‘Zoals veel collega’s ben ik zwaar teleurgesteld door de beslissing van Heineken om in Rusland actief te blijven. De kwestie is intern meermaals aangekaart, maar wordt genegeerd door het topmanagement,’ laat een Europese manager van Heineken weten aan Follow the Money. ‘Ook de communicatie hierover is kwalijk. Ik zie het als een moedwillige poging de publieke opinie te misleiden,’ vervolgt de klokkenluider. 

Twee weken geleden liet Heineken weten gehoor te geven aan de oproep tot een handelsboycot tegen Rusland, uit protest tegen de invasie in Oekraïne. ‘Heineken stopt activiteiten in Rusland’, kopte The Wall Street Journal, ‘Heineken trekt zich volledig terug uit Rusland’, schreef NRC en ook volgens de Volkskrant sloot ’s werelds tweede bierbrouwer zich aan bij de exodus van buitenlandse bedrijven uit het land van oorlogspresident Vladimir Poetin.

‘Heineken maakt op cynische wijze gebruik van het feit dat de naam van het bedrijf en een van de merken dezelfde zijn’

De oplettende lezer maakt uit de artikelen op dat de bierbrouwer alleen de productie en verkoop van het beroemde merk stopzet, maar niet die van de minimaal 35 andere soorten bier die Heineken lokaal verkoopt, zoals Amstel, Affligem en de lokale merken Botsjkarev, Ochota en Tri Medvjedja. 

‘Heineken maakt op cynische wijze gebruik van het feit dat de naam van het bedrijf en een van de merken dezelfde zijn,’ meldt de klokkenluider aan Follow the Money. ‘Zo ontkomt Heineken aan de kritiek en de mogelijke boycot van bedrijven die openlijk zeggen in Rusland te blijven.’ 

Hij laat weten dat de verkoop van het merk Heineken goed is voor 12 procent van het totale volume dat het bedrijf in Rusland verkoopt en 18 procent van de omzet – het is dus voor meer dan 80 procent business as usual. De zeven brouwerijen in het uitgestrekte land blijven gewoon draaien. 

Wel kondigde ceo Dolf van den Brink aan dat hij niet langer ‘financieel voordeel’ wenst te behalen in Rusland en dat het dochterbedrijf financieel wordt afgeschermd van de rest van het concern. Wat dat concreet inhoudt, hoe dat gebeurt en wie er dan wel profiteert van eventuele winst tijdens de oorlogsperiode, is onduidelijk. Op vragen hierover van Follow the Money reageert het bedrijf niet.

Zo blijft het bierconcern de Russische overheid fiscaal steunen. Heineken meldde in 2016 bijna 300 miljoen euro belasting af te staan aan de autoriteiten en in 2019 bijna 400 miljoen. Vergeleken bij de olie- en gasinkomsten zijn het kleine bedragen, maar Poetin kan elke roebel goed gebruiken om de geldverslindende oorlogsmachine draaiende te houden.

Werknemers als argument

Topman Van den Brink schrijft in een verklaring op 9 maart ‘een duidelijk onderscheid’ te zien ‘tussen de acties van de regering en onze werknemers’ – het gaat volgens het bedrijf om 1800 medewerkers. En: ‘Steun aan onze werknemers en hun familie is een van onze kernbeginselen.’ 

Heineken heeft in het verleden vaker de zorg voor werknemers opgevoerd als argument om in een gebied aanwezig te blijven waar het mogelijk bijdraagt aan oorlogsmisdaden of ander kwaad, maar dat weerhield het bedrijf er niet van kort erna grootschalige ontslagrondes door te voeren waardoor diezelfde medewerkers alsnog aan hun lot werden overgelaten. Een jaar geleden greep Van den Brink de coronacrisis aan om wereldwijd 8000 banen te schrappen, terwijl de winst van Heineken over 2021 met ruim 2 miljard euro alweer bijna terug was op het niveau van voor de pandemie (2,6 miljard in 2019).

De bonus die topman Dolf van den Brink vorig jaar kreeg is 3,5 keer meer dan het miljoen dat Heineken doneerde voor hulp aan Oekraïne

Aanvankelijk was de invulling die Heineken gaf aan de oproep tot sancties tegen Rusland nóg minder ingrijpend. Op 4 maart maakte het bedrijf bekend de export naar Rusland stop te zetten en voorlopig af te zien van nieuwe investeringen. Daarbij vermeldde Heineken niet dat export naar Rusland – volgens de klokkenluider – minder dan 2 procent van de omzet vertegenwoordigt en dat het door financiële sancties sowieso niet of nauwelijks nog mogelijk was bier naar Rusland te exporteren. Nieuwe investeringen in Rusland staan op dit moment waarschijnlijk bij geen enkel bedrijf hoog op de agenda – en zeker niet bij een bierbrouwer. 

De verkoop van alcoholische producten, inclusief bier, is immers sterk afgenomen sinds de regering strenge maatregelen nam, zoals een belastingverhoging, in een poging de nationale plaag van alcoholisme te beteugelen. Bier wordt sinds 2013 niet langer wettelijk als frisdrank beschouwd. Heineken bezat in 2006 tien brouwerijen in Rusland, maar sloot er sindsdien drie. Het grote Rusland vertegenwoordigt volgens het concern minder dan 2 procent van de wereldwijde inkomsten van Heineken.

Verder kondigde het bedrijf op 4 maart aan 1 miljoen euro te doneren voor humanitaire hulp aan Oekraïne. Om dat bedrag in perspectief te zetten: de bonus die Van den Brink vorig jaar ontving, uitgekeerd in aandelen, was 3,5 keer hoger. De donatie heeft een waarde van 0,05 procent van de concernwinst in 2021. 

‘Niemand kan tegelijkertijd slachtoffers helpen en zakendoen met Russische indringers’

Binnen Heineken bestaat onvrede over de halfslachtige maatregelen, zo blijkt uit screenshots van het interne forum Workplace, een soort Facebook voor internationale bedrijfsmedewerkers. ‘Nu is het tijd dat Heineken in de voetsporen treedt van andere moedige bedrijven en stopt met de verkoop van producten [in Rusland],’ schrijft een medewerker in een reactie op een bericht van de directie over de sancties. ‘Het is beschamend dat we niet al eerder hebben gehandeld.’

‘Ik ben het daarmee eens,’ reageert een collega. ‘De grootste bijdrage die je als bedrijf kunt leveren is niet langer zakendoen met Rusland. We moeten weliswaar beseffen dat dat makkelijker is gezegd dan gedaan, maar andere bedrijven hebben laten zien dat het mogelijk is.’

‘Niemand kan tegelijkertijd slachtoffers helpen en zaken doen met Russische indringers,’ luidt een volgende reactie. ‘Dat is gewoon immoreel.’

Onder de verklaring van Dolf van den Brink op LinkedIn vraagt een interne coach van Heineken zich zelfs publiekelijk af of Heineken niet meer moet doen: ‘Waarom worden de activiteiten niet gestopt om een sterk signaal af te geven. Alleen het Russische volk kan deze zinloze oorlog stoppen en als vrije media hen niet kunnen bereiken, dan kunnen grote merken dat misschien wel… ’

Tien miljoen van Carlsberg

Heineken is niet het enige bedrijf dat met relatief kleine ingrepen probeert te voldoen aan de oproep tot een boycot van Rusland. De Deense concurrent Carlsberg, marktleider in Rusland, kondigde soortgelijke maatregelen aan: het internationale eigen merk wordt niet langer in Rusland gefabriceerd of verkocht en het Russische dochterbedrijf wordt op afstand gezet van het moederbedrijf, maar de verkoop van andere merken, zoals het beroemde Baltika, gaat gewoon door. 

Voedingsgiganten Unilever en Nestlé hoopten ook weg te komen met minimale maatregelen

Ook Carlsberg doneert aan humanitaire organisaties in Oekraïne – met tien miljoen euro trekt het daarvoor het tienvoudige uit van Heineken.

Voedingsgiganten Unilever en Nestlé hoopten ook weg te komen met minimale maatregelen: ze zien voorlopig af van investeringen en staken import en export, maar blijven verder actief op de Russische markt. Vooral bij Nestlé leidde dat tot zware kritiek. ‘Belastingafdracht ten gunste van de begroting van een terroristisch land staat gelijk aan het doden van weerloze kinderen en moeders. Hoop dat Nestlé snel van gedachten verandert,’ schreef de Oekraïense premier Denys Sjmyhal op Twitter. Tot de multinationals die hun Russische activiteiten – volgens hun eigen aankondiging in elk geval – wel volledig hebben gestaakt, horen McDonald’s, Starbucks en Netflix.

De eerdergenoemde klokkenluider van Heineken laat aan Follow the Money weten dat hij het gedrag van zijn werkgever ‘misleidend, onethisch en – in de context van deze afgrijselijke oorlog – simpelweg verwerpelijk’ vindt. ‘Helaas heeft druk van werknemers niet geholpen. Ik hoop dat de ontmaskering van deze hypocrisie en externe druk de directie zullen dwingen te stoppen de publieke opinie te misleiden en dat die uiteindelijk ook de beslissing over onze aanwezigheid in Rusland zullen veranderen.’

Reactie Heineken

De directie van Heineken wilde niet inhoudelijk reageren op vragen van Follow the Money. Een woordvoerder laat alleen weten dat het niet eerder vertoond is dat een bedrijf het eigen merk terugtrekt uit een land en dat Heineken de eerste grote brouwer is die deze beslissing nam in Rusland. ‘We zetten onze productie op een lager niveau voort om werknemers te kunnen betalen en het risico op nationalisatie door de Russische regering te minimaliseren,’ aldus de woordvoerder.