Vanmorgen presenteerde het kabinet zijn langverwachte steunpakket aan KLM. De belangrijkste uitkomst van de maandenlange onderhandelingen is dat de luchtvaartmaatschappij de beschikking krijgt over een noodkrediet van 3,4 miljard euro. Een deel daarvan, 1 miljard om precies te zijn, komt rechtstreeks van de overheid. 2,4 miljard is een lening van in totaal elf banken. 

In een Kamerbrief schrijven de Wopke Hoekstra (Financiën) en Cora van Nieuwenhuizen (Infrastructuur en Waterstaat): 'Het kabinet heeft voor deze vorm gekozen, zodat ook de banken een deel van het risico dragen. De financiering wordt dus zo veel mogelijk door de markt gefaciliteerd en de Nederlandse staat neemt enkel de risico’s op zich daar waar deze niet in de markt kunnen worden ondergebracht.'

Verderop in hun brief blijkt dat de banken helemaal niet bereid waren om risico te dragen. De belastingbetaler staat namelijk garant voor een groot deel van het krediet dat de banken verstrekken. Mocht KLM de lening niet kunnen terugbetalen, dan verhalen de banken de schuld op de overheid. 'De garantieregeling beslaat de totale omvang van de private kredietverlening van € 2,4 miljard en garandeert maximaal 90% over dit bedrag.'

Met andere woorden: het risico dat KLM 1 miljard euro niet kan terugbetalen ligt volledig bij de belastingbetaler, én het risico dat KLM 2,4 miljard euro niet kan terugbetalen ligt voor 90 procent bij de belastingbetaler. 

In totaal kon dus maar 7,2 procent van de financiering die nodig is om KLM voor nu op de been te houden, 'ondergebracht worden' in de markt. 

Bovendien is de lening van 1 miljard euro, rechtstreeks van de overheid, een ‘achtergestelde’ lening. Dat betekent dat de staat helemaal achteraan staat als KLM alsnog omvalt. Eerst worden de banken terugbetaald, dan de belastingbetaler.

Nóg een geldstroom

Voordat de coronacrisis uitbrak hing KLM al scheef van de schulden: 87 procent van het balanstotaal van de Nederlandse luchtvaartmaatschappij is gefinancierd met vreemd vermogen. Nu er nog eens miljarden in de vorm van leningen richting het bedrijf stromen, wordt die verhouding nóg schever. Hoekstra en Van Nieuwenhuizen beseffen dit ook, en spreken daarom nu al de verwachting uit dat KLM binnenkort nog meer geld nodig heeft: 'Het is mogelijk dat de kapitaalpositie (...) op termijn verbeterd moet worden. Een kapitaalinjectie van de aandeelhouders lijkt daarbij de meest logische oplossing.' De ministers schrijven dat ze pas later bepalen of de staat daaraan zal deelnemen, maar duidelijk is dat hier een voorschot wordt genomen op nóg een geldstroom van de belastingbetaler naar KLM. 

Duidelijk is dat hier een voorschot wordt genomen op nóg een geldstroom van de belastingbetaler naar KLM 

De Tweede Kamer heeft bij de discussies over staatssteun aan KLM meermaals betoogd dat ook andere partijen aan de redding moeten meebetalen. Daaraan wordt slechts ten dele gehoor gegeven. Werknemers die meer dan 109.000 euro per jaar verdienen, moeten 20 procent inleveren op 'hun arbeidsvoorwaarden'. Dit kan betekenen dat zij minder loon ontvangen, maar KLM-piloten genieten ook riante pensioenvoorwaarden en werken relatief weinig, dus ook daar kan (een deel) van deze bezuiniging gerealiseerd worden. De bonussen van het bestuur en de topmanagementlaag worden 'opgeschort'.

Er was de afgelopen weken veel te doen over leasebedrijven en oliehandelaren, naar aanleiding van dit onderzoek van Follow the Money waarin geconstateerd wordt dat een groot deel van de steun aan KLM bij belastingparadijzen in Ierland en op de Kaaimaneilanden zal terechtkomen. De Tweede Kamer nam daarop een motie aan, waarin de regering wordt opgeroepen om onder meer leasebedrijven te laten meebetalen aan de redding van KLM, ‘teneinde te voorkomen dat de pijn van financiële risico's alleen op de belastingbetaler wordt afgewenteld’.

Aan die oproep bewijzen de ministers slechts lippendienst. In de Kamerbrief schrijven zij alleen dat er 'ook gekeken [wordt] naar de rol die de ketenpartners van KLM kunnen spelen’. Een concrete uitwerking, bijvoorbeeld over de hoogte van de bijdrage die leasebedrijven moeten leveren en op welke termijn, ontbreekt.

De bezuiniging die geldt als voorwaarde aan de redding moet worden bereikt door te besparen op arbeidskosten

De bezuiniging die geldt als voorwaarde aan de redding van KLM, moet dus worden bereikt door te besparen op de arbeidskosten. De haute finance van de lease-industrie blijft buiten schot. 

Op milieu- en klimaatgebied worden er nauwelijks extra voorwaarden aan de staatssteun verbonden. Vrijwel alle genoemde  maatregelen – bijvoorbeeld een verlaging van de uitstoot per passagier per kilometer en de bijmenging van biokerosine – staan ook al in de onlangs gepresenteerde Luchtvaartnota en gelden daarmee voor alle luchtvaartmaatschappijen die in Nederland actief zijn, niet alleen voor KLM. 

Rust inleveren

Wel wordt het aantal nachtvluchten op Schiphol iets teruggeschroefd, van 32.000 naar 29.000 en wellicht later naar 25.000. Opnieuw zullen alle luchtvaartmaatschappijen daaraan moeten meedoen, want KLM levert slechts 'een evenredige bijdrage'. Bovendien koppelen de ministers de afname van nachtvluchten aan de opening van Lelystad Airport. Oftewel: als de omwonenden van Schiphol wat meer rust willen, dan moeten de omwonenden van Lelystad een deel van hun rust inleveren. 

Ten slotte valt op dat KLM zich bij het verstandshuwelijk met Air France verder ingraaft. Er wordt een 'government state agent' aangesteld die ervoor moet zorgen dat er geen enkele Nederlandse euro naar Air France vloeit. Deze state agent heeft 'direct toegang tot informatie en mag aanwezig zijn tijdens relevante vergaderingen.' Dat wordt nog gezellig.  

Het risico van de redding van KLM ligt dus vrijwel volledig bij de belastingbetaler; 'de markt' blijkt simpelweg niet geïnteresseerd in financiering van de luchtvaartonderneming. Bovendien is mede vanwege het extra krediet binnenkort een nieuwe kapitaalinjectie nodig – van de belastingbetaler. In de arbeidskosten wordt gesneden, maar de leasesector en andere financiële dienstverleners ontspringen de dans. Extra klimaat- en milieuvoorwaarden zijn er niet, op een kleine reductie van nachtvluchten na, maar daarvoor krijgen de omwonenden van Lelystad de rekening gepresenteerd.