Vaak prijs ik me gelukkig dat we nog niet onder China’s soft power bezweken zijn of aan de nieuwe zijderoute zijn geregen. Toch twijfel ik soms, en de laatste tijd steeds vaker. Bijvoorbeeld als het in mijn LinkedIn-omgeving vanuit alle windhoeken felicitaties regent vanwege het zeventigjarig bestaan van de Volksrepubliek China – moet de vlag heus uit voor een politiek systeem dat zich zo vaak van zijn wrede kant heeft laten zien? Of wanneer een advertentie van de regering van Hongkong in NRC Handelsblad zoveel stof doet opwaaien dat de ombudsman in de pen moet klimmen om de keuze van zijn krant te rechtvaardigen. Dat doet hij keurig, maar intussen vraag ik me af wat er gebeurd zou zijn als de krant die advertentie had geweigerd. Niets natuurlijk. Stel je voor dat het belang van een of andere onzichtbare aandeelhouder zou meewegen in zo’n beslissing. Paranoïde hersenspinsels, die ik meteen wegwuif.

Geen hersenspinsel maar bittere ernst is de rel die via de NBA, de Amerikaanse profbasketbalorganisatie, begin oktober is ontketend in China. Die rel wierp zijn schaduw vooruit in een haast ludiek incident dat ruim drie maanden eerder plaatsvond rondom James Harden, sterspeler van de Houston Rockets. Harden, op reis in China, dolde op een scooter met wat vrienden in het stadsverkeer van Shanghai. Maar ze reden ook een straat in die verboden was voor scooters en werden prompt aangehouden. Het leverde mooie plaatjes op: de lange, sterke Harden, ineengedoken op een scooter, die schuldbewust achterom kijkt terwijl een onberispelijke verkeersagent komt aansnellen.

De NBA beschouwt China als voornaamste markt voor haar internationale expansiedrift; inmiddels is de sport er ongekend populair

Harden bood publiekelijk zijn excuses aan, bedankte China voor de gastvrijheid en beloofde beterschap. De Chinese politie betoonde zich coulant. De scooter werd natuurlijk geconfisqueerd, maar verder bleef het bij een standje: stoute jongen, nooit meer doen. Ik bleef met een vreemd gevoel achter: zoveel aandacht voor een bagatel? Het was, zie ik nu, een zet in een schaakspel om de macht.

De NBA beschouwt China als voornaamste markt voor zijn internationale expansiedrift. En ze is er succesvol. De eerste voorzichtige toenaderingen dateren van dertig jaar terug, en inmiddels is de sport er ongekend populair. Meer dan een half miljard Chinezen heeft verleden jaar minstens één NBA-match bekeken. Die populariteit drijft de prijzen op: afgelopen juli heeft internetgigant Tencent voor 1,5 miljard dollar de streaming-rechten in China voor de komende vijf jaar verworven. Geschat wordt dat de NBA nu al ruim 10 procent van haar inkomsten uit China haalt. Verder spelen Chinese profteams als de Shanghai Sharks en de Guangzhou Long-Lions vriendschappelijke wedstrijden in de VS.

Op hun beurt toeren NBA-teams regelmatig door China. Met name de Houston Rockets zijn er bijzonder geliefd. Dat heeft alles te maken met Yao Ming, de 2,29 meter lange Chinees die van 2002 tot 2011 als center bij het team speelde. Ming, bijgenaamd The Great Wall, betoonde zich in die jaren een voorbeeldig ambassadeur van zijn land. Dat heeft de Rockets geen windeieren gelegd: de weg werd zo geplaveid naar lucratieve sponsordeals met Chinese firma’s.

Sinds 2007 is Daryl Morey de general manager van de Rockets. Morey is een informaticus met een voorliefde voor statistiek. Al jaren gebruikt hij gedetailleerde kwantitatieve analyses van wedstrijden om bijvoorbeeld tot betere schotselecties te komen. Die analytische aanpak laat hij niet alleen op het basketbalspel los: hij past die toe op alle besluitvormingsprocessen waarbij hij betrokken is, ongeacht of dat nu bij de Rockets is of bij zijn musicalproducties (een andere bezigheid van hem). Morey wil koste wat kost zeker stellen dat iedereen gehoord wordt, dat individuele meningen niet bedolven raken onder groepsdenken. Hij wordt daarom gezien als een van de meest zichtbare exponenten van ‘slow thinking’, de rationele denkmodus die bekendheid kreeg dankzij de psychologen Kahnemann en Tversky.

Morey is een visionair en zoals elke vernieuwer oogstte hij aanvankelijk vooral hoon en spot. Zijn aanpak bleek echter succesvol en de patronen die hij heeft uitgestippeld vinden steeds meer navolging. In 2018 werd hij uitgeroepen tot de beste executive van de NBA: zijn erkenning werds zo officieel. Maar op de vroege ochtend van zaterdag 5 oktober doet Morey iets dat alles in gevaar zal brengen. ‘Fight for freedom. Stand with Hong Kong,’ twittert hij. Hoewel hij de tweet snel weer verwijdert, is de geest dan al uit de fles.

Sponsors trekken zich terug, de Chinese staatszender CCTV besluit geen wedstrijden van de Rockets meer uit te zenden

Officiële reacties komen nog datzelfde weekend en ze zijn niet mals. Het Chinese consulaat in Houston verklaart ontstemd te zijn en verlangt onmiddellijke maatregelen van de Rockets. Schoenenfabrikant Li Ning en de SPD Bank Card Center trekken zich terug als sponsors. De Chinese staatszender CCTV besluit geen wedstrijden van de Rockets meer uit te zenden, de Chinese Basketball Association (CBA), nota bene onder voorzitterschap van Yao Ming, verbreekt elke samenwerking met de Rockets. People’s Daily, het officiële blad van de Communistische Partij, veegt de Rockets de mantel uit en voegt er omineus aan toe dat wie het waagt China’s Hongkong-politiek uit te dagen, daarvoor altijd een hoge tol heeft betaald.

De NBA heb ik leren kennen als een organisatie die haar rug recht houdt in netelige kwesties. Toen in 2014 racistische opmerkingen opdoken van Donald Sterling, de toenmalige eigenaar van de Los Angeles Clippers, werd hij binnen enkele dagen zwaar beboet, gedwongen zijn club te verkopen en voor het leven uit de NBA verbannen. In 2016 boycotte de NBA North Carolina, omdat de staat de omstreden ‘Bathroom Bill’ had aangenomen, die transgenders verbiedt zelf te kiezen welk toilet ze willen gebruiken. De Golden State Warriors werd geen strobreed in de weg gelegd toen zij na het behalen van het kampioenschap in 2017 en 2018 afzagen van een bezoek aan Donald Trump in het Witte Huis. Kortom: je verwacht dat de NBA China lik op stuk zou geven.

Dat viel aanvankelijk tegen. In een eerste, schriftelijke verklaring erkende de NBA weliswaar Moreys recht om zijn mening te geven, maar leek ze tegelijkertijd vooral zoveel mogelijk afstand te willen nemen van die mening. De Chinese versie van de verklaring, die – al dan niet met instemming van de NBA – op het platform Sina Weibo verscheen, ging nog veel verder: die liet Morey als een baksteen vallen. 

Gaat geld ineens voor principes en moet Daryl Morey voor zijn baan vrezen? Haar houding kwam de NBA in eigen land op wagonladingen kritiek te staan, en voor één keer waren Republikeinse en Democratische politici het roerend eens. Adam Silver, commissioner van de NBA, herpakte zich en liet dinsdag 8 oktober op een persconferentie zien wat hem tot zo’n gerespecteerde sportbons maakt, iemand die je aan het hoofd van de FIFA zou willen hebben. Hij betreurde het effect van Moreys uitlatingen op zoveel Chinese fans, maar van dubbelzinnigheid was geen sprake meer. Hij verontschuldigt zich niet voor Morey: vrijheid van meningsuiting is een waarde waar niet aan getornd wordt. Als dat gevolgen heeft voor de samenwerking met China, dan accepteert de NBA die, stelde Silver.

En die gevolgen lieten niet lang op zich wachten. Alle elf Chinese sponsors staken hun samenwerking met de NBA. Wedstrijden worden er voorlopig niet meer uitgezonden. De Houston Rockets worden uit de Chinese media gegumd en belanden in het rijtje van Winnie de Poeh en de lege stoel van Liu Xiaobo. Even leek het erop dat vriendschappelijke matches tussen de Brooklyn Nets en de Los Angeles Lakers in Shanghai en Shenzhen niet zouden doorgaan. Wedstrijdaffiches werden haastig verwijderd, persconferenties en andere randevenementen geannuleerd. De wedstrijden gingen uiteindelijk toch door, mét publiek, maar zonder media-aandacht.

Hoewel er achter de schermen nog driftig wordt gepraat, is de publieke belangstelling in het Westen inmiddels gedoofd. Die flakkerde even op nadat NBA-boegbeeld LeBron James de actie van Daryl Morey bekritiseerde, maar daarna ging de pers over tot de orde van de dag. Het incident wordt afgedaan als het zoveelste geval waarin een westerse onderneming gekapitteld wordt door een beledigd China.

Er is al jaren een handelsoorlog gaande, daar was Donald Trump niet voor nodig. En het Westen verliest daarin slag op slag

Dat heeft men mis: dit is een uniek geval. Waar Mercedes, Cathay Pacific en zelfs Apple inmiddels inwisselbaar zijn voor gelijkaardige bedrijven, is de NBA dat niet. Het is tekenend voor het Chinese zelfvertrouwen dat het land nu de VS uitdaagt op een gebied waar het zelf weinig voorstelt. Maar misschien overspeelt het zijn hand dit keer. Het volk wil brood, maar ook spelen, en basketbal is nu eenmaal spel nummer één. Het is dan even slikken wanneer je de 1e Klasse zondagamateurs krijgt voorgeschoteld terwijl je de Champions League verwachtte.

Laten we wel wezen: er is al jaren een handelsoorlog aan de gang, daarvoor was geen Donald Trump nodig. En het Westen verliest daarin slag op slag. Dit zou wel eens een keerpunt kunnen zijn. Massaal gemor binnen de eigen landsgrenzen is het laatste waarop China nu zit te wachten. Het is daarom te hopen dat Adam Silver en consorten zich ten volle bewust zijn van de kracht van hun onderhandelingspositie, van hun invloed, en zich niet laten afschrikken door spierballengerol.

Want wanneer zelfs een uniek exportproduct als de NBA geen vuist durft te maken tegen Chinese intimidatie, wat moeten we dan verwachten van een noodlijdend energiebedrijf, een land dat diep in de schulden steekt of een ondernemer die krampachtig zijn kennis probeert te beschermen?

En Daryl Morey? Hij bood enkele dagen later fans en sponsors zijn excuses aan – zonder dat woord direct te gebruiken – voor gekwetste gevoelens. Je excuseert je wat af als je in China zaken wilt doen. Maar iets bleef aan me knagen. Moreys tweet werd al snel afgedaan als onhandig, cultuurongevoelig, dom. Raar eigenlijk, als je erover nadenkt: een rationeel denker als Morey, die niet de gevolgen van zo’n bericht heeft overzien?

Het laatste woord daarover is vast nog niet gezegd. Maar eerst gaat er gebasketbald worden. Het NBA-seizoen is net weer begonnen en wat mij betreft: Let’s go Rockets! Met Daryl Morey aan het roer, natuurlijk.