De Nederlandse strijdmachten rijden sinds vorig jaar zomer rond in nieuwe pick up-trucks. Ook nieuw: voor het onderhoud moeten ze niet langer hun auto bij de eigen Defensiewerkplaats stallen, maar bij een Volkswagen dealer in de buurt. Die maatregel moet voor Defensie kostenvoordelen opleveren, maar gedurende het brede onderzoek naar omkoopschandalen bij aanbestedingen van politie en Defensie, rees bij het Openbaar Ministerie het vermoeden dat er ook voordeeltjes zijn gegaan naar Defensiemedewerkers. De aanbesteding waar de Amarok uit rolde, werd half juli zelfs expliciet genoemd in het persbericht over de omkopingsaffaire waarbij medewerkers strafrechtelijk vervolgd worden. Pijnlijk, want de levering en het onderhoud van 1667 Amaroks is volop gestart, er is toestemming gegeven om er 412 extra van te bestellen en de Amarok gaat mogelijk ook ingezet worden op missies. Eén van de grootste defensievakbonden, de VBM, is not amused.

Paradox

De levering van de Volkswagen Amarok vloeit voort uit een in december 2013 afgesloten contract met Volkswagen-importeur Pon, het familiebedrijf dat ook in de omkoopaffaire rondom de aanschaf van nieuwe politievoertuigen prominent voorkomt. Defensie wil hiermee de terreinwagens afkomstig van Mercedes (de G-klasse) en Landrover (Defender) vervangen én verwacht zowel op de aanschafkosten als het onderhoud te besparen. Militairen moeten voor onderhoud en reparaties voortaan in binnen-en buitenland langsgaan bij een Volkswagen-dealer in het netwerk van het Pon-concern. Het outsourcen leidde tot boosheid bij de Vakbond voor Burger en Militair defensiepersoneel (VBM). ‘We waren hartstikke boos,’ zegt Louis Schipper, overlegvertegenwoordiger bij de VBM. ‘We moesten in de krant lezen dat er een contract met Pon was gesloten, terwijl bij Defensie de policy is dat de bonden erbij worden betrokken zodra werk wordt uitbesteed aan de markt. Er moeten dan afspraken gemaakt worden, bijvoorbeeld over een sociaal plan voor betrokken personeel dat mogelijk overgaat naar de overnemende partij. In dit geval de uitbesteding van onderhoud, waarbij het zou  gaan om rond de 60 functies. Defensie heeft echter aangegeven dat deze functies niet overgaan, omdat er genoeg andere voertuigen zijn die onderhouden moeten worden.’

'Het onderhoud wordt nu gedaan door Pon, maar feitelijk blijft de oude onderhoudsbezetting bij defensie gehandhaafd'

Hoevéel defensie denkt te besparen met het outsourcen van het onderhoud is een black box. ‘Hans Hillen vond destijds dat Defensie meer moest gaan outsourcen en aan dat politieke besluit wordt nu vastgehouden. Het onderhoud wordt nu gedaan door Pon, maar feitelijk blijft de oude onderhoudsbezetting bij Defensie gehandhaafd. Terwijl het uitgangspunt van outsourcen toch is dat het goedkoper is voor de belastingbetaler?’ zegt Schipper, die er aan toevoegt: ‘Wij vinden het natuurlijk prima dat er niemand extra uitgaat, want er is al zoveel bezuinigd bij Defensie.’ In de Kamerbrief die minister van Defensie Jeanine Hennis-Plasschaert begin juli aan de Tweede Kamer stuurde, valt te lezen dat ‘overtolligheid van personeel niet valt uit te sluiten’. In 2016 zal daar meer duidelijkheid over gegeven worden en kan daarmee een einde komen aan de huidige paradox van "uitbesteden zónder personeelsreductie". Schipper verwacht dat het die kant op gaat. ‘Er is nu nog geen enkele monteur ontslagen, maar het afsluiten van onderhoudscontracten gebeurt ook bij andere typen voertuigen, dus op lange termijn kun je niets uitsluiten.’

Kostenoverschrijdingen

Het projectbudget en de jaarlijkse exploitatiekosten van de zogeheten Defensiebrede Vervanging Operationele Wielvoertuigen (de lichte Amarok, maar ook zwaardere terreinwagens, quads, vrachtwagens en containers) zijn inmiddels omhoog bijgesteld ten opzichte van ramingen uit de voorbereidingsfase in 2012. De aangevoerde redenen in de Kamerbrief zijn ‘prijsstijgingen in de militaire markt en een aangepaste behoefte (hogere eisen aan bescherming)’. Daarnaast speelt ‘het rekenen van BTW over de personele uitbestedingskosten een rol.’ Desondanks verzekert de minister in haar brief dat uitbesteden nog steeds goedkoper is dan het onderhoud intern uitvoeren. ‘Op basis van dezelfde rekenmethode en genoemde verschillen met de B-fase, zouden in het scenario «zelf doen» de exploitatiekosten navenant zijn gestegen, waardoor het gekozen scenario «samenwerking» nog steeds voordeliger is.’ Welke rekenmethode er is gebruikt en hoe groot het voordeel anno 2015 is, is niet bekend. Lisa Hartog, woordvoerder van Defensie kan hier desgevraagd ook geen duidelijkheid over scheppen. ‘De informatie over het projectbudget is commercieel vertrouwelijk.’ Ze benadrukt wel dat de kostenstijgingen geen betrekking hebben op de verwerving van de Amarok.

Amarok gaat mee op missie

Schipper maakt zich ook zorgen over de inzetbaarheid van de Amarok. ‘Het is een prima auto voor op de weg, maar het is geen voertuig dat in zware operationele omstandigheden kan functioneren. De deal was ook dat deze voertuigen daarvoor niet werden ingezet, maar er is nu een discussie gaande waarin Defensie daarop terugkomt. Maar we willen niet dat militairen in niet goed geëquipeerde auto’s in gevaarlijk gebied gaan, het is geen Bushmaster, die juist geschikt is in zware operationele omstandigheden.’ Schipper verwacht ook een praktisch obstakel bij ruiger terrein. ‘Het probleem is dat er contracten zijn afgesloten met Pon onder de voorwaarde dat de Amaroks, gechargeerd, alleen op het asfalt van de A12 rijden. Als Defensie dan die voertuigen wil gaan inzetten in zwaar terrein met kuilen en zand dan gaan die auto’s er natuurlijk veel sneller aan en zal Pon zeggen dat dat niet in het contract is afgesproken.’

'Zo nodig kan de Amarok worden ingezet voor missies, bijvoorbeeld voor humanitaire missies die worden uitgevoerd in het lagere deel van het geweldsspectrum'

De woordvoerder van Defensie bevestigt de ruimere inzetbaarheid. ‘Zo nodig kan de Amarok worden ingezet voor missies, bijvoorbeeld voor humanitaire missies die worden uitgevoerd in het lagere deel van het geweldsspectrum. Voor missies die worden uitgevoerd in het hogere deel van het geweldsspectrum wordt de voertuigcategorie 12kN aangeschaft. Het 12kN voertuig is robuust en kan worden voorzien van een zwaardere bepantsering om beter te beschermen en het voertuig kan opereren in zwaarder terrein. In het geval de Amarok toch ingezet gaat worden tijdens missies, verwacht Defensie dat dit zal gaan om een beperkt aantal en in dat geval zal Defensie zelf het onderhoud uitvoeren.’

Impact justitieel onderzoek

De aanschaf en het onderhoudscontract voor de Amarok vormt momenteel nog onderwerp van het justitiële onderzoek genaamd 'Venkel'. Daarnaast vindt er nog een onderzoek plaats met betrekking tot de Defensiewagenparkbeheerder Jacques Horsten en een onderzoek naar de aanbesteding van de politievoertuigen die werd gewonnen door Pon. Het politiecontract is door voormalig justitieminister Opstelten voortijdig beëindigd en de nieuwe aanbesteding daarvan is in gang gezet. Het justitiële onderzoek naar het Amarokcontract heeft geen invloed op de invulling ervan. ‘De zaken zijn voorgelegd aan de rechter en Defensie doet momenteel intern onderzoek. Defensie wil daarom nergens op vooruitlopen en doet geen verdere mededelingen in dit kader.’ Ook Pon-woordvoerder Jacques Geijsen houdt zich op de vlakte. ‘De levering van de Amarok gaat onverkort door. We werken ook volledig mee aan het onderzoek.’

'als aangetoond wordt dat er dealtjes zijn gesloten met Pon dan is dat een manier om van het contract af te komen'

Het openbaar ministerie kan inhoudelijk niet ingaan op mogelijke misstanden bij de totstandkoming van het contract. In De Telegraaf liet advocaat Michael Ruperti eind juni weten dat zijn cliënten worden beschuldigd van het aannemen van giften. ‘Ze hadden privé tweedehands auto's gekocht van merken waarvan de firma Pon de importeur is. Volgens Justitie is dan sprake van mogelijke corruptie, omdat ze bij die aanschaf kortingen hebben gekregen. Het gaat om gangbare kortingen. Mijn cliënten hebben op geen enkele wijze een beslissende invloed gehad op het wervings- en aanbestedingsproces. Ze hebben gewoon volgens de regels gehandeld.’ Ruperti stond in eerste instantie vier Defensiemedewerkers bij. Dat zijn er nu nog drie: ‘Recent heeft het OM bekend gemaakt voornemens te zijn om drie van mijn cliënten te dagvaarden. Tegen de vierde cliënt werd de zaak geseponeerd,’ zegt Ruperti desgevraagd. Hij wil inhoudelijk niet verder ingaan op de beschuldigingen. ‘Wel kan ik u namens cliënten berichten dat zij het niet eens zijn met de strafrechtelijke verwijten en deze dan ook voor de rechter zullen aanvechten.’ Schipper houdt de ontwikkelingen in de gaten. ‘De VBM is er nog steeds niet gerust op hoe het gaat en vindt dat  er gewoon is geviespeukt door de bonden er buiten te houden. En als aangetoond wordt dat er dealtjes zijn gesloten met Pon, dan is dat een manier om van het contract af te komen.’   dennis@ftm.nl