De verkoop van rentederivaten aan middelgrote en kleine ondernemers staat de laatste tijd volop in de schijnwerpers, omdat veel ondernemers zeggen door deze producten, die op grote schaal door banken zijn verkocht, in de problemen te zijn gekomen. Vanmiddag presenteert de Autoriteit Financiële Markten een tweede rapport over de kwestie, waarvan een deel van de inhoud vorige week al uitlekte via Het Financieele Dagblad. 'De conclusie dat het een gevoelig dossier is, kunnen we nu wel trekken ;) ,' verzucht een Kifid-medewerker per email in november tegen ambtenaren. Banken en MKB-Nederland zijn dan al maanden aan het onderhandelen over openstelling van het Kifid voor ondernemers met een klacht over hun rentederivaat. The devil is in the detail bij die onderhandelingen.

Onderhandelingen NVB en MKB-Nederland

Follow The Money schreef vorige week dat MKB-Nederland en ONL voor Ondernemers eigenlijk helemaal niet zo zaten te wachten op dat klachtenloket voor hun achterban. De weinig gemotiveerde belangenbehartigers van het mkb stonden tegenover de banken, die niet stonden te springen om een klachtenloket. Maar uit e-mails en andere documenten die FTM kreeg door een beroep te doen op de Wet Openbaarheid Bestuur (WOB), blijkt dat bij de Nederlandse Vereniging van Banken (NVB) al snel de knop om ging: Als er dan toch een loket komt, dan kunnen we maar beter proberen om er het beste van te maken. Dus fietst de NVB een vergaande voorwaarde in het conceptreglement van het Kifid: Ondernemers die meer dan een miljoen euro hebben geleend, kunnen niet naar het klachtenloket. Dat blijkt uit een notitie die ambtenaren maakten voor minister van Financiën Jeroen Dijsselbloem. Die bovengrens werd volgens een ambtenaar uiteindelijk geschrapt, omdat de NVB graag de instemming van MKB-Nederland wilde hebben.

Notitie voor minister Dijsselbloem, 15 december 2014

In totaal zijn er tienduizenden rentederivaten verkocht aan mkb-bedrijven. Daarvan stonden er halverwege vorig jaar nog zo’n 17.000 uit bij zogeheten 'niet-professionele' bedrijven. Als banken producten aan dergelijke bedrijven verkopen, hebben ze een zwaardere zorgplicht, dan wanneer ze aan grotere, professionele bedrijven verkopen. Toen de onderhandelingen voor het Kifidloket liepen, gingen velen er van uit dat vrijwel alle niet-professionele mkb’ers terecht zouden kunnen bij het Kifid. Maar toen het loket eenmaal openging, bleek dat niet het geval. Zo wordt een Europese definitie van mkb gebruikt die nauwer is dan de categorie 'niet-professioneel.' Financieel adviseur Patrick van Gerwen schatte in december dat 15 tot 30 procent van de ondernemers daardoor voor een dichte deur zouden staan.

Al afgerekend? Dan niet naar Kifid

Eerder deze maand kwamen de schijnwerpers op een ander aspect van de dichte deur te staan. Iedereen die zijn renteswap voor 1 april 2014 heeft afgekocht, en dus heeft moeten afrekenen in de tijd dat er nog nauwelijks media-aandacht en bewustzijn onder ondernemers was voor dit onderwerp, kan niet naar het Kifid. Om hoeveel ondernemers het daarbij gaat, is niet bekend, deze vallen ook buiten de '17.000.'

Mailwisseling tussen ambtenaren 17 december 2014

Maar wat zou er zijn gebeurd als het Kifid de drempel inderdaad op een miljoen euro had gesteld, zoals de banken wilden? De gemiddelde omvang van de 17.000 rentederivaten is 1,5 miljoen euro. Die 'gemiddelde' niet-professionele ondernemer, als die al bestaat, zou dan dus niet bij het Kifid terecht kunnen.

ING en Rabobank zeggen tot 2008 geen swaps onder de een miljoen euro te hebben verkocht

Uit een rondgang van FTM vorige maand bleek daarnaast dat banken verschillende ondergrenzen hanteren. Rabobank, de grootste swapverkoper aan het mkb, en ING zeiden in de hoogtijdagen van de swapverkoop, vóór 2008, helemaal geen swaps van kleiner dan een miljoen euro te hebben verkocht. ING besloot in 2008 om geen swaps meer te verkopen aan niet-professionele partijen, terwijl Rabo dat jaar juist besloot de drempel te verlagen naar 500.000 euro. Ook ABN Amro hanteert een ondergrens van 500.000 euro. Geen enkele ING-klant zou dan dus bij het Kifid terecht kunnen en ook alle Rabo-klanten, die in de fuik zwommen toen de derivatenmachine het hardst draaide, zouden buiten de boot vallen. Rabobank heeft de ondergrens recent verhoogd tot 3 miljoen euro.

'Mickey Mouse-loket'

Patrick van Gerwen is verbaasd over het maximale leenbedrag dat banken wilden instellen. 'Dan krijg je een Mickey Mouse-loket. Alleen een muis komt dan nog naar binnen.' Uiteindelijk is de grens van maximaal een miljoen euro aan lening vervangen door de grens van een miljoen euro aan schade. Dat is grofweg (en afhankelijk van de precieze claim van de ondernemer) bijna een factor tien verschil. Vorig jaar berekende de AFM namelijk dat de 17.000 swaps het renterisico op 26 miljard euro aan leningen dekten. De swaps hadden een negatieve waarde van 2,7 miljard euro, oftewel ruim tien procent van de leningwaarde. Als de ondernemer zijn derivaat heeft afgekocht tegen een dergelijk percentage en alleen die kosten vergoed wil zien (en niet extra renteopslagen), dan kan hij dus nu klagen over een swap van bijna 10 miljoen euro. De NVB wil niet reageren op hun voorstel om een grens van een miljoen euro te hanteren. 'Wij hebben ons uitgesproken over het reglement en eerdere varianten daarvan zijn nu niet meer aan de orde.'