Eventjes waren de deuren van het Europees Parlement in Brussel voor haar gesloten. In de herfst van 2021 nam Despina Manousos Laurent afscheid van haar functie als beleidsadviseur voor een Spaanse Europarlementariër en moest ze haar toegangspas inleveren.

Maar nog geen twee maanden later kon ze alweer vrij door de vergaderzalen en wandelgangen van het glazen gebouw lopen. Nu niet als werknemer van het Europarlement, maar als lobbyist voor Huawei.

Manousos is daarmee de derde oud-assistent van een Europarlementariër die het Chinese techbedrijf de afgelopen vijf jaar heeft binnengehaald. 

De overstap van het Europees Parlement naar een lobbykantoor is niet ongebruikelijk voor politiek medewerkers. Met name lobbykantoren van bedrijven zijn een gewilde werkplek, zo blijkt uit onderzoek van Follow the Money op basis van gegevens van de websites LobbyFacts en ParlTrack. 

De afgelopen tien jaar werden 166 oud-assistenten van Europarlementariërs binnen twee jaar na hun vertrek bij het Parlement actief als lobbyist in Brussel. De overgrote meerderheid ging lobbyen voor een bedrijf. 

Een deel van hen brak hierbij straffeloos de regels voor oud-medewerkers van het Parlement. Die stellen dat assistenten van Europarlementariërs die langer dan vijf jaar werkzaam zijn geweest, tot twee jaar na hun vertrek toestemming moeten vragen voor nieuwe werkzaamheden.

Onderzoek naar Huawei

In Brussel staan bedrijven te springen om werknemers met goede contacten binnen de Europese instellingen. Een oud-werknemer van Huawei, die met Follow the Money sprak op voorwaarde van anonimiteit, zegt dat het bedrijf de afgelopen jaren zocht naar manieren om zijn belangen beter over te brengen bij Brusselse beleidsmakers. 

Om die reden werd bijvoorbeeld Valerio Ottati in dienst genomen. Sinds de zomer van 2019 lobbyt hij voor Huawei, na bijna een decennium als beleidsadviseur in het Europees Parlement te hebben gewerkt. ‘Hij was geen technische man, maar werd aangenomen vanwege de vele connecties die hij in Brussel had. Hij regelde veel afspraken met Europarlementariërs en uitnodigingen voor Huawei-evenementen.’

Ook zijn collega Manousos verstaat de kunst van het netwerken, bleek onlangs nog. Als alumna van de London School of Economics and Political Science (LSE) mocht de Grieks-Finse in maart 2023 met collega-alumni op bezoek komen voor een ‘gesprek’ met de Griekse Eurocommissaris Margaritis Schinas, die ook aan de LSE studeerde. 

‘Assistenten van Europarlementariërs zijn een onderbestudeerde groep in de Brusselse bubbel’

De Commissie zegt dat ze vooraf niet was geïnformeerd of er tussen de alumni ook lobbyisten zaten, en dat de bijeenkomst puur was bedoeld om burgers te informeren over de activiteiten van de Commissie. Schinas had volgens de Commissie met niemand een individueel gesprek.

Huawei’s wervingsstrategie in Brussel is volgens nieuwswebsite Politico Europe onderwerp van een onderzoek door de Belgische inlichtingendienst VSSE. De dienst zou met name willen weten of Huawei-lobbyisten die eerder bij EU-instellingen hebben gewerkt, banden hebben met de Chinese staat.

De inlichtingendienst bevestigt noch ontkent dit verhaal. Een woordvoerder van Huawei zegt: ‘Er zijn ons geen zogenaamde onderzoeken bekend naar ons personeel in Brussel.’

Van onschatbare waarde voor bedrijfslobby

Na het losbarsten van Qatargate, dat draait om vermeende omkoping door Qatar en Marokko, is in Brussel veel aandacht voor de integriteitsregels voor Europarlementariërs en de omgang met lobbyisten. De rol van assistenten van Europarlementariërs is echter onderbelicht.

Dit terwijl een van de verdachten in de zaak, Francesco Giorgi, zo’n voormalig assistent is – van de verdachte oud-Europarlementariër Pier Antonio Panzeri. NRC Handelsblad beschreef onlangs hoe Giorgi waarschijnlijk Marokkaanse activisten om de tuin leidde. De activisten waren in Brussel voor de nominatie van een mensenrechtenprijs, vermoedelijk tot onvrede van Rabat. Giorgi probeerde hen te overtuigen de nominatie in te trekken en hielp ‘onbekende mannen’ de activisten uit te horen over hun contacten.

Het toont dat de invloed van assistenten verder reikt dan hun functietitel suggereert – het werk behelst voor de meesten meer dan alleen de agenda bijhouden en koffie halen. Veel assistenten spelen een belangrijke rol bij het ontwerpen van Europese wetgeving. Ze schrijven de voorstellen voor wetswijzigingen die hun Europarlementariërs indienen en hebben soms zelfs een rol in de onderhandelingen met de lidstaten en de Commissie.

‘In mijn optiek zijn assistenten de belangrijkste gesprekspartners voor lobbyisten in het Europees Parlement,’ schrijft lobbyist Milos Labovic in het boek EU superlobby: winnen in Brussel (2017). 

Vicky Cann, campagnevoerder bij lobbywaakhond Corporate Europe Observatory vult aan: ‘Assistenten van Europarlementariërs zijn een onderbestudeerde groep in de Brusselse bubbel, terwijl ze zeer gedetailleerde kennis hebben over EU-dossiers, wat van onschatbare waarde is voor een bedrijfslobby.’

Ook Mark MacGann bevestigt in een gesprek met Follow the Money dat bedrijven graag oud-assistenten aantrekken. MacGann vergaarde bekendheid als de Uber-lobbyist die klokkenluider werd. Hij deelde vorig jaar ruim 100.000 documenten met journalisten over zijn tijd bij Uber: de Uber Files. 

In zijn tijd bij Uber nam het bedrijf Fabian Ladda aan, die zes maanden in het Parlement had gewerkt. ‘Ladda was een zeer goede lobbyist, maar het was ook zijn netwerk in Brussel als voormalig assistent voor een prominente Europarlementariër, Elmar Brok, dat hem een waardevolle toevoeging aan het team maakte,’ zegt MacGann.

Wie een ervaren oud-assistent binnenhaalt als lobbyist, haalt naast een netwerk ook dossierkennis binnen én een begrip van de complexe machinerie die EU-regels produceert. ‘Het gaat niet alleen om wie je kent. Natuurlijk: hoe groter je netwerk, hoe waardevoller je bent voor de private sector,’ zegt MacGann. 

Maar het is net zo belangrijk dat je alle ingewikkelde procedures in de vingers hebt. MacGann: ‘Als je net die assistent weet te vinden die bijvoorbeeld in de commissie Juridische Zaken of Interne Markt heeft gewerkt, dan zou je goed geld betalen om zo iemand in je team te krijgen.’

Join me on the dark side

Dat weet ook oud-assistent Quentin Deschandelliers. ‘Het hangt wel af van of je het vertrouwen hebt van je Europarlementariër, en hoeveel die Europarlementariër zelf wil doen, maar in bepaalde gevallen kun je echt veel invloed hebben op wetgeving. Dat vond ik ook een van de meest interessante aspecten van het werk, dat je impact kan hebben.’

Deschandelliers geniet in de Brusselse bubbel enige bekendheid – althans zijn alter ego MEP Assistant (MEP staat voor Member of European Parliament). Met 29.000 volgers op Twitter probeert hij met humor mensen te informeren over hoe de EU werkt. 

‘Lobbyen is eigenlijk een behoorlijk essentieel onderdeel van de democratie’ 

Deschandelliers begon tien jaar geleden met een blog op het platform Tumblr, waarop hij met name gifjes publiceerde. Eind 2013 gebruikte de zelfverklaarde Star Wars-fan een gifje van Darth Vader. Onder het bekende filmbeeld van Darth Vader, die met gebalde vuist ‘If only you knew the power of the Dark Side’ zegt, plaatste Deschandelliers de tekst: ‘When I tell my lobbyist friend that I don’t want to become a lobbyist once I’ll leave the Parliament.’

Inmiddels is Deschandelliers zelf lobbyist voor de Federatie van Europese Uitgevers. De negatieve connotaties rond het lobbyvak, zijn volgens hem onterecht. ‘Lobbyen is eigenlijk een behoorlijk essentieel onderdeel van de democratie. Wie lobbyist wordt, gaat zeker niet over naar the dark side,’ vertelt hij Follow the Money. 

Dat assistenten – veelal twintigers of dertigers – op enig moment op zoek gaan naar een nieuwe stap in hun carrière, mag niet verbazen. Korte contracten van een jaar zijn niet ongebruikelijk voor politiek medewerkers. Daarnaast brengt een baan waarvan het bestaan afhankelijk is van een politicus sowieso de nodige onzekerheden met zich mee. Deschandelliers: ‘Als een Europarlementariër na de verkiezingen niet terugkeert, heb je geen baan meer.’

Follow the Money vond inderdaad 45 gevallen van oud-assistenten die het Parlement verlieten in de maand of enkele maanden na verkiezingen. Maar de meeste overstappen (121) naar een lobbybaan hadden juist plaats midden in de lopende ambtstermijn van vijf jaar.

Andere factoren die een rol kunnen spelen in het voortijdig vertrek, zijn de werkdruk, of het klikt met de Europarlementariër voor wie je werkt en hoe die zich gedraagt. ‘Sommige Europarlementariërs vallen hun assistenten midden in de nacht lastig met sms’jes, waarin ze opdracht geven iets voor zes uur de volgende ochtend af te hebben,’ vertelt een oud-assistent op voorwaarde van anonimiteit.

Wie wil vertrekken bij het Parlement maar Brussel niet wil verlaten, kan proberen om bij een van de andere EU-instellingen een baan te vinden. Een andere optie is om lobbyist te worden.

Belangenconflicten

Hoe begrijpelijk ook de individuele keuze, toch kan een overstap naar de private sector ervoor zorgen dat de belangen van het Europees Parlement en de Europese burger in het geding komen. Er is het gevaar dat de lobbyclubs met het meeste geld de mensen met het grootste netwerk en de meeste kennis wegkapen. Ook is er het risico op (de schijn van) belangenconflicten: is iemand in haar oude publieke functie al bezig met voorrang geven aan de private belangen van een toekomstig werkgever?

De EU erkent deze risico’s en heeft regels opgesteld voor vertrekkend personeel. 

Zo moeten oud-ambtenaren van de Europese Commissie tot twee jaar na hun vertrek toestemming vragen voor nieuwe werkzaamheden. De Commissie kan de nieuwe baan verbieden of toestaan onder de voorwaarde van een tijdelijk lobbyverbod, bijvoorbeeld als iemand lobbyist wordt op hetzelfde beleidsterrein als waar ze als ambtenaar op werkte.

Voor assistenten in het Europees Parlement geldt deze regel alleen als ze er vijf jaar of langer werken. Die minimumperiode is volgens een woordvoerder gekozen omdat een parlementstermijn ook vijf jaar is, maar een duidelijke argumentatie daarvoor ontbreekt. Gevolg is dat de regel van toepassing is op een kwart van de ruim tweeduizend assistenten die het Parlement momenteel in dienst heeft.

Wie vier jaar en elf maanden ervaring heeft, hoeft een nieuwe lobbybaan dus niet te melden. Maar ook wie er korter dan vijf jaar werkt kan een goed netwerk opbouwen of op een belangrijke positie terechtkomen. 

Vijf jaar ervaring is ideaal, zegt klokkenluider en oud-Uberlobbyist MacGann. ‘Maar het hóeft geen vijf jaar te zijn. Als iemand tweeënhalf tot drie jaar assistent was van een Europarlementariër, maar op een sleutelpositie, dan kan dat ervaring opleveren die vijftien jaar waard is.’ Hij vindt dat het Parlement zou moeten overwegen om de regels zo aan te passen dat die ook voor oud-personeel met meer dan tweeënhalf jaar ervaring geldt. ‘Dan kun je meer zwaargewichten vangen.’

Follow the Money vond tal van voorbeelden van assistenten die na minder dan vijf jaar in het Parlement overstapten naar een lobbyfunctie met inhoudelijke overlap. 

Zo was Tsjerk Terpstra als assistent van Jan Huitema (VVD) betrokken bij de landbouwcommissie en werd hij een maand na zijn vertrek lobbyist in Brussel voor de Land- en Tuinbouworganisatie Nederland (LTO). Ook de Griekse Kleopatra Sidiropoulou werkte met name op landbouw, als beleidsadviseur voor een Britse Europarlementariër. Vervolgens werd ze secretaris-generaal van de Europese Raad voor Jonge Boeren (CEJA).

Johannes Weber was tot eind 2017 actief in de parlementscommissie voor voedselveiligheid en werd een maand later lobbyist voor voedselgigant Nestlé. Ute Schmaltz was de ene maand nog actief in de Commissie economische en monetaire zaken en de volgende maand als lobbyist voor Commerzbank.

Geen van deze mensen hoefde het Parlement om toestemming te vragen. Maar er zijn er ook die dat wel hadden moeten doen en niet deden, naar eigen zeggen omdat ze het niet wisten (zie kader).

Het Parlement legt in een reactie de verantwoordelijkheid voor naleving van de meldplicht volledig bij het voormalig personeel en de organisaties die de EU-instellingen belobbyen. Die laatste zijn verplicht ervoor te zorgen dat als ze EU-veteranen in dienst nemen, deze zich aan de regels houden.

Toch zou het Parlement kunnen voorkomen dat mensen die de regel zijn vergeten, zonder toestemming gaan lobbyen. Toen Deschandelliers zich een halfjaar na zijn vertrek weer bij het Europees Parlement meldde voor een toegangspas om zijn nieuwe lobbywerk uit te voeren, kreeg hij die zonder problemen. Deschandelliers: ‘Ze hadden kunnen zeggen: “oh, je was vroeger assistent, heb je toestemming gevraagd voor je nieuwe baan?” Maar dat gebeurde niet.’ 

Bij de aanvraag van die lobbypas wordt niet gecontroleerd of iemand oud-medewerker is van het Parlement of een andere EU-instelling. Zo kon het gebeuren dat Karl Ryan in de zomer van 2015 als kersverse Google-lobbyist een toegangspas kreeg van het Europees Parlement, terwijl hij nog geen toestemming had voor die baan van zijn oud-werkgever, de Europese Ombudsman.

Draaideur op volle toeren

Wanneer de werkzaamheden van een oud-werknemer ‘verband houden’ met wat iemand in de laatste drie jaar van het dienstverband deed, kunnen EU-instellingen die nieuwe baan verbieden. De afgelopen tien jaar heeft het Europees Parlement dat geen enkele keer gedaan. 

En zo kon het gebeuren dat een parlementair beleidsadviseur voor handels- en duurzaamheidsdossiers lobbyist werd voor Facebook, een jaar later weer terugkeerde naar het Parlement als beleidsadviseur voor digitale zaken, en twee jaar daarop aan de slag ging als lobbyist voor Twitter. 

Of dat een parlementair adviseur op het gebied van lucht- en ruimtevaart na acht jaar dienstverband vrijwel direct een lobbypas ontving om te lobbyen voor ASD Europe, een brancheorganisatie van de lucht- en ruimtevaartindustrie.  

 ‘Buitenproportioneel in vergelijking met andere gevallen’

Of dat de assistent van het centrumrechtse Bulgaarse parlementslid Eva Maydell de ene maand nog werkt aan nieuwe regels voor cybersecurity, en de maand daarop van het Parlement een lobbypas krijgt voor haar nieuwe werk als adviseur digitale economie bij BusinessEurope, de Europese lobbyclub van werkgevers. 

Ook de ervaren oud-assistent Judit Baumholczer kreeg een lobbypas van het Europees Parlement. Zij speelde als beleidsadviseur van EU-parlementslid Miriam Dalli naar eigen zeggen ‘een centrale rol’ bij het opstellen van het standpunt van de sociaaldemocratische fractie ten aanzien van de Europese Green Deal en hogere klimaatambities voor 2030. 

Een jaar na haar vertrek bij het Parlement werd Baumholczer lobbyist voor Shell.

Volgens een woordvoerder van het olie- en gasbedrijf heeft Baumholczer netjes haar nieuwe baan bij het Parlement gemeld en kreeg ook zij toestemming. Het Parlement doet over individuele gevallen geen uitspraken.

Tijdelijk lobbyverbod

Naast toestemming geven of weigeren, heeft het Parlement nog een tussenoplossing. Het kan een nieuwe baan ook toestaan onder voorwaarde van een tijdelijk lobbyverbod.

Het Parlement laat desgevraagd weten dat de afgelopen tien jaar zes oud-assistenten zo’n tijdelijk verbod hebben gekregen. Deze zes mogen of mochten gedurende 12 tot 24 maanden de belangen van hun nieuwe werkgever niet vertegenwoordigen in het Europees Parlement.

Om wie het gaat, wil het Parlement niet zeggen. Via bronnen heeft Follow the Money echter een van de zes personen gevonden.

Het gaat om een oud-assistent van een sociaaldemocratische Europarlementariër die – net als Baumholczers baas Miriam Dalli – actief was in de milieucommissie van het Parlement. De oud-assistent, die anoniem wil blijven, wil het opgelegde lobbyverbod mogelijk aanvechten. ‘Ik vind het goed dat er regels zijn voor oud-assistenten van Europarlementariërs. Maar de beperkingen die mij zijn opgelegd, zijn buitenproportioneel in vergelijking met andere gevallen.’

De oud-assistent kreeg, zonder verdere uitleg, te horen dat hij 18 maanden lang het Europees Parlement niet in mag om namens zijn nieuwe werkgever te lobbyen. 

Om deze periode van anderhalf jaar in context te plaatsen: na Qatargate hebben Europarlementariërs voor zichzelf een afkoelperiode van zes maanden ingesteld.

Ook als je bedenkt dat Shell-lobbyist Baumholczer gewoon een lobbypas kreeg, dan lijkt 18 maanden op een zwarte lijst staan inderdaad wel extreem. Zeker wanneer je weet dat deze oud-assistent niet eens in Brussel blijft wonen. Extra saillant is dat zijn nieuwe werkgever geen commercieel bedrijf is, maar een milieuorganisatie.