Wat de onderhandelaars tijdens de klimaatonderhandelingen niet is gelukt (bindende afspraken maken) slaagt in beleggersland heel aardig. Mark Carney, baas van de Britse centrale bank, meldde afgelopen maandag dat Britse banken bij de volgende stresstest ook langs de klimaatlat worden gelegd: zijn hun balansen klimaatveilig, zijn zij zich voldoende bewust van de risico’s van klimaatverandering en bereiden ze zich voldoende voor op een CO2-neutrale toekomst?

Met deze vragen houden centrale bankiers, toch niet het meest radicale gezelschap, zich de laatste jaren steeds indringender bezig. Ze hebben zich zelfs verenigd in het zogenaamde Network for Greening the Financial System. Dat klimaatverandering ook financiële gevaren met zich meebrengt, is evident. Verzekeringsmaatschappijen lopen grote risico’s bij extreem weer en natuurrampen. Via hun leningen en bezittingen zijn banken kwetsbaar en pensioenfondsen en vermogensbeheerders gaan het schip in als zij beleggen in vervuilende bedrijfstakken. Alle drie lopen reputatierisico’s als burgers en ngo’s hun onthullende zoeklichten werpen op de financiële betrokkenheid van verzekeraars, banken en vermogensbeheerders bij ondernemingen met een slechte ecologische staat van dienst.

Dat laatste is in toenemende mate het geval. In 2011 begon het in de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk waar kritische studenten de beleggingen in oliemaatschappijen van de zogenaamde endowment funds van grote, rijke universiteiten onder het vergrootglas legden en zo de Fossil Free Movement startten. Acht jaar later is dat de snelst groeiende beweging in beleggersland. Meer dan duizend vermogensbeheerders en 58.000 individuen ondertekenden het manifest en ruim duizend desinvesteringen in de fossielebrandstofsector, ter waarde van ruim 8000 miljard dollar werden een feit.

Shell stelt zichzelf uitstootdoelen

Volgens de gezaghebbende Amerikaanse journalist en milieuactivist Bill McKibben is de beweging nu zo groot dat zij eindelijk echt pijn begint te doen. Afgelopen zondag schreef hij in The Guardian dat desinvestering de grootste existentiële crisis voor de sector uit zijn geschiedenis was. Inderdaad loopt er een directe pijl van de groeiende desinvesteringsbeweging naar de bekendmaking door Shell twee weken geleden dat de multinational zichzelf uitstootdoelen gaat stellen en dat de beloning van de raad van bestuur daarvan afhankelijk wordt. Shell is het eerste bedrijf in de sector dat zo’n stap zet.

De ecologische en morele redenen om je als belegger terug te trekken uit de fossielebrandstofsector zijn bekend: als de toekomst van de planeet en daarmee die van je kinderen en kleinkinderen je aan het hart gaat, moet het roer radicaal om en moeten we af van onze brandstofverslaving. Blijven beleggen in oliemaatschappijen geeft geen pas. Het was de voornaamste boodschap van Al Gores veelbekeken en invloedrijke documentaire An inconvenient truth uit 2006.

De laatste jaren is daar een voor beleggers veel zwaarwegender argument bijgekomen. Ook vanuit een exclusief rendementsperspectief geredeneerd is het een steeds beter idee geworden om de sector te mijden als de pest. De sector heeft de afgelopen jaren namelijk simpelweg minder goed gepresteerd dan andere sectoren.

Handhaven van klimaatdoelen betekent dat oliereserves nimmer opgepompt worden

Als de voortekenen ons niet bedriegen, zal die neergaande lijn de komende decennia alleen maar blijven dalen. De sector bezit namelijk een balans vol met bewezen oliereserves die tegen marktprijzen zijn gewaardeerd. Volstrekt irreëel, omdat het handhaven van de klimaatdoelstellingen betekent dat die reserves nimmer opgepompt worden, met fiks afwaarderen als consequentie. Daarom kijken centrale banken met argusogen naar het beleggingsbeleid van banken, vermogensbeheerders, pensioenfondsen en verzekeraars. Om te voorkomen dat zij blijven zitten met waardeloze aandelen en bedrijfsobligaties (stranded assets, in het jargon van centrale bankiers) is het zaak zo snel mogelijk uit te stappen. Dat heeft verstandige, progressieve beleggers geen windeieren gelegd, al was het maar door de verliezen te voorkomen die traditionele, conservatievere beleggers de afgelopen jaren op hun beleggingen in de fossielebrandstofsector moesten boeken.

Schadelijk voor welvaart en welzijn

Noem me naïef, maar ik heb altijd gedacht dat grote Nederlandse pensioenfondsen als ABP en PGGM, die met respectievelijk 473 miljard euro en 218 miljard euro aan beheerd vermogen tot de grootste ter wereld behoren en internationaal worden gezien als uiterst professionele beleggers, ook voorop zouden lopen als het gaat om duurzaamheid. Niet dus.

Het Vaticaan, het Nobelcomité, Brandeis University, de grote kunstmusea van deze wereld, de familie Rockefeller, het Noorse staatsfonds, de Franse verzekeraar Axa, de Duitse verzekeraar Allianz en nog duizend andere vermogensbeheerders trekken zich publiekelijk terug uit de fossielebrandstofsector, omdat ze weten dat ze met beleggingen in de Shells, Exxons en Chevrons van deze wereld niet alleen de welvaart van hun huidige deelnemers schaden, maar ook het welzijn van hun kinderen en kleinkinderen. Maar de twee grootste Nederlandse pensioenfondsen zitten nog tot over hun oren in de olie en gas.

ABP bezit voor 1,1 miljard euro aan aandelen van Chevron en voor 700 miljoen euro aan aandelen in Shell, staat in het overzicht van de honderd grootste beleggingsposities van het ABP. Het betreft alleen de directe belegging in de fossielebrandstofindustrie. Gedetailleerdere informatie geeft het ABP niet. Via diens aanzienlijke blootstelling aan de financiële sector (op zichzelf een discussie waard) heeft ABP waarschijnlijk minstens even substantiële indirecte belangen in de fossielebrandstofindustrie.

PGGM is heel wat transparanter over waar het in belegt. Alle oliebeleggingen grofweg bij elkaar opgeteld, komen neer op zo’n 2,2 miljard euro. In het oog springende beleggingen zijn 200 miljoen euro aandelen van Chevron, 116 miljoen euro aandelen van Exxon en 180 miljoen euro aandelen in Shell. Dit zijn niet zomaar vervuilende oliemaatschappijen. Recent wetenschappelijk onderzoek herleidt de totale hoeveelheid historisch opgebouwde CO2-uitstoot (tussen 1880 en 2010) tot de activiteiten van negentig ondernemingen. Daaruit blijkt dat Chevron, Shell, Exxon en BP gezamenlijk verantwoordelijk zijn voor bijna 10 procent van alle uitstoot.

Het is niet dat deze bedrijven niet wisten wat ze aan het doen waren. Hier in Nederland heeft Jelmer Mommers van De Correspondent laten zien dat Shell al meer dan dertig jaar de risico’s van klimaatverandering kent, en dus willens en wetens heeft besloten om ‘alles op te pompen wat er te pompen valt,’ om ceo Ben van Beurden te parafraseren. Ook Exxon wist volgens onderzoek van InsideClimate News al veertig jaar dat fossiele brandstoffen klimaatverandering veroorzaken.

Het is moreel ontoelaatbaar dat ik via mijn pensioen medeplichtig ben gemaakt aan het vernietigen van onze planeet

Als verplichte deelnemer aan de pensioendiensten die het ABP aanbiedt, vind ik het moreel ontoelaatbaar dat ik via mijn pensioenbesparingen niet alleen medeplichtig ben gemaakt aan het financieren van een sector die willens en wetens bijdraagt aan het vernietigen van onze prachtige planeet en daarmee de levenskansen van mijn dochter en haar eventuele kinderen en kleinkinderen ernstig bedreigt. Ook geeft het pensioenfonds zo mijn onbedoelde (wat mij betreft ongewenste) impliciete goedkeuring aan het jarenlange bedrog van deze bedrijven. Ik vraag mij in gemoede af hoe dit soort beleggingen zijn te rijmen met het semipublieke karakter van deze pensioenfondsen, de langetermijnoriëntatie die zij zeggen te hebben en het duurzaamheidsprofiel dat zij zeggen na te streven. Op de website zegt het ABP dat het in 2020 ‘alleen nog maar wil beleggen in bedrijven die voldoende aandacht hebben voor duurzaam en verantwoord werken en een goed pensioen opleveren’. Het is nog geen 2020, ik weet het, maar gezien de actuele samenstelling van de beleggingsportefeuille van PGGM en ABP kun je niet anders constateren dan dat deze fondsen nog een lange weg te gaan hebben voor ze zich kunnen aansluiten bij de desinvesteringscoalitie.

Geel hesje

Het ergste is nog wel dat ik er als deelnemer niets over te zeggen heb. Ja, er zijn deelnemersraden, maar die invloed strekt zich niet uit tot het beleggingsbeleid. Het dichtst bij komt het recht advies te geven over het sluiten dan wel beëindigen van de beleggingsmandaten die pensioenfondsen hebben gegeven aan externe vermogensbeheerders, meestal grote, buitenlandse partijen als Goldman Sachs, JP Morgan Chase, Blackrock en State Street, die ver weg zetelen en waarvan dan ook weinig te verwachten is. Let wel, dat advies is niet-bindend. Het bestuur van het pensioenfonds kan het makkelijk naast zich neerleggen, en dat doet het ook.

Bovendien is de selectie van deelnemers voor de deelnemersraden stevig in handen van vakbonden, die al decennia de besturen van onze pensioenen vormen en derhalve medeschuldig zijn aan de smerige beleggingsportefeuille van ABP en PGGM. Het is natuurlijk altijd mogelijk dat vakbondsbestuurders plotseling het ecologische licht zien en hun beslissingen langs een andere morele lat leggen. Met Einstein ben ik echter van mening dat het naïef is om te denken dat degenen die de oorzaak van het probleem zijn ook voor de oplossing ervan gaan zorgen.

Ik ben bang dat er voor ons, deelnemers, niets anders opzit dan een geel hesje aan te trekken en de kantoren van het ABP en PGGM in respectievelijk Heerlen en Zeist te bezetten. Als je al zo lang hebt kunnen horen en niets hebt gedaan, moet je maar eens voelen. Wie doet met me mee?