Belastingontwijking en brievenbusfirma's: de cijfers en de gevolgen

Internationale geldstromen vinden opvallend vaak hun weg naar een aantal relatief kleine landen. Waarom is dit? Belastingen – en het ontwijken ervan – zijn de sleutel. De Stichting Onderzoek Multinationale Ondernemingen (SOMO) lanceert vandaag een nieuwe, interactieve website die bilaterale investeringen in beeld brengt. Een nieuwe vergelijking tussen verschillende databronnen biedt inzicht in de omvang van belastingontwijking via brievenbusfirma’s en een aantal belastingparadijzen.

Welkom in de wereld van belastingontwijking

De cijfers laten een aantal interessante zaken zien, bijvoorbeeld:

• Nederland is de grootste investeerder wereldwijd. Het totaal aan Nederlandse uitgaande investeringen is groter dan dat van Duitsland, Frankrijk en Groot-Brittannië samen.
• Het merendeel van de directe investeringen (meer dan 80 procent) vanuit Nederland naar de rest van de wereld wordt via brievenbusfirma’s gesluisd.
• 93 procent van de uit de hele wereld afkomstige investeringen in Luxemburg komt terecht in brievenbusfirma’s.
• Vanuit Luxemburg wordt ruim 450 miljard geïnvesteerd in de Verenigde Staten. Meer dan 99 procent van deze investeringen komt uit brievenbusfirma’s in Luxemburg.

Wat betekent dit?

Nederland en Luxemburg spelen beide een grote rol in het faciliteren van belastingontwijking. De reden dat deze kleine landen zo hoog op de ranglijst staan, is dat grote delen van de investeringen feitelijk worden gedaan door bedrijven en investeerders die in andere landen zijn gevestigd.

Nederland en Luxemburg spelen beide een grote rol in het faciliteren van belastingontwijking

Maar deze investeringen worden toegeschreven aan Nederland en Luxemburg (en andere kleine doorvoereconomieën met grote investeringsstromen). Het gaat om investeringen die worden omgeleid via zogenaamde Special Purpose Entities – beter bekend als brievenbusbedrijven. Geld stroomt door deze  brievenbusbedrijven om belasting te ontwijken. Het gaat dus niet om werkelijke investeringen maar om artificiële constructies.

De rol van brievenbusfirma’s

Verschillende onderzoeksrapporten, waaronder het UNCTAD World Investment Report 2015, hebben in de afgelopen jaren inzichtelijk gemaakt op welke manieren grote bedrijven brievenbusfirma’s gebruiken om winsten te verschuiven en belasting te ontwijken. Hierdoor wordt minder belasting afgedragen in de landen waar de werkelijke activiteiten plaatsvinden. Macro-economische data over investeringen onthullen of een land wordt gebruikt als doorsluisland of belastingparadijs.

De gevolgen voor andere landen

Voor landen die het merendeel van de buitenlandse investeringen ontvangen via brievenbusfirma’s heeft dit grote gevolgen. Zij verliezen belastinginkomsten, omdat multinationals zulke brievenbusfirma’s immers gebruiken om de winst naar elders te verschuiven. Een eerder dit jaar verschenen SOMO-rapport liet zien wat de impact is van de praktijken van één bedrijf met twaalf Nederlandse brievenbusfirma’s op de belastinginkomsten van Griekenland. De UNCTAD berekende dit jaar (2015) dat ontwikkelingslanden 100 miljard aan inkomsten verliezen door de belastingontwijking door multinationals. Dat is volgens de UNCTAD zelf een conservatief cijfer. Ook de Europese Unie verliest aan belastingontwijking, en wel 150 miljard per jaar.

Ongelijkheid en belastingoorlog

Belastingontwijking door multinationals en de enorme schaal van deze schadelijke praktijken leidt tot een groeiende ongelijkheid. Overheden zullen immers ergens hun belastinginkomsten vandaan willen halen. Burgers, consumenten en het mkb betalen dus meer belastingen of, de enige andere mogelijkheid, er wordt flink bezuinigd op publieke voorzieningen. Bovendien wordt de concurrentie tussen grote en kleinere bedrijven er nog ongelijker op.

Burgers, consumenten en het mkb betalen meer belastingen óf er wordt flink bezuinigd op publieke voorzieningen

Overheden als die van Nederland, Luxemburg, Groot-Brittannië en Ierland dragen hier heel wat steentjes aan bij. Zij zijn verwikkeld in wat je een belastingoorlog zou kunnen noemen. Onder de noemer van ‘belastingconcurrentie’ worden tariefverlagingen, vrijstellingen en rulings ingezet als wapens om maar zoveel mogelijk investeringen aan te trekken. Als die investeringen echter vooral de brievenbussector vergroten, wie zijn dan de echte winnaars in deze belastingoorlogen? Juist: de multinationals die gretig gebruik maken van alle voordeeltjes die hun geboden worden. Zij kunnen landen tegen elkaar uitspelen door te dreigen hun activiteiten te verplaatsen naar elders.

Beperkte data

SOMO’s nieuwe website biedt dus inzicht in de schaal en geografie van belastingontwijking. De cijfers zijn helaas beperkt: er is tot nu toe slechts een aantal landen die inzicht geven in gegevens met betrekking tot aan brievenbusfirma’s gerelateerde investeringen. Dat zijn Nederland, Luxemburg, Oostenrijk en Hongarije. In Europa zijn echter meer landen die een belangrijke plek innemen in de geografie van belastingontwijking: Ierland, Groot-Brittannië en Zwitserland. SOMO heeft daarom een innovatieve methode gebruikt om ook het percentage van aan brievenbusfirma’s gerelateerde investeringen in deze landen te berekenen. Het gebrek aan data is een probleem. Dat laat onze nieuwe website ook zien. De informatie die er is, is niet altijd compleet, aangezien veel bilaterale investeringsposities niet openbaar zijn. Andere landen rapporteren überhaupt niets over de investeringen in en door brievenbusfirma’s. Het gebrek aan data is een groot struikelblok in de strijd tegen internationale belastingontwijking en -ontduiking. Overheden wereldwijd, waaronder in Nederland, zeggen dat ze belastingontwijking door multinationals proberen aan te pakken. Als dat inderdaad zo is, dan zijn hun inspanningen inadequaat. Overheden moeten financiële transparantie vergroten zodat burgers, politici, journalisten en maatschappelijke organisaties meer inzicht krijgen in de invloed van belastingontwijking op de overheidsfinanciën.

Nederland als voorzitter van de Europese Unie

Schadelijke concurrentie en ongelijkheid binnen en tussen landen: dat zijn nog maar een paar gevolgen van belastingontwijking. Het is duidelijk dat verandering nodig is. Nederland is per 1 januari voorzitter van de Europese Unie en moet dan zijn kans grijpen deze onderwerpen hoog op de politieke agenda te zetten. p.s. Als lezer kan je gelukkig ook iets doen. Teken hier voor een eerlijk belastingsysteem. Roos van Os studeerde Internationaal Recht (LLM) en Sociologie (MA) aan de UvA, als senior-onderzoeker richt ze zich op economisch recht en democratie, eerlijke handel en investeringsregelgeving, investeringen in de particuliere sector en de verantwoordelijkheid van bedrijven en mensenrechten. Politicologe Indra Römgens werkt als onderzoeker bij het Economic Justice team en coördineert SOMO’s Tax Justice Programme. Ze onderzoekt en analyseert voornamelijk kwesties met betrekking tot belastingontwijking door multinationals en hervormingen in de financiële sector.

Bron afbeeldingen: SOMO