De ceo van het automerk Dartz komt op een paar grijze dierenpantoffels uit zijn hoofdkantoor aansloffen. Zijn kale schedel is bedekt met een camelkleurige hoodie. ‘Hi, I am Léo,’ zegt hij in het Engels met een zware Russische tongval. Het zakelijke onderkomen van Leo – volledige naam: Leonard Yankelovich - is een van de loodsen van de voormalige Russo-Balt autofabriek aan de rand van de Letse hoofdstad Riga. Het is een desolate plek waar de meeste grandeur voor de ingang afkomstig is van een waterfonteintje met daarnaast een doorregende asbak. Vanuit de loods bestuurt de in Rusland geboren Yankelovich (47) zijn auto-imperium dat de afgelopen jaren regelmatig de wereldpers haalde zodra hij weer een nieuwe zwaar-bepantserde versie van de Dartz Prombron presenteerde. Twee jaar geleden was dat het geval toen hij drie bladgouden versies afleverde voor de Hollywood-film The Dictator met Sacha Baron Cohen in de hoofdrol.

Kapitaalvluchteling

In een artikel in de Letse uitgave van het zakenblad Forbes werd Yankelovich onlangs geportretteerd als één van de 40 bekende inwoners van Letland die de wereld verovert. Zijn buitenlandse bezittingen werden ook opgemerkt. ‘Ik snap niet hoe Forbes daar achter is gekomen, ik had het toch afgeschermd,’ zegt de eigenaar van Dartz Motorz Company in zijn kantoor. Hij heeft zijn bedrijf ingeschreven in Delaware, het notoire offshore paradijs in de Verenigde Staten. ‘Ik heb niets in Letland. Van wie dit kantoor dan is? Het is mijn gebouw, maar het staat op naam van een buitenlandse offshore vennootschap. Ik betaal minder belasting door mijn bezittingen in het buitenland aan te houden.’ Foto: De kapitaalvluchteling Leonard Yankelovich in zijn 'off-shore' kantoor in Riga

De Letse kapitaalvlucht

Yankelovich vormt geen uitzondering. Het Amerikaanse onderzoeksbureau Global Financial Integrity (GFI) rapporteerde begin deze week over de kapitaalvlucht ván en náar de opkomende Oost-Europese lidstaten Polen, Roemenië, Litouwen, Bulgarije, Letland en Kroatië. De kapitaalvlucht uit Letland bedroeg volgens de onderzoekers omgerekend 2,8 miljard euro in 2011. Het land dat begin dit jaar de lats officieel verruilde voor de euro, staat daarmee op plek 3 van de GFI-lijst.

'Het is mijn gebouw, maar het staat op naam van een buitenlandse offshore vennootschap'

De inkomende illegale geldstromen zijn volgens de GFI-onderzoekers met 1 miljard euro een stuk lager. Het probleem van Letland als ‘stash house’ voor zwart geld lijkt echter groter te zijn dan de bevindingen van GFI. De Europese Centrale Bank waarschuwde het EU-land begin vorig jaar voor zwart geld afkomstig uit Rusland. Dit nadat de Russische belastingoase Cyprus onder vuur werd genomen door de Eurogroep, samengesteld uit de ministers van Financiën van alle eurolanden. Zij maakten vorig jaar bekend dat er een onafhankelijk onderzoek komt naar de invoering van regelgeving om de Cypriotische witwasmachines aan banden te leggen. De vrees bestaat dat Letland het nieuwe ‘beloofde land’ wordt voor het stallen van zwart geld. Het is niet ongegrond. In het eerste kwartaal van 2013 was het aantal tegoeden van niet-ingezetenen met bijna 18 procent gegroeid ten opzichte van dezelfde periode een jaar eerder. De hoogte van de tegoeden van niet-Letten bedraagt meer dan 8 miljard dollar, bijna de helft van de totale tegoeden. Het IMF schat dat 90 procent hiervan toebehoort aan Russen.

Magnitsky-zaak

Het sanctiebeleid in Letland is bovendien zwak. Banken die meewerken aan witwaspraktijken komen weg met lage boetes. Vorig jaar zomer deelde de toezichthouder Financial and Capital Market Commission een boete uit van 140 duizend euro – de maximale boete in Letland - aan een niet nader gespecificeerde bank die zou hebben meegewerkt aan het wegsluizen van tientallen miljoenen dollars in de Magnitsky-zaak. Daarin zouden Russische officials zich schuldig hebben gemaakt aan het opstrijken van 230 miljoen dollar aan belastingteruggaves van het investeringsfonds Hermitage Capital. De juridisch medewerker Sergei Magnitsky zwengelde de zaak aan, maar werd vastgezet en overleed in de gevangenis. De zaak leidde in de Verenigde Staten tot de zogeheten Magnitsky Act waarin Amerikaanse bedrijven geen zaken mogen doen met personen die bij deze zaak zijn betrokken. Electronica-concern Philips hield zich daar overigens niet aan en belandde eind vorig jaar in het beklaagdenbankje. Voor JPMorgan is het nieuwe euroland inmiddels een no go area geworden. De Amerikaanse zakenbank voert sinds begin dit jaar geen dollar-transacties meer uit als correspondentbank in Letland. De bank kan niet voldoen aan de compliance en anti-witwasmaatregelen. Door de exit van JPMorgan kunnen er nu enkel nog dollartransacties worden uitgevoerd via Deutsche Bank en de Commerzbank, de een na grootste bank van Duitsland.

Rem op economische groei

Het probleem is wijdverbreider. De totale omvang van de inkomende en uitgaande illegale geldstromen in de opkomende Oost-Europese landen bedroeg volgens het GFI in 2011 bijna 48 miljard euro. ‘We zien een zorgwekkende toename van de illegale geldstromen in de opkomende EU-landen,’ zegt GFI-onderzoeker Brian LeBlanc. ‘De illegale geldstromen verhogen de ondergrondse economie, verlagen de belastinginkomsten, faciliteren corruptie en zorgen ervoor dat de georganiseerde misdaad opbloeit. De illegale geldstromen vormen een grote rem op de economische groei van de opkomende EU-lidstaten,’ aldus LeBlanc. Hij pleit voor transparantie-maatregelen in EU-verband door middel van het aanleggen van een openbaar register met de daadwerkelijke eigenaren van een rechtspersoon. ‘Daarmee kunnen de brievenbusmaatschappijen ontmanteld worden.’

'De illegale geldstromen vormen een grote rem op de economische groei van de opkomende EU-lidstaten'

De Amerikaanse onderzoeker steunt daarmee het plan van David Cameron. De Britse premier pleitte eind november voor een zogeheten ubo-register, een openbare database met de ultimate beneficial owner (ubo). Het register zou de daadwerkelijke eigenaren/belanghebbenden van Europese rechtspersonen moeten bevatten zodat het makkelijker te achterhalen is welk natuurlijk persoon achter een limited, trust of commanditaire vennootschap schuilt. Zijn voornemen vormde een serieuze trendbreuk met de huidige gang van zaken: degene met een limited (de Angelsaksische variant van de Nederlandse besloten vennootschap) kan op de achtergrond blijven door er bijvoorbeeld een vennoot tussen te zetten of een zogeheten nominee shareholder aan te stellen; een persoon die de aandelen van de limited enkel in beheer neemt voor de uiteindelijk begunstigde.

De strijd in Brussel

Cameron’s plan kreeg navolging in Brussel waar Groenlinks-europarlementariër Judith Sargentini zich actief bemoeit met de herziening van de 3e anti-witwasrichtlijn. Zij pleit daarin ook voor een openbaar ‘uiteindelijk belanghebbendenregister’ in alle EU-landen. Sargentini gaf in een eerder interview met Follow The Money al aan waarom ze pleit voor een dergelijk register. ‘Niemand kan bijvoorbeeld zeggen dat Moammar Kadhafi de begunstigde is van een brievenbusmaatschappij. Terwijl banken, casino’s en makelaars volgens de wet wel moeten uitzoeken of nieuwe klanten deugen of niet. Met een uiteindelijk-belanghebbendenregister kunnen deze instanties makkelijker dóórzoeken totdat ze bij een natuurlijk persoon uitkomen.’ De europarlementariër heeft inmiddels steun gevonden voor haar voorstel. ‘Er is een overweldigende meerderheid van links tot rechts die het plan voor een openbaar register steunt,’ aldus Sargentini. Op 13 februari wordt er over haar voorstel gestemd. ‘We kunnen dan daarmee vanuit het parlement een duidelijk signaal geven aan de Europese Raad dat er unaniem steun is voor het register. Engeland en Frankrijk zijn ook voor, maar Nederland is nog afwachtend.’ De strijd tegen de (Russische) kapitaal-instroom lijkt ook haar uitwerking te hebben op vermogende Russen. Volgens Yankelovich zijn ze wat voorzichtiger geworden met het etaleren van hun rijkdom. ‘In Moskou is nu de trend dat de rijken een goedkope Skoda of Hyundai willen rijden, maar dan wel eentje die gepantserd is. Ze willen minder opvallen.’ Bron: GFI