Ik ben niet voor de monarchie, begrijp me goed. Nee, eigenlijk ben ik daar tegen. Niet zozeer omdat een koningshuis in democratische zin tekortschiet. Een president is ook niet alles. Nee, er is iets anders aan de hand. Ik ben tegen de monarchie omdat die flagrant in strijd is met de  universele rechten van de mens: de koning mag zich niet vrij uitspreken, hij heeft geen vrije beroepskeuze, geen vrijheid van verplaatsing, noch kan hij gebruik maken het actieve en passieve stemrecht en is het recht op vereniging illusoir. En zo kan ik nog wel even doorgaan.

Kibbelen over de koning

Dit is een van de redenen waarom ik met verbazing en ergernis het huidige debat volg over het invoeren van een belastingplicht voor de koning. Afgelopen dinsdag heeft de Tweede Kamer een hiertoe strekkende motie aangenomen. D66 wil de ‘principiële stap’ zetten om de koning inkomstenbelasting te laten betalen. De VVD heeft geen ‘principiële bezwaren’ maar wil dan wel de koning op hetzelfde netto houden en de PvdA wil een gelijke behandeling voor de koning omdat ze het anders de gewone burger niet uit kunnen leggen.

PvdA wil een gelijke behandeling voor de koning omdat ze het anders de gewone burger niet uit kunnen leggen

Dit laatste riekt naar populisme van de zuiverste soort, want als je wat preciezer kijkt valt er heel wat uit te leggen. De positie van de koning is niet gelijk aan die van de burger. Afgezien van zijn geschonden mensenrechten heeft de koning een bijzondere positie door de functie die hij vervult, door de plek die hij in de samenleving bekleedt, door zijn symboolfunctie en doordat hij onschendbaar is.

Schizofrenie

Het gelijkheidsbeginsel schrijft voor dat gelijke gevallen gelijk behandeld worden. Inderdaad, maar niet-gelijke gevallen moeten in evenredige mate niet gelijk behandeld worden. Dat voor de koning andere regels gelden, dat hem privileges gegund zijn, vloeit voort uit de aard van het baantje.  Op dit punt wil ik graag een lans breken voor de koning, wiens baan ik nooit zou willen. Maar ja, zo hoor je dan, ‘daar krijgt-ie dan ook dik voor betaald!’. Of, ‘hij hoeft het toch niet te doen?’. Dat eerste is misschien juist, over de hoogte van de beloning kunnen we twisten, maar sinds wanneer vinden wij dat mensenrechten af te kopen zijn door riante beloningen? Geld en mensenrechten zijn toch niet onderling uitruilbaar. Dat is moreel niet verdedigbaar.

sinds wanneer vinden wij dat mensenrechten af te kopen zijn door riante beloningen?

Het tweede, dat de koning het toch niet hoeft te doen, lijkt op zich ook juist maar vertelt de halve waarheid. De andere helft is dat hij dan wel te dealen heeft met de druk van 16 miljoen Nederlanders minus een handjevol republikeinen.  En, hij weet dat als hij terugtreedt dat zijn dochter op haar 18^e dan koningin zal worden. Zal hij dat als vader zijn dochter toewensen? Ook hier wringt de morele schoen. Ik heb dan ook nooit goed begrepen hoe Nederland, een land dat zijn mond vol heeft van Mensenrechten en met een opgeheven vingertje in de wereld staat, zichzelf corrumpeert door een koningshuis in stand te houden. Ik begrijp deze schizofrenie niet, een schizofrenie die er toe leidt dat onze kroonprinsen en -prinsessen reeds als foetus geaborteerd zijn van hun mensenrechten.

Vrijwillige belasting?

Overigens is de koning niet de enige met belastingprivileges. Kinderen onder 18 jaar betalen bijvoorbeeld geen box 3-belasting. Ondernemers zijn vrijgesteld van schenk- en erfbelasting voor zover het hun ondernemingsvermogen betreft. Diplomaten zijn vrijgesteld van belasting en veelal medewerkers van internationale organisaties ook. Vaak zijn daar meer principiële redenen voor, soms praktische redenen. Die praktische reden weegt bij de koning best zwaar. Wie moet zijn aangifte controleren en hoe kun je handhaven als een onschendbare koning zijn aangifte niet juist invult of legale maar moreel niet te verdedigen belastingconstructies opzet? Misschien kunnen we suggestie van de Duitse filosoof Peter Sloterdijk volgen. Hij pleit voor vrijwillige belasting. Zou het de koning sieren vrijwillig belasting te betalen, zou dat de angel uit de discussie halen of het juist erger maken? Vrijwillige belasting klinkt ook wel idioot, maar het komt zeker voor. Starbucks claimt 20 miljoen pond vrijwillige belasting te hebben betaald. Juridisch waren ze tot niets verplicht, omdat ze een belastingconstructie hebben toegepast. De claim van Starbucks is echter niet te controleren, dat is ook een van de problemen van vrijwillige belasting, maar de idee is wel interessant.

Reputatierisico's managen

Multinationale ondernemingen (MNO) kunnen hun belastingen namelijk zo plannen dat ze weinig tot geen belasting betalen, ook wel aangeduid als agressieve belastingplanning. Niet alle MNO’s doen dat echter even agressief. Van de fiscaal-juridische ruimte die er wereldwijd is maken sommigen MNO’s extremer gebruik dan anderen. Sommigen MNO’s betalen dus blijkbaar vrijwillig meer belasting dan ze strikt genomen op grond van de wet zouden hoeven. Dit kan vanuit kostenoverwegingen zijn, maar ik sluit niet uit dat een zekere ethische grondhouding daarin een belangrijke rol speelt, al was het maar om reputatierisico’s te managen. Het bestrijden van agressieve belastingplanning staat hoog op de politieke agenda. In die zin wil ik onze premier wel nageven dat er 'bigger fish to fry' zijn, dan de koning die belasting moet betalen. Toch zijn de twee onderwerpen nauw met elkaar verweven.

Is het niet juist de gretig ingezette belastingconcurrentie tussen staten die de root cause is van internationale belastingstructuren?

Agressieve belastingplanning is dan wel legaal, dat juridisch oordeel is juist, maar een ethisch oordeel is hierin onmisbaar. Is het inderdaad zo dat bedrijven als Starbucks ‘lack moral scruples’, zoals de Britse premier Cameron ooit zei? Of is het zo dat hij en vele andere politici boter op het hoofd hebben en krokodillentranen plengen? Is het niet juist de gretig ingezette belastingconcurrentie tussen staten die de root cause is van internationale belastingstructuren? Waarom doen staten dit? Ook hier is een ethische duiding onmisbaar.

80 landen, 15 actieplannen

We staan mogelijk aan de vooravond van een herziening van het internationale stelsel van belastingverdragen. De OESO (Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling) zal op de komende G20 in Antalya haar actieplan om agressieve belastingplanning tegen te gaan presenteren. Dit 15-puntenplan staat bekend onder de koosnaam BEPS-project, kortweg BEPS. BEPS staat voor Base Erosion and Profit Shifting, de basis van internationale belastingplanning. Het is aan de leden van de OESO en aan de meer dan 80 landen die geconsulteerd zijn om de 15 actieplannen uit te gaan voeren. Ik hou mijn hart vast. In deze column zal ik daarom periodiek verslag doen van de vorderingen op dat vlak: wie zegt wat, wie doet wat, gaat het iets oplossen? Ik zal de actieplannen van het BEPS-project langs zowel een instrumentele als een ethische meetlat leggen. Want, zoals ook fiscaal-econoom en filosoof Hans Gribnau (Tilburg University) niet nalaat te betogen: belastingen zijn bij uitstek een moreel fenomeen. Daar ga ik maar eens mee aan de slag.   Christiaan Vos (1964) is fiscaal-econoom en filosoof. Hij is als gastdocent verbonden aan de Universiteit van Amsterdam. Zijn promotie onderzoek staat in het teken van internationale belastingconcurrentie tussen staten.