgen met de NVSI te hebben gedeeld: ‘Wij besloten er alleen geen groot punt van te maken. We zagen andere mogelijkheden in de markt en bovendien is het sociaal domein een klein wereldje waarin je elkaar vaak tegenkomt. We wilden niet tegen bepaalde haren in strijken.’

Marcel van Druenen van de NVSI betwist in een reactie dat er sprake zou zijn geweest van een voorkeursbehandeling. Hij schrijft dat in oktober 2019 aan de deelnemende partijen is gemeld dat alle contacten met Buddy Payment na het uitschrijven van de aanbesteding zijn stopgezet. Van Druenen zegt ook dat alle vragen van partijen over het level playing field destijds door de NVSI zijn beantwoord en dat de communicatie naar alle partijen tijdens de aanbesteding ‘exact gelijk is geweest’. Hij verklaart verder dat de vermelding op de website een fout was die is aangepast en dat de vermelding van Buddy in de notulen een verschrijving was. De 36.000 euro uit de begroting betrof volgens Van Druenen ‘een voorziene bijdrage van leden ter dekking van de kosten van [de] aanbestedingsprocedure’.

‘Ze behandelen mensen als bèta-testers’ 

Dat Buddy de aanbesteding won is desalniettemin verwonderlijk, omdat Buddy – in tegenstelling tot Topaas en Topicus – op dat moment nog geen werkende applicatie had. Verschillende gebruikers vertellen Follow the Money dat de Buddy App zelfs nu nog niet goed werkt. Zij klagen er onder meer over dat betaalmomenten niet goed worden verwerkt en dat fouten in berekeningen niet handmatig kunnen worden hersteld. 

Onder schuldhulpverleners heerst ook weinig enthousiasme. Zij vertellen dat betaalmomenten van toeslagen en uitkeringen niet goed worden verwerkt en dat de app niet goed in staat is om weeklonen om te zetten naar maandsalarissen. ‘De app belooft minder financiële stress, maar mensen worden tureluurs van de wisselende bedragen in het overzicht en alle berichtjes die Buddy stuurt,’ zegt een van hen. 

‘Armoede begint bij één rekening die je niet kunt betalen en dan ontstaat een sneeuwbaleffect’

Buddy-ceo Kuiper betwist dat de app geen weekinkomens herkent. Verder zegt hij aan oplossingen te werken: ‘Je komt er gaandeweg achter dat iets niet werkt zoals je dacht en dan moet je flexibel genoeg zijn dat te veranderen. Dat doen we. Softwareproducten zijn nooit af en je hebt tijd nodig om het goed aan te laten sluiten op de gebruikersgroep.’ 

Patricia Dinkela is verbolgen. Ze weet wat het is om geldzorgen te hebben. Door een terugvordering van de Belastingdienst raakte zij een paar jaar terug in financiële problemen. Ze vecht die vordering aan, maar totdat de Belastingdienst beslist op haar bezwaar, moeten zij en haar drie zoons rondkomen van de bijstand. Dinkela, die sinds kort voorzitter is van de Haagse Stadspartij in Den Haag, komt lokaal op voor financieel kwetsbare personen als zijzelf. 

Op verzoek van Follow the Money heeft ze Buddy gedownload, maar ze verwijderde die meteen weer. De app, die schulden moet voorkomen, kan volgens haar juist tot schulden leiden: ‘Ze behandelen mensen als bèta-testers. Maar de doelgroep heeft geen budget om fouten op te vangen. Armoede begint bij één rekening die je niet kunt betalen en dan ontstaat een sneeuwbaleffect. Zo help je mensen de afgrond in.’

‘Private business cases met publiek geld’

Zeven gemeenten bevestigen intussen licenties van Buddy te hebben afgenomen: Alkmaar, Almelo, Almere, Amsterdam, Den Haag, Leiden en Rotterdam. Zoetermeer heeft een pilot met de app gedaan, maar is daarmee gestopt omdat hij onvoldoende werd gebruikt. In totaal gaven deze acht gemeenten 640.000 euro aan licenties uit. Enkele van deze gemeenten zeggen ook te hebben bijgedragen aan de ontwikkelkosten: in totaal nog eens bijna een halve ton. 

Het werkelijke bedrag aan gemeenschapsgeld dat in Buddy is gestopt ligt naar alle waarschijnlijkheid hoger. Volgens Kuiper zijn er namelijk nóg zeven gemeenten die de app afnemen, al wil hij niet zeggen welke.

Paradoxaal genoeg biedt Buddy de applicatie tegenwoordig ook gratis aan op zijn website, waar iedereen die dat wil deze kan downloaden: of je woongemeente nu net duizenden euro’s aan licenties heeft uitgegeven, of de app juist helemaal niet wilde. 

‘Je hebt heel duidelijke afspraken nodig om Sywert-achtige situaties te vermijden’

Eerder heeft Buddy bovendien al eens 10.000 gratis licenties verstrekt aan BS&F, een privaat platform voor semi-publieke organisaties. Volgens ceo Kuiper is de uitgifte van al die gratis licenties noodzakelijk om de app te verbeteren, omdat het gebruik via betaalde licenties niet van de grond komt. 

Het zijn dus de gemeenten die voor een flink deel opdraaien voor het verbeteren van de app en de onderliggende technologie. Tegelijkertijd gebruikt Buddy die technologie ook voor andere diensten van het bedrijf, zoals een budgetbeheertool voor onder andere schuldhulpverleners, gemeenten en geldcoaches. Daarnaast gebruikt ook het platform van de NIvB volgens Kuiper software die is gebaseerd op dezelfde ‘Buddy engine’.  

Financieel expert Lelieveldt windt er geen doekjes om: ‘Buddy laat overheidsinstanties met publiek geld meebetalen aan hun private business case. En via die instanties krijgen ze ook nog eens toegang tot extreem gevoelige gegevens van burgers. Die data gebruiken ze kennelijk ook om andere diensten op te bouwen. Dat roept principiële vragen op over de rolverdeling tussen de publieke partijen, Buddy en de eindgebruiker. Je hebt dan heel duidelijke afspraken nodig om mogelijke Sywert-achtige situaties te vermijden.’ 

‘Utopie’ 

De aandelen van Hilhorst, de discussie over de aanbesteding, de tonnen aan belastinggeld en de gebreken van de applicatie: het verbaast ervaringsdeskundige en lokale armoedebestrijder Dinkela allemaal weinig. 

Ze is gewend dat bedrijven en organisaties die verandering teweeg willen brengen in het sociale domein, de mensen waarvoor ze het doen uit het oog verliezen. Alle goede bedoelingen ten spijt, zijn juist die kwetsbare mensen daarvan volgens haar de dupe. 

‘Armoede is een industrie,’ zegt ze, ‘er moet geld verdiend worden. Je hoopt dat men in deze sector het maatschappelijk belang voorop stelt, omdat het gaat om anderen die het moeilijk hebben. Maar helaas zie je dat sommige mensen het belangrijker vinden om er zelf beter van te worden, over de rug van degenen die ze zeggen te helpen. Het is een utopie om te denken dat dat ooit ophoudt als er geen radicale transparantie komt in het sociaal domein.’