In het najaar van 2011 kocht elke Belg voor 363 euro een aandeel Dexia. Zonder daarin gekend te zijn: de Belgische overheid redde Dexia van de ondergang door de bankverzekeraar te nationaliseren. Kosten: ruim 4 miljard euro. 

De bank werd herdoopt in Belfius en is op dit moment nog steeds in handen van de staat. Net als de Nederlandse regering dat deed met ABN Amro, kondigde ook het Belgische kabinet aan de genaaste bank zo snel mogelijk te zullen privatiseren. Over hoe dat zal gebeuren en onder welke voorwaarden, tast de werkelijke aandeelhouder van Belfius — de Belgische burger — in het duister. Het debat over de toekomst van Belfius speelt zich namelijk af achter gesloten deuren in duistere achterkamertjes.

Eerste publieke Belfius-debat

Tot woensdag 8 juni. Voor de eerste keer werd er openlijk gedebatteerd over de vraag of er alternatieven zijn voor een beursgang of verkoop van Belfius, en over wat de Belgen in dat opzicht kunnen leren van de ervaringen die in het buitenland zijn opgedaan met privatisering of alternatieven daarvoor.

Net als de  Nederlandse regering dat deed met ABN Amro, kondigde ook het Belgische kabinet aan de genaaste bank zo snel mogelijk te zullen privatiseren

Follow the Money was door organisator FairFin uitgenodigd om te vertellen over de Nederlandse ervaring met betrekking tot de privatisering van ABN Amro en het debat over de toekomst van SNS Bank. Andere sprekers waren Christine Berry, onderzoeker bij de Britse denktank New Economics Foundation, en Aline Fares, die voor de anti-lobbyorganisatie Finance Watch onderzoek doet naar de vertegenwoordiging van het publieke belang in het bankwezen. Moderator was de Nederlandse journalist Ton van Lierop, coördinator van de sociaal-economische redactie van de Vlaamse omroep VRT. 

Het debat had plaats in een toepasselijke locatie: de Lippens-zaal van de Koninklijke Bibliotheek in het centrum van Brussel. De adellijke familie Lippens behoort tot de rijkste van België. Telg Maurice Lippens leidde jarenlang Fortis, het Belgisch-Nederlandse financiële conglomeraat dat in 2007 een van de drie partijen was die ABN Amro kochten. De aankoop van ABN Amro bleek de grootste vergissing in het leven van Lippens. Fortis moest zijn Nederlandse activiteiten, waaronder ABN Amro, verkopen nadat het in 2008 in grote financiële problemen was geraakt. Zo kwamen ABN Amro en verzekeraar ASR in handen van de Nederlandse staat. Lippens werd gedwongen af te treden. 

Opmerkelijke raakvlakken 

Tijdens de debatavond in Brussel werd duidelijk dat de nationalisatie-privatiseringscyclus in België, het Verenigd Koninkrijk en Nederland opmerkelijk veel raakvlakken vertoont. Zo levert de privatisering telkens minder op dan de nationalisatie heeft gekost en is er weinig echt politiek debat over de wenselijkheid van privatisering. Alle drie de landen willen de opbrengst van de verkoop gebruiken om de staatsschuld af te lossen. En in alle drie is de regering doof voor alternatieven. Ideeën over structurele veranderingen in de bankwereld worden door de regeringspartijen categorisch afgewezen. Business as usual, lijkt het devies.

Christine Berry van de New Economics Foundation vertelde dat de regering-Cameron RBS, destijds een van de kopers van ABN Amro en eveneens in 2008 genationaliseerd, zo snel mogelijk wil privatiseren, maar dat dat moeizaam gaat. De Britse staat is nog voor ruim 70 procent aandeelhouder, maar bemoeit zich verder niet met het beleid van de bank. ‘RBS vertoont nog steeds hetzelfde gedrag als voor de crisis, precies het gedrag dat de bank in problemen bracht,’ zei Berry. 

De Britse minister van financiën George Osborne wil de bank snel kwijt omdat hij beloofd heeft het tekort op de betalingsbalans te verminderen, maar de aandelen zijn op dit moment gewoon te weinig waard. De Britse belastingbetaler stevent af op een verlies dat volgens Berry mogelijk 20 miljard pond zal bedragen. 

‘Lokale banken zijn beter voor de economie, veiliger en ze hebben aangetoond dat ze minder snel omvallen’

 

De New Economic Foundation heeft alternatieven voor de privatisering van RBS onderzocht en kwam daarbij op een idee dat, zoals Berry het uitdrukte, ‘meer in het langetermijnbelang van de Britse belastingbetaler is’. De denktank stelt voor om RBS op te delen in zo’n 130 lokale banken, die naar het voorbeeld van de Duitse Sparkassen investeren in de lokale economie. ‘In de reële economie dus, in plaats van in speculatieve en riskante financiële producten. Dat is beter voor de economie, veiliger en dergelijke banken hebben aangetoond dat ze minder snel omvallen. In Duitsland bleven de Sparkassen ook tijdens de crisis lokale ondernemingen financieren.’ 

RBS zou op die manier kunnen transformeren tot een nieuwe bank en een voorbeeld worden voor andere. Het concept van een lokale bank zou interessant kunnen zijn voor Belfius, opperde Berry. Intussen zijn er 120.000 handtekeningen verzameld voor een petitie waarin Osborne wordt opgeroepen om RBS niet te privatiseren.

SNS inspiratie voor Belfius?

In Nederland kwam het debat over de privatisering van ABN Amro pas laat op gang. Met uitzondering van de SP en GroenLinks leek de politiek zich te hebben verzoend met de beursgang. Het werd als een fait accompli gezien, als de meest kansrijke manier om tenminste een deel terug te kunnen krijgen van de 22 miljard euro die de Nederlandse staat in ABN Amro had gestoken. Follow the Money heeft zich actief in dat debat gemengd, en heeft de vraag opgeworpen of met de beursgang van de staatsbank niet een enorme kans werd gemist. Wat er met de in 2013 genationaliseerde SNS Bank gaat gebeuren, staat nog niet vast. De Tweede Kamer heeft zich deze keer wél gekeerd tegen een beursgang, en de regering gevraagd een onderzoek naar de toekomst te doen. 

‘In die zin is SNS vergelijkbaar met Belfius,’ zegt Frank Vanaerschot van organisator FairFin. ‘We volgen dat met grote interesse. Die voorbeelden in Groot-Brittannië en Nederland zijn voor ons interessant. Zo kunnen we zien hoe het debat verloopt en hoe er campagne wordt gevoerd. In België is er tot nu maar weinig discussie over de mogelijke privatisering van Belfius.’ 

In dat gebrek aan een fundamenteel debat staat België niet alleen, maar het is er wel erg stil rond de kwestie. ‘Het thema leeft niet echt. Veel mensen zijn zich er niet eens van bewust dat Belfius nog in handen van de staat is,’ zegt Vanaerschot. ‘De Belgen kakken wel veel op de banken, maar discussiëren niet echt over hun rol. Na de financiële crisis is er een grote afstand tussen de banken en de rest van de wereld gebleven.’ 

Politiek gevoelig dossier

De kans dat ook Belfius wordt geprivatiseerd, zoals RBS en ABN Amro, is groot. De Belgische minister Johan Van Overtveldt (N-VA) heeft zijn voorkeur voor dat scenario uitgesproken. Gezien de Belgische staatsschuld heeft hij dat het liefst zo snel mogelijk. Wel heeft hij gezegd dat hij liever niet heeft dat Belfius in buitenlandse handen komt. Van de vier grote banken zijn er twee niet Belgisch: BNP Paribas Fortis en ING. KBC is Vlaams en Belfius is een staatsbank. 

‘Zolang dit probleem niet is opgelost, is Belfius moeilijk te privatiseren’

Van Overtveldt heeft een commissie van experts gevraagd onderzoek te doen naar de gehele financiële sector. Hoewel Belfius daarin ook aan de orde kwam, heeft die commissie zich er niet inhoudelijk over uitgesproken. ‘Opmerkelijk,’ vindt Vanaerschot van FairFin. ’Een normaal advies zou privatisering zijn geweest. Maar de commissie heeft expliciet gezegd dat het een politieke beslissing is. Dat geeft hoop dat er ook andere alternatieven mogelijk zijn.’ 

Hoe dan ook blijft de privatisering van Belfius een zeer gevoelig en ingewikkeld politiek probleem in België. Een van de gevoelige punten betreft de coöperatieve holding Arco Bank. Die bleek praktisch al zijn vermogen te hebben belegd in Dexiabank. Toen de bank omviel ging ook Arco failliet en verloren 800.000 coöperanten hun geld. Daar was veel protest tegen en de Belgische regering haalde een slimme truc uit om ze schadeloos te kunnen stellen. Het stelde het aandeelhouderschap in deze vorm voor dit geval gelijk aan een spaarrekening, waardoor er gebruik kon worden gemaakt van het depositogarantiestelsel. Dat was zeer tegen de zin van andere aandeelhouders, die zich benadeeld voelden.

Het Europese Hof van Justitie heeft echter begin juni een negatief advies uitgebracht ten aanzien van de Arco-regeling. De kans is groot dat ze als onwettig wordt beschouwd. Eerder wees de Europese Commissie de regeling ook al af als een vorm van verkapte staatsteun. ‘Mogelijk wint dit tijd,’ zegt Vanaerschot. ‘Zolang dit probleem niet is opgelost, is Belfius moeilijk te privatiseren. Wie wil de bank nou kopen als er nog zo'n mogelijke bom onder het tapijt ligt?’