De relatie tussen ondernemers en banken is in de jaren sinds de kredietcrisis ernstig verslechterd. Dat banken niet meer zo royaal zijn met het verstrekken van leningen, speelt daarbij een voorname rol. Maar ook over producten die zij wél verkochten, klagen ondernemers. Zoals over rentederivaten. Daarnaast zijn veel mkb'ers ondergebracht bij de gevreesde bankafdeling Bijzonder Beheer, wat eveneens tot veel onvrede leidt. Je zou verwachten dat de belangenbehartigers van mkb-ondernemers in dit soort dossiers voor hun achterban opkomen en hen actief helpen om tot een oplossing te komen voor, bijvoorbeeld, de schade veroorzaakt door rentederivaten. Maar terwijl de relatie tussen ondernemers en banken bekoelt, valt er bij de belangenbehartigers van die ondernemers van dergelijk te hulp schieten weinig te merken. Lees hier het FTM-artikel 'MKB-organisaties heimelijk gekant tegen komst klachtenloket banken' VNO NCW-voorman Hans de Boer (die eerder voorzitter was van MKB-Nederland) hekelde vorige maand de 'strafexpeditie' die gaande was tegen de financiële sector. (Bij VNO NCW is ook bankenvereniging NVB aangesloten.) Een soortgelijk geluid valt echter te beluisteren uit kringen van ONL: 'Het moet een keer klaar zijn met het eindeloze bashen van de bank.' Daarmee lijken de standpunten van de ondernemers en hun voormannen uiteen te drijven.

Een artikel in VNO NCW-blad Forum, naar aanleiding van de speech van Hans de Boer over de 'strafexpeditie' tegen banken

  Die kloof tussen ondernemers en hun belangenbehartigers blijkt ook uit het openstellen van geschilleninstantie Kifid voor ondernemers met klachten over rentederivaten. Follow The Money deed hier onderzoek naar en vroeg met een beroep op de Wet Openbaarheid Bestuur relevante e-mails en documenten op bij het Ministerie van Financiën, dat een cruciale rol speelde in dit dossier. Banken verkochten tienduizenden rentederivaten aan mkb’ers, vooral in de jaren net voor de kredietcrisis in 2008. De ondernemers dachten daarmee een soort verzekering tegen rentestijging te kopen, maar de laatste jaren komen de grote nadelen van deze renteswaps aan het licht. Zo blijken de banken de rente toch te kunnen verhogen en kunnen ondernemers worden geconfronteerd met torenhoge afkoopsommen als zij vroegtijdig van het derivaat afwillen, bijvoorbeeld omdat er, al dan niet onder druk van de bank, extra op de lening wordt afgelost. Die afkoopsommen lopen gemakkelijk op tot honderdduizenden euro’s, ook voor kleine ondernemers, zoals boeren. De Nederlandse Vereniging van Banken (NVB) wil niet dat mkb'ers sneller, gemakkelijker en goedkoper hun recht kunnen halen bij het Kifid. Dat is op zich niet zo verwonderlijk. Opvallender is dat de mkb-organisaties meegaan in de opstelling van banken. Zij blijken geen behoefte te hebben aan een laagdrempelige rechtsgang voor hun achterban. Er is voor de mkb-belangenbehartigers alleen één probleem: de renteswapaffaire schreeuwt om een een oplossing. Van die spagaat lijken MKB-Nederland en ONL voor Ondernemers zich bewust. 'Deze partijen geven ook aan dat het publicitair lastig is om tegen [openstelling van het Kifid voor ondernemers] te zijn, in ieder geval voor rentederivaten,' schrijft een ambtenaar op 9 juli. 'Ze houden zich nu vooral stil.'

'Ik vind dit een nogal vergezocht verhaal'

De betrokken ambtenaar zelf vindt de link tussen klagen en kredietverlening een 'nogal vergezocht verhaal.' 'Maar door de banken ingefluisterd lijken de MKB-organisaties hier toch gevoelig voor.' In een andere mail zegt een ambtenaar dat de NVB aandraagt 'dat een bredere toegang bij Kifid zal leiden tot een beperking van de dienstverlening en het productaanbod aan de zakelijke klant.' Ofwel: zodra een zakelijke klant van een bank in de gelegenheid wordt gesteld om een klacht over een product aan het Kifid voor te leggen, dan zullen banken die producten niet meer aanbieden. Anders gezegd: bancaire producten kopen mag wel, erover klagen niet. En als die producten niet meer verkocht zullen worden, zal de kredietverlening aan het MKB nog verder opdrogen.

Mail van ambtenaar aan collega, 9 juli 2014.

Idee voor Kifid komt op

Omdat het vanuit de brancheverenigingen relatief stil bleef, besloot een groep financieel adviseurs en advocaten die ondernemers bijstaan, het voortouw te nemen. Zij kwamen begin vorig jaar met een idee: laat het Kifid, dat normaal gesproken alleen financiële klachten van particulieren behandelt, ook openstellen voor kleine ondernemers met een rentederivaat. Het idee daar achter was dat voor veel kleine ondernemers de gang naar de rechter een langdurig en prijzig proces is. Zeker voor ondernemers die er financieel zwak voorstaan en die voor hun voortbestaan afhankelijk zijn van de financiering van diezelfde bank, is het aanklagen van de bank een enorme stap. Daar komt bij dat banken weten dat ze in een juridische uitputtingslag bij voorbaat vele straatlengtes voor staan, onder meer doordat hun portemonnee beter gevuld is.

PvdA-Kamerlid Nijboer gaat verder: stel Kifid open voor allerlei klachten

Het plan van de adviseurs en advocaten, verenigd in het Kenniscentrum Rentederivaten, werd enthousiast onthaalt in de politiek. PvdA-Tweede Kamerlid Henk Nijboer suggereerde zelfs om een stap verder te gaan: Stel het Kifid open voor allerlei financiële klachten van zzp’ers en ondernemers. Rentederivaten zijn namelijk niet het enige waar ondernemers over klagen. Ook over de handelwijze van de bankafdeling Bijzonder Beheer, waar de probleemkredieten worden ondergebracht, zijn veel klachten. Inmiddels wordt deze afdeling wordt onder de loep genomen door toezichthouder AFM. Daarnaast zijn veel ondernemers, ook zonder rentederivaat, onaangenaam verrast door de verhogingen van de renteopslagen op leningen. Ambtenaren gingen daarom met twee voorstellen naar de banken en de mkb-belangenbehartigers: zullen we het Kifid openstellen voor alleen rentederivaten, of moeten ondernemers 'bredere toegang' tot het Kifid krijgen? Op 9 juli schrijft een ambtenaar aan een collega hoe er werd gereageerd door de betrokken partijen. De banken wilden best meegaan in het idee om het Kifid open te stellen voor rentederivaten. Maar, als de deuren van het Kifid helemaal opengaan, dan 'gaan de hakken in het zand,' ook op het gebied van de rentederivaten. Drie weken later krijgt minister Dijsselbloem een notitie, waarin staat dat de banken vooral vanwege  de 'maatschappelijke druk' meegaan op het dossier rentederivaten.

Mail tussen ambtenaren, 9 juli 2014

MKB-Nederland en ONL: 'geen druk' om Kifid open te stellen

Opvallender is de reactie van MKB Nederland en ONL voor Ondernemers, twee jaar geleden juist als 'alternatief geluid' opgericht door oud-MKB Nederland-voorman Hans Biesheuvel. Zij hebben zich ten tijde van de onderhandelingen in de media nooit uitgelaten over het Kifid, maar laten in het lobby-circuit weten niet zo'n behoefte te hebben aan een 'loket' voor rentederivaten. 'MKB Nederland en ONL zien geen hele grote druk op het onderwerp rentederivaten en al helemaal niet voor een bredere toegang,' schrijft een ambtenaar op 9 juli. Dat er geen 'hele grote druk' wordt gevoeld is opmerkelijk. Uit de WOB-documenten blijkt dat in de periode dat het Kifid-idee wordt geopperd, toezichthouder AFM het aantal klachten over rentederivaten ziet verveelvoudigen. Van zo’n honderd in mei, tot vijfhonderd in november. In mei 2014 zijn er bij de toezichthouder al zo’n 20 rechtszaken bekend van ondernemers over hun rentederivaat.

'MKB Nederland en ONL zien geen hele grote druk op het onderwerp rentederivaten en al helemaal niet voor een bredere toegang'

Maar waarom houden de belangenbehartigers van het MKB zich stil? Een betrokken ambtenaar geeft dit als reden: 'Grootste vrees is dat als Kifid wordt opengesteld voor ondernemers dit de gevolgen voor kredietverlening (hogere kosten, minder krediet) heeft. Ik vind dit een nogal vergezocht verhaal en zie ook niet direct voor me hoe dat moet werken voor wat betreft geschillenbeslechting, maar door banken ingefluisterd lijken de MKB-organisaties hier toch gevoelig voor. Geen hele grote of actief geuite wens dus aan ondernernerskant.'

'Ondernemers willen niet beschermd worden'

In de notitie aan Dijsselbloem, drie weken later, wordt nog een argument genoemd waarom de MKB-organsaties er niet op zitten te wachten: 'Ook klinkt door dat ondernemers hun eigen beslissingen willen kunnen nemen en niet beschermd willen worden.'

Notitie voor minister Dijsselbloem, 29 juli 2014

  'De behoefte aan bredere toegang lijkt gering,' schrijft de voorzitter van de Geschillencommissie Financiële Dienstverlening van het Kifid, die nauw betrokken is bij de onderhandelingen op 22 juli aan ambtenaren. 'Ik zou daarin nooit verder gaan dan de MKB-organisaties vragen, en die vragen niets tot weinig.'

Mail Kifid aan ambtenaar, 22 juli 2014

  Dat de mkb-organisaties bang zijn voor de kredietverlening, wordt meerdere keren, en met grote stelligheid door de ambtenaren gesteld, maar staat niet in mails van MKB Nederland en ONL zelf. Uit de mails blijkt dat veel inhoudelijke communicatie via de telefoon plaatsvindt. Wel heeft een ambtenaar op 15 juli een mail gestuurd naar MKB-Nederland, waarin hij stelt dat 'De vorige keer dat we daarover spraken gaven jullie aan dat jullie geen luide signalen hadden dat er een groot probleem inzake rentederivaten was en dat jullie beducht waren (vanwege mogelijke bemoeilijking kredietverlening) voor uitbreiding toegang Kifid.' Die constatering van de ambtenaar wordt in de reactie die MKB Nederland twee uur later stuurt, niet tegengesproken.

Biesheuvel na één telefoontje akkoord met Kifid

De belangenbehartigers van mkb'ers willen dus niet dat hun achterban op een laagdrempelige manier kan klagen over de bank. Het roept de vraag op wie er wél voor de belangen van die ondernemers opkomt. Twee jaar geleden nog wist Hans Biesheuvel in een paar maanden tijd duizenden ondernemers te binden aan zijn nieuwe belangenvereniging ONL, dat een ander geluid moest laten horen dan MKB-Nederland, de club waaraan hij eerder leiding gaf. Maar uit de WOB-documenten blijkt dat ONL zich nauwelijks anders opstelt dan MKB-Nederland. Biesheuvel gaf als voorzitter van MKB-Nederland nog aan 'akkoordenmoe' te zijn. 'De volgende keer doe ik niet meer mee,' zei hij daarover  in de nadagen van zijn MKB-Nederland-tijd in Het Financieele Dagblad. Na zijn vertrek hekelde hij ook de 'vergadertijgers' bij MKB-Nederland.

'Je wilt voorkomen dat als een ondernemer toch niet tevreden is, ONL afstand gaat nemen van het loket'

Maar nu, twee jaar later, blijkt dat Biesheuvel zich in het Kifid-dossier wel erg gemakkelijk liet overhalen om zich achter een Kifid-deal te scharen waarvan hij de inhoud nauwelijks kende, en waar zijn ONL niet aan had meeonderhandeld. De NVB had maandenlang alleen met MKB-Nederland onderhandeld over het Kifidloket. Ambtenaren drongen er op aan dat ook met ONL gesproken werd. 'Je wilt brede steun voor het loket en voorkomen dat als er straks een ondernemer toch niet tevreden is met de Kifid-behandeling, ONL afstand gaat nemen van het loket,' schrijft een ambtenaar op 23 december. Evengoed zat ONL al die maanden niet aan tafel. Toen de NVB en MKB Nederland eenmaal tot een akkoord waren gekomen, in december, bleek een telefoontje van NVB-voorzitter, vergadertijger en oud-ambtenaar Chris Buijink voldoende om Biesheuvels seal of approval te krijgen.

Notitie voor minister Dijsselbloem, 20 januari 2015

'Te machtig om aansprakelijk te stellen'

Patrick van Gerwen, van het Kenniscentrum Rentederivaten (KCR), dat het Kifid-idee opperde, is verbaasd over de opstelling van MKB Nederland en ONL. 'De ''dreiging'' van banken dat ‘[openstelling van het Kifid] consequenties kan hebben voor de kredietverlening (omvang en tarief), is exact dezelfde dreiging die er van banken uitgaat naar hun klanten. Daardoor zijn velen bang voor de bank. Na ‘too big to fail’ lijken banken nu de kaart te spelen "te machtig om aansprakelijk te stellen''.'

'Mkb-organisaties zwijgen het dood'

'Wij hebben aangeboden om met MKB Nederland rond de tafel te gaan om samenwerken, om iets te doen voor de ondernemers,' zegt advocaat Chantal van den Borne, die ook bij het KCR zit. 'Maar dat wilden ze niet. Wij krijgen wel steun van de politiek en de media voor dit onderwerp, maar niet van de belangenorganisaties van mkb’ers. Zij zwijgen het dood.' Maandenlang hebben MKB-Nederland en de NVB onderhandeld over het openstellen van het Kifid voor rentederivaten, af en toe onder druk gezet door ambtenaren van Financiën. Maar met weinig gemotiveerde partijen aan tafel, verbaast het Van den Borne niet dat daar uiteindelijk een 'dusdanig ingeperkt' loket is gekomen 'dat je er als ondernemer nauwelijks terecht kunt.' Zo kunnen ondernemingen met meer dan 50 personeelsleden en 10 miljoen euro omzet, die wel als 'niet-professioneel' werden bestempeld op het gebied van rentederivaten, niet terecht bij het Kifid. Ook ondernemers die hun derivaat voor 1 april vorig jaar (vaak afgedwongen door de bank) vroegtijdig hebben moeten afkopen voor een flinke som geld, krijgen nul op het rekest bij het Kifid. 'Wij dachten dat niemand er op tegen kon zijn dat er een onafhankelijke geschillencommissie voor rentederivaten zou komen,' zegt Van den Borne enigszins gedesillusioneerd over MKB- Nederland en ONL.

'Kifid, wat is dat voor Oriëntaalse term?'

MKB Nederland kon vorige week nog niet inhoudelijk reageren op vragen van Follow The Money over het Kifid-loket. 'Kifid, wat is dat voor oriëntaalse term?' vroeg een woordvoerder van VNO-NCW (waar ook de NVB bij is aangesloten) en die tijdelijk inviel voor zijn collega van MKB-Nederland (beide werkgeversorganisaties hebben een gezamenlijk 'beleidsbureau'). 'Het is een beetje lichtzinnig dat ze [het ministerie van Financiën, red.] dit op straat gooien.' Hij benadrukt in eerste instantie dat de mails van ambtenaren 'opvattingen van ambtenaren' bevatten, en niet per se de standpunten van MKB-Nederland weergeven. 'So what,' zegt de woordvoerder over de weergave die ambtenaren geven van de standpunten van MKB-Nederland. Het ministerie van Financiën liet bij het WOB-verzoek blijken dat zij derden hebben gevraagd of zij bezwaar hadden tegen openbaarmaking van hun e-mails. Geen van de partijen, dus ook MKB Nederland niet, heeft daar bezwaar tegen gemaakt.

'Het behandelen van ondernemers als consumenten brengt het gevaar met zich mee dat regelgeving voor consumenten ook wordt doorgetrokken naar ondernemingen'

Later komt MKB-Nederland wel met een inhoudelijke reactie. 'Algemene openstelling van het Kifid loket leidt tot een extra zorgplicht van de banken. Dit kan weer een nieuwe drempel zijn bij het verlenen van met name kleine kredieten. Daar zijn kleine ondernemers niet bij gebaat. Aan de andere kant is de bank wel gehouden rekening te houden met de professionaliteit van zijn klant (de ondernemer). Dat moet goed geborgd zijn binnen de bank en de ondernemer moet adequate mogelijkheden hebben om klachten en fouten aan de orde te stellen. Kifid is daar op dit moment zeker niet voor geëquipeerd en gericht op de wet- en regelgeving voor consumenten. Problemen op het terrein van kredietverlening en dienstverlening aan ondernemers passen niet goed bij het Kifid, dat sec toetst of partijen zich aan de wet hebben gehouden. Het behandelen van ondernemers als consumenten brengt dus het gevaar met zich mee dat regelgeving voor consumenten (Wft) ook wordt doorgetrokken naar ondernemingen.'

'Wij hebben regulier overleg met (de top van) banken'

Daarnaast benadrukt MKB-Nederland dat zij 'regulier overleg met (de top van) banken heeft om concrete problemen [over dienstverlening van banken aan ondernemers, red] op te lossen.' Ook is er een paar jaar geleden een 'Ondernemerskredietdesk' in het leven geroepen, benadrukt MKB-Nederland. Deze desk (OKD) moet 'uitmonden in een volwaardige financiële ANWB.' 'MKB-Nederland bouwt nu deze OKD uit.' Op de website van OKD staat ook een formulier waar ondernemers klachten over hun bank, bijvoorbeeld over renteverhogingen, kwijt kunnen. De desk is echter niet alleen een initiatief van MKB Nederland, maar ook van de NVB, VNO NCW en het ministerie van Financiën. 'MKB-Nederland en de Nederlandse Vereniging van Banken beoordelen in gezamenlijkheid of een melding wordt opgevolgd,' staat te lezen op de website van de OKD.

Van de website van de Ondernemerskredietdesk

De NVB zegt 'de openstelling van het Kifid voor ondernemers met een klacht over hun rentederivaat [te ondersteunen], maar is terughoudend als het gaat om een bredere openstelling van het klachteninstituut voor het mkb. De effecten van een verschuiving van rechtspraak naar alternatieve geschillenbeslechting  zijn niet eenduidig. Een laagdrempelige toegang zal een ondernemer in een conflictsituatie kunnen helpen maar zou ook kunnen leiden tot een  toenemende juridisering van de relatie tussen bank en klant  en een uitbreiding van de zorgplicht  voor  de bank. Dat kan maatwerk in de weg staan. Dit soort mogelijke effecten zullen grondig moeten worden bekeken om een juiste afweging te maken.'