De met houten lambrisering en verfijnd tegelwerk beklede gangen van het Amsterdamse Beursgebouw kunnen sinds 1 april een martelgang worden voor medewerkers in de financiële sector. De trap naar de eerste verdieping leidt naar een opvallend modern hoekkantoor waar het screeningsinstituut DSI en de Stichting Tuchtrecht Banken zijn gehuisvest. Alle medewerkers in de financiële sector die de in april ingevoerde bankierseed hebben afgelegd, vallen automatisch onder het nieuwe Tuchtrecht Banken. Dat is geen overbodige luxe, want de financiële sector moet van ver komen na de mondiale kredietcrisis, de nationalisatie van banken en talloze bankschandalen die de voorpagina’s vulden, zoals de manipulatie van de Liborrente en wisselkoersen en het faciliteren van belastingontduikers in Zwitserland.

Shocked disbelief

De zelfregulering heeft door de financiële crisis toch al enorme averij opgelopen: het zelfcorrigerende mechanisme waar vrije markt-denkers op vertrouwden, faalde opzichtig. Banken bleken in staat op ongekende schaal destructieve bank- en hypotheekproducten te verzinnen waardoor het complete economische systeem ineen dreigde te storten. Zelfs Alan Greenspan, de voormalig president van de Amerikaanse centrale bank die voor de kredietcrisis een fervent voorstander was van zelfregulering, kon in 2008 tijdens een hoorzitting voor het Amerikaanse Congres niets anders dan toegeven dat hij in een staat van 'shocked disbelief' had waargenomen dat zelfregulering niet had gewerkt.

Aanklager

De jurist Jerry Brouwer (Rechten, Universiteit Leiden) maakte in 2010 de overstap van rechtsbijstandsverzekeraar DAS naar het DSI. In 2012 werd hij de nieuwe directeur van het instituut. DSI begeleidt de tuchtprocedures en fungeert als aanklager tegen medewerkers die over de schreef zijn gegaan. Naar verwachting zo’n 90.000 medewerkers in de financiële sector komen in aanmerking voor de bankierseed en het daaraan gekoppelde tuchtrecht.  

DSI is betrokken bij de bankierseed en het daaraan gekoppelde nieuwe Tuchtrecht Banken, wat merken jullie van de reacties daarop?

Jerry Brouwer: ‘Er is een hoop scepsis geweest over de ceremoniële kant van de eed, maar uit onderzoeken blijkt dat een ceremonie wel degelijk iets met een mens doet. Het zal wel iets effect hebben. Over de tuchtrechtspraak maken banken zich aardig druk. Iedere week word ik drie keer uitgenodigd om presentaties te geven bij banken, omdat ze alles willen weten over het tuchtrecht. Hoe het wordt uitgevoerd en hoe ze kunnen voorkomen dat ze ermee in aanraking komen. Zulke vragen geven voor mij aan dat we serieus worden genomen.’

Zelfregulering kon in het verleden geen kredietcrisis voorkomen net zomin als allerlei ‘giftige’ bankproducten dat konden. Waarom denkt u dat zelfregulering er nu wel voor zorgt dat de sector integer handelt?

‘Ook wettelijk toezicht heeft dat niet kunnen voorkomen. Je zou kunnen stellen dat er tot nu toe te weinig zelfregulering is geweest. En de kredietcrisis heeft wel iets veroorzaakt: er is nu het Tuchtrecht Banken en dat is uniek in de wereld. De financiële sector heeft er alle belang bij dat rotte appels worden verwijderd. Tuchtrecht zit aan de voorkant, aan de kant van het gedrag en kan daarmee een sterke toevoeging zijn aan wettelijk toezicht.’

Wat is de status quo van de tuchtrechtspraak?

‘We hebben nu ongeveer 70 tuchtzaken gedaan bij DSI. Voor wat betreft het tuchtrecht dat gekoppeld is aan de bankierseed zitten we nog in het prille beginstadium, een groot deel van de sector heeft de eed nog niet afgelegd. Ze hebben nog tot volgend jaar april. Eind volgend jaar zal de tuchtrechtspraak echt op gang komen.’

Voorpagina’s worden nog steeds gevuld met misstanden zoals het Liborschandaal, het faciliteren van belastingontduiking, de verkoop van dure rentederivaten aan het mkb en problemen bij bijzonder beheer-afdelingen. In hoeverre kan de financiële sector zichzelf genezen via zelfregulering?

‘Genezen vind ik een groot woord, maar zelfregulering kan zeker gedrag beïnvloeden. Ik spreek regelmatig mensen, die moeten voorkomen in een tuchtzaak. Die betalen liever een hoge boete aan de toezichthouder dan dat ze door hun eigen beroepsgenoten worden terechtgewezen. Ik ben overigens wel voorstander van geconditioneerde zelfregulering zoals via de overheid afdwingen dat iedereen meedoet. Door een duwtje in de rug krijgen we 100 procent dekking en daarna moet je bewijzen dat de tanden ook daadwerkelijk ergens in worden gezet. Een goedwerkend tuchtsysteem helpt het vertrouwen op te krikken, mits er echte resultaten getoond worden. Het is zo dat als het vertrouwen in de financiële sector laag is, de financiële consument zal denken dat de zelfregulering ook wel niet zal deugen.’

Hoe kan dergelijke scepsis weggenomen worden als er in de tuchtrechtspraak schikkingen tot stand komen en zittingen niet openbaar zijn?

‘Als er was gekozen voor een minder streng tuchtsysteem met enkel waarschuwingen dan hadden we transparanter kunnen zijn, maar nu moeten we om juridische redenen een evenwicht zoeken. We hebben gekozen voor een tuchtsysteem met scherpe tanden zoals boetes en het opleggen van een beroepsverbod voor drie jaar. Het systeem heeft daarmee een punitief karakter. Als je daarvoor kiest, word je echter beperkt in het bieden van transparantie door middel van een openbaar register van de uitspraken. We kunnen in dit geval niet aan naming and shaming doen, want dan word je teruggefloten door het College Bescherming Persoonsgegevens. Om een black box te voorkomen, worden uitspraken en schikkingen wel geanonimiseerd gepubliceerd.’

Wie betaalt eigenlijk de opgelegde boetes? De medewerker, de werkgever, de aansprakelijkheidsverzekering?

‘We hebben met de sector afgesproken dat de persoon zélf betaalt.’

Hoe hoog kunnen die boetes oplopen?

‘Het maximum in het Tuchtrecht Banken is 25 duizend euro. In de tuchtzaken die we tot nu toe bij DSI hebben gedaan, gaat het meestal over drieduizend tot vierduizend euro.’

Dat heeft toch geen impact?

‘De tuchtzaken gaan, gemiddeld genomen, niet over grote zaken als Libor. Het gaat bijvoorbeeld om een baliemedewerker die geld van een klant gepikt heeft. Of een bankadviseur die een handtekening heeft vervalst. Dat zijn mensen die niet heel veel geld verdienen en een boete van duizenden euro’s heeft dan toch wel impact.’

DSI is door de Nederlandse Vereniging van Banken geïnstalleerd bij de screening en haar regierol bij de tuchtrechtspraak. Hoe afhankelijke bent u van de NVB?

‘De Stichting Tuchtrecht Banken staat los van de NVB. De NVB liet zich onlangs uit over wanneer iets een tuchtzaak is, maar de NVB heeft daar helemaal niets over te zeggen, want die gaat daar niet over. Dat is ons terrein. De verstandhouding met de NVB is overigens goed, want zij respecteren hoe we erin staan.’

Tót het moment dat er geen consensus is over bijvoorbeeld een beroepsverbod voor een bankier. Dan gaat er aan uw stoel gezaagd worden.

‘Ik heb in de afgelopen vijf jaar geen “politieke” druk ervaren bij de uitoefening van de tucht. Ik verwacht dat het niet nodig is, maar er is een aantal maatregelen voorgesteld waaronder een forse bescherming in de vorm van een ontslagverbod zodat ik niet om zaakinhoudelijke redenen ontslagen kan worden. Dus ook al krijg ik vette ruzie over een tuchtzaak, mijn onafhankelijke rol wordt beschermd.’  

***********Dit is een sterk ingekorte weergave van een interview dat onlangs verscheen in Tijdschrift voor Compliance nummer 4. Het volledige interview is tegen betaling verkrijgbaar. Klik hier voor een abonnement of proefnummer.