Het is een trend: investeren in social enterprises, ondernemingen met een maatschappelijk doel. Rijke particulieren die na jaren geld verzamelen ‘iets terug willen geven aan de samenleving’, family offices van welgestelde families, gepensioneerde ondernemers – velen zijn in de ban van een verschijnsel dat impact investing wordt genoemd.

Investeren in een ondernemer of instelling waarbij het rendement meer langs de maatschappelijke meetlat wordt gelegd dan de financiële. Sociale ondernemingen kloppen graag bij hen aan voor financiering, met een businessplan dat uitpuilt van de goede bedoelingen. De zinsnede 'maatschappelijke impact' is daarin vaak de toverformule, maar wat daarmee nu precies wordt bedoeld of hoe dat wordt gemeten is niet altijd duidelijk.

Ook al is het verschijnsel op dit moment populair, nieuw is het bepaald niet. Als sinds de middeleeuwen profileren de rijken zich graag als weldoener voor de samenleving. Maar in de praktijk blijkt geld alleen niet voldoende om een goed idee te doen slagen. Expertise, coaching, plannen, netwerken, financiering, management – ze vormen de noodzakelijke brandstof om dromen over een betere wereld te realiseren.

Godfather

Tot die conclusie kwam ook de Amerikaan William Drayton. Deze McKinsey-alumnus lanceerde in de jaren '70 de term social entrepreneur en wordt daarom ook wel de ‘godfather of social entrepreneurship’ genoemd. Drayton werkte niet alleen jarenlang als consultant bij McKinsey, hij maakte ook deel uit van de regering-Carter van 1997-1981. Vanuit die posities zag hij veelbelovende maatschappijverbeteraars regelmatig onderuitgaan. 

In 1981 richtte hij daarom Ashoka op; de naam is geïnspireerd op de eerste boeddhistische koning van India. Ashoka is een non-profit netwerkorganisatie die er op is gericht innovatieve sociale ondernemers te vinden en vervolgens te steunen. De organisatie is in meer dan 80 landen actief.

Ondersteuning gebeurt pas na een zeer uitgebreide screening. Wie door dat filter komt, kan in aanmerking komen voor een fellowship

Ashoka is echter meer dan een club mensen die, als een soort moderne aflaat, de portemonnee trekt om maatschappelijke noden te verlichten. Drayton verbond de term social entrepreneurship namelijk aan innovatie. De organisatie richt zich louter op de ‘innovators for the public’. Of het daarbij gaat om een onderneming, een stichting of beweging maakt Ashoka niet zoveel uit. Het gaat om de maatschappelijke impact en daarbij legt Ashoka de lat hoog. Ze zoekt naar zeer innovatieve sociale ideeën die in potentie de wereld kunnen veranderen en dus op internationaal niveau opschaalbaar zijn.

Ondersteuning gebeurt pas na een zeer uitgebreide screening. Wie door dat filter komt, kan in aanmerking komen van een fellowship. Naast een stipendium regelt Ashoka in haar eigen netwerk de nodige expertise die van het idee een succes kan maken. Niet verwonderlijk gezien de achtergrond van de oprichter, zitten daar nogal wat mensen van McKinsey in.

Die exclusiviteit blijkt bijvoorbeeld uit het feit dat Ashoka dit jaar direct verbonden is aan twee Nobelprijswinnaars. Kailash Satyarthi (uit India) werd in 1993 fellow dankzij zijn actie tegen kinderarbeid, waarmee hij intussen het nodige succes heeft geboekt. De Pakistaanse Malala Yousafzai, die zich inzet voor onderwijs voor meisjes en internationaal bekend werd nadat ze door een religieuze fanaticus werd neergeschoten, zat op een school die was opgezet door een Ashoka-fellow. Een andere bekende Ashoka-fellow is Wikipedia-oprichter Jimmy Wales.

Witte vlek

Nederland was tot nu toe een witte vlek in het wereldomvattende netwerk van Ashoka. Daar komt binnenkort een einde aan. Directeur Jamy Goewie heeft het afgelopen jaar gewerkt aan het werven van fondsen. Ze zegt daarmee nu zo goed als klaar te zijn zodat Ashoka Nederland binnenkort kan gaan beginnen. Goewie heeft op het kruisvlak van maatschappelijk en financieel rendement zelf veel ervaring. Zij was onder meer oprichter en directeur van Child at Venture, een organisatie die zich richt op het ondersteunen en ontwikkelen van ondernemerschap bij jongeren in armere landen. Child at Venture was actief in Afrika en Azië. ‘Dat is over het algemeen heel succesvol gegaan,’ zegt Goewie. ‘We hebben honderden jongeren geholpen met het opzetten van hun onderneming waarmee ze nu zelf in hun bestaan kunnen voorzien.’

Nederland telt nogal wat organisaties die zich bezig houden met sociaal ondernemerschap, zoals Social Enterprise en Social Impact Ventures. Het lijkt zelfs een wat modieus verschijnsel te worden. Wat voegt Ashoka eigenlijk toe?

‘Ashoka onderscheidt zich door haar eigen aanpak die internationaal gestandaardiseerd is. Zo zijn we zeer selectief. Bill Drayton heeft social entrepreneurship gekoppeld aan radicale sociale innovatie. We zijn dus op zoek naar échte changemakers. Het idee van hun onderneming of beweging moet wereldwijd impact hebben, dus niet alleen van lokaal belang zijn.'

'De mensen die zich kwalificeren kunnen fellow worden en krijgen als individu ondersteuning. Dat is financieel in de vorm van een fellowship. Daarnaast koppelen we ze aan de juiste personen in ons netwerk die kunnen helpen bij het opschalen van hun plan. Dat is voor ons een voorwaarde, dat een idee op grote schaal impact heeft.’

Waarom vindt Ashoka dat zo belangrijk?

‘Wij zetten ons gehele netwerk in, dat voor een groot deel bestaat uit invloedrijke personen. Van hen willen we alleen tijd en geld vragen als we zeker weten dat we met sociale ondernemers te maken hebben die de wereld kunnen veranderen. Ik heb zelf bij Child at Venture ervaren hoe moeilijk opschaling is zonder het juiste netwerk. Als je echt impact wilt hebben, moet je wel groter  denken. Dat betekent dat we ook daar naar kijken. We zoeken social innovators die zowel goede ondernemers zijn, als de juiste ethische instelling hebben. Maar dat is niet genoeg. Hun plan moet op grote schaal het systeem waarin het opereert kunnen veranderen.’

'De impact is mij soms geheel niet duidelijk. Je ziet veel bullshit langskomen'

Sociaal ondernemerschap trekt op dit moment veel aandacht. Maar soms lijkt gebruik van het woord ‘sociaal’ meer op een handige manier om slecht ondernemerschap te verdoezelen of de eigen hobby’s te laten financieren door naïeve filantropen.

'Dat klopt. Ik vraag me regelmatig af wat er aan sommige sociale ondernemingen nu zo sociaal is dat zij zich "sociale onderneming" noemen. De impact is mij dan geheel niet duidelijk. Je ziet veel bullshit langskomen, maar voor kandidaat fellows geldt zo’n grondige due dilligence, daar kom je niet zomaar doorheen. We kijken naar échte impact, de juridische vorm is voor ons minder relevant.'

'Soms is er gewoon geen voor de hand liggend businessmodel, bijvoorbeeld als het gaat om kinderprostitutie bestrijding in Afrika. Maar zo’n project pakken we wel op een bedrijfsmatige manier aan. Daarbij zorgen we dat het financieringsprobleem  van ‘the missing middle’ wordt opgelost. We koppelen ondernemerschap aan filantropen, high net worth indiviudals en angel investors.’

Tegelijk is dat ook de kritiek op Ashoka: de lat ligt zo hoog dat potentieel goede plannen blijven liggen en alleen mensen die het zonder hulp ook wel zou zijn gelukt zich kwalificeren.

'Dat is misschien ook zo. Het gaat ons erom te garanderen dat deze mensen steun ontvangen om hun impact op te schalen. Zo hebben we Ashoka Fellow Jimmy Wales, de oprichter van Wikipedia, kunnen ondersteunen in zijn expliciete wens om een onbetaald platform te zijn. Uiteraard lagen er investeerders op de loer die veel interesse hadden in het commerciële potentieel van Wikipedia. De kracht van Ashoka zit 'm in het omvangrijke en hoogwaardige netwerk. Uiteindelijk maakt dat het verschil.'

'Tegelijk zijn we ons bewust van de beperkingen. Je kunt gewoon niet iedereen ondersteunen. De mensen in het Ashoka-netwerk helpen vrijwillig, zonder vergoeding voor hun inzet. Dat betekent dat we alleen de beste van de beste selecteren voor een fellowship. Anders zou het ook te verspreid raken. Maar dat betekent niet dat we veelbelovende social entrepreneurs die niet in aanmerking komen voor een stipendium links laten liggen. Waar we kunnen helpen we, bijvoorbeeld door ze in contact te brengen met financiers of deskundigen.’

Waar staat Ashoka Nederland over een jaar?

‘Over een jaar heb ik in Nederland ook een aantal Ashoka Fellows geselecteerd, maar of heel Nederland ons dan kent, betwijfel ik. Net als in veel andere landen is Ashoka als merk niet heel bekend, maar als je goed kijkt zie je bij belangrijke beleidsinnovaties en maatschappelijke trends de vingerafdrukken van Ashoka.’