Onlangs weersprak de Griekse minister van Financiën Varoufakis negatieve beweringen die in veel internationale kranten, inclusief Nederlandse, over hem gedaan zijn. De beweringen betroffen een onderhandeling in Riga eind april. De beweringen zijn, zo stelt Varoufakis, aantoonbaar onjuist – hij heeft naar eigen zeggen opnamen. Ziehier zijn verklaring. Het is mijns inziens een goed idee om de beweringen van Nederlandse kranten hierover nader te bezien. Niet omdat het voorval zelf nu zo gewichtig is – het is één van vele schermutselingen tussen partijen (ECB en EMU) die vorderingen van private banken hebben overgenomen en een debiteur (het Griekse volk) - maar omdat de berichtgeving erover vragen oproept over betrouwbaarheid, werkwijze en competentie van de (Nederlandse) journalistiek.

'Verbaal pak slaag'

Welnu, hoe zagen de artikelen over de onderhandelingen in Riga eruit? Meerdere kranten berichtten erover. De Volkskrant stelde dat Varoufakis vrijdagochtend werd gemangeld door zijn EU-collega's, die steeds wanhopiger en gefrustreerder raken over de onwil van Athene om te hervormen en bezuinigen. 'We zijn ver en snel de verkeerde kant op gegaan. Ik zie niet hoe we nog een akkoord kunnen bereiken', zei de Duitse minister Schäuble. Hij werd daarin bijgevallen door Oostenrijk, Slowakije, Luxemburg, Malta en Slovenië, zo blijkt uit een vertrouwelijk verslag van de vergadering van de financiënministers.' (mijn onderstreping.) Trouw kopte 'Eurogroep ergert zich kapot aan traag Griekenland'. Met daaronder: ‘De Griekse minister Varoufakis van financiën heeft zojuist een verbaal pak slaag gekregen van al zijn ambtgenoten uit de eurozone. (..) “Stoom afblazen” is een veelgehoorde omschrijving van wat er achter de gesloten deuren gaande was. De ministers zijn buitengewoon geïrriteerd over de trage voortgang van de onderhandelingen. (..) In de wandelgangen van de hypermoderne nationale bibliotheek van Riga waar de bijeenkomst plaatsvond, deden de uren ervoor al geruchten de ronde dat de Griekse minister ongenadig hard werd aangepakt.’ (mijn onderstreping.)

'In de wandelgangen deden de uren ervoor al geruchten de ronde dat de Griekse minister ongenadig hard werd aangepakt'

NRC Handelsblad berichtte: ‘Volgens bronnen van persbureau Bloomberg heeft de Griekse minister van Financiën Yanis Varoufakis tijdens de eurogroep bijeenkomst vandaag in Riga de wind van voren gekregen van zijn collega’s, omdat hij nog altijd niet met een lijst met concrete hervormingen op de proppen is gekomen.’ (mijn onderstreping.)

Gebruik anonieme bronnen

Bovenstaande roept de vraag op of bronnen (alle aanwezigen zijn belanghebbenden) onafhankelijk zijn – en of deze anoniem opgevoerd mogen worden. Om mij tot het laatste te beperken komt het mij voor dat anonieme bronnen dan (en alleen dan) gebruikt dienen te worden als het (i) een grote misstand betreft, (ii) dat niet op andere wijze aangetoond kan worden, (iii) de anonieme bronnen bij de hoofdredactie bekend zijn, (iv) de bron anoniem moet blijven omdat hij/zij anders ernstige repercussies te vrezen heeft (bijvoorbeeld ontslag of erger bij klokkenluiden).

Het verschil tussen anonimiteit en lafheid ontgaat mij in deze

Over (i) kan men twisten. Al zou Varoufakis ‘de wind van voren’ hebben gekregen, dan komt mij dat niet voor te zijn een gewichtige zaak. Over (ii) kan men niet twisten. Tenzij men er zelf bij geweest is, zijn al dan niet anonieme bronnen de enige wijze om (meer) klaarheid te krijgen. Of (iii) zo is, weet ik niet, ik neem het aan. Over (iv) kan men niet twisten. De lekkende ambtenaren en politici behoeven voor hun baan geen vrees te hebben. Integendeel, de crediteur-landen zijn oppermachtig en het politiek geïsoleerde Griekenland zou – als het dat al zou willen - geen enkele mogelijkheid hebben om ambtenaren of politici te ontslaan of het hun zelfs maar moeilijk te maken. Het verschil tussen anonimiteit en lafheid ontgaat mij in deze, omdat niet de zwakke partij beschermd wordt, maar de sterke partij (crediteuren) juist de mogelijkheid krijgt de zwakke partij te beschadigen. Varoufakis kan zich lastig tegen anonieme bronnen verweren, terwijl onduidelijk blijft wat de belangen van de bronnen zijn. (Zijn het ECB'ers? Is het de politieke assistent van Dijsselbloem? Is het Dijsselbloem zelf?) Hoe dat ook zij, Het Financieele Dagblad berichtte enkele dagen later: ‘De zware aanvallen op de Griekse minister van Financiën Yannis Varoufakis tijdens de informele Eurogroep in Riga en het daaropvolgende telefoontje van Jeroen Dijsselbloem naar premier Alexis Tsipras hebben succes gehad.’ Deze uitspraak bevreemdt om minstens twee redenen. Ten eerste definieert Het Financieele Dagblad de uitkomst – Varoufakis zou een minder prominente rol toebedeeld hebben gekregen - als een succes. Ten tweede laat de krant onvermeld van wie de gereleveerde ‘aanvallen’ – an sich een treffende omschrijving - kwamen: onder andere van de media.

Incompetent

Terug naar de recente verklaring van Varoufakis. Mensen die er niet bij zijn geweest, weten niet wie er gelijk heeft. Dat is dikwijls zo in de journalistiek. Een journalist moet dan – als hij/zij werkelijk relevant acht wat er tijdens het bewuste diner plaatsgevonden heeft - minstens twee, (onderling) onafhankelijke bronnen hebben, met naam en toenaam genoemd – tenzij dat werkelijk niet kan-, hoor en wederhoor plegen en dat dat vervolgens bij voorkeur neutraal opschrijven. Het komt mij voor dat bronnen als ‘de wandelgangen’, ‘volgens persbureau Bloomberg’, ‘een verslag’ noch kwalificaties als ‘de wind van voren’ en ‘gemangeld’ daaraan niet in alle opzichten voldoen.

Het onderscheid tussen Nederlandse media en de PR- en communicatieafdeling van incassobureaus is daarmee minder groot dan wenselijk

Concluderend; het voorval is op zichzelf genomen triviaal. Tientallen incassomedewerkers van de ECB en de EMU willen geld zien van een man die namens de Griekse bevolking probeert te onderhandelen. Tijdens een werkdiner worden vervolgens al óf niet harde woorden gesproken en is Varoufakis óf wel óf niet geïrriteerd. Is dat echt relevant? Nee, natuurlijk niet. Wat evenwel ernstig is, is dat Nederlandse kranten onverifieerbare uitspraken doen op basis van anonieme, partijdige bronnen die maar één doel hebben: de Griekse minister afschilderen als incompetent, irritant, talmzuchtig, pedant, dilettantistisch, spilziek en oneerlijk. Ooit leenden Deutsche Bank, BNP Paribas en ING miljarden aan Griekenland. Zij verdienden hier miljarden mee. De oninbare schuld werd in 2010 verplaatst naar het duo-incassobureau dat zichzelf ECB en de EMU noemt. Zij willen geld zien. En de media wil het met hen. Het onderscheid tussen Nederlandse media en de pr- en communicatieafdeling van incassobureaus is daarmee minder groot dan wenselijk. Zelfs het proza onderscheidt zich met stijlbloempjes als een pak slag krijgen, de wind van voren krijgen en zich kapot ergeren niet gunstig van de brieven die incassobureaus dagelijks rondsturen. Zelfs dat niet eens. Meelopers scheiden dan ook zelden leesbaar proza af, onleesbare propaganda des te meer.