Bert van Herk stond vijftien jaar aan het hoofd van de Casa Klinieken. De keten van klinieken was verantwoordelijk voor meer dan de helft van alle abortussen in Nederland. Vorig jaar kwam daar plotseling een eind aan: CASA werd failliet verklaard, nadat een serie ongeregeldheden in de boekhouding werd ontdekt. Van Herk was toen al vertrokken: hij ging in 2015 met vervroegd pensioen. Toch wordt hij aangewezen als de verantwoordelijke voor het bankroet. Zorgverzekeraars verstuurden onlangs een miljoenenclaim aan curator Marc Udink en het Openbaar Ministerie (OM) verricht onderzoek naar Van Herks handelen. 

Van Herk maakt zijn entree

In 1997 plaatsen twee abortusklinieken in Leiden en Den Haag een vacature voor een nieuwe directeur. De stichtingen hadden weinig geld en besloten daarom een manager te delen. Van Herk, die op dat moment de leiding had over een koepel van zorginstellingen in Noord-Holland, ziet de vacature. Hoewel hij ervaring heeft in de zorg, maar niet met abortus, besluit hij te reageren: Van Herk ambieert een functie met maatschappelijke relevantie. De samenwerkende klinieken weten zijn enthousiasme en betrokkenheid te waarderen. Van Herk krijgt de baan.

De kersverse directeur is ambitieus en ziet grote voordelen in gebiedsuitbreiding. Hij laat de Leidse en Haagse kliniek fuseren en weet binnen enkele jaren ook stichtingen voor abortuszorg in Rotterdam, Goes en Maastricht te interesseren. Dat leidt in 2001 tot de oprichting van een nieuwe organisatie: CASA. Met vijf locaties in het land is CASA meteen de grootste aanbieder van abortushulpverlening. In 2013 treedt een Amsterdamse stichting toe tot CASA en in 2014 wordt een zevende kliniek geopend in Houten, pal naast de gereformeerde Eskol-kerk. De gemeenteleden zijn onaangenaam verrast door de komst van de nieuwe buur. Maandenlang wordt er hevig gedemonstreerd voor de kliniek onder aanvoering van oud-EO-directeur Bert Dorenbos. 

Invloedrijk man

Van Herk wordt in 20 jaar een invloedrijk man binnen de sector. Zijn stem weegt zwaar tijdens overleggen met collega-klinieken. Ook buiten onze landsgrenzen voert hij geregeld het woord over het Nederlandse abortusbeleid. De abortuswetgeving in Nederland behoort tot de meest liberale ter wereld, omdat abortussen uitgevoerd mogen worden tot de 24ste week van de zwangerschap. In België, Duitsland en Frankrijk is abortus alleen legaal tot de 12de week van de zwangerschap. 

‘Ik noemde hem altijd Bert van Vlerk’

De onderlinge verhoudingen tussen bestuurders in de abortuszorg zijn echter slecht. Eerder schreef FTM al over de ‘moordende concurrentie’ tussen instellingen. Leo Querido, geneesheer-directeur van het Utrechtse Vrelinghuis, vertelde in dat artikel over zijn collega: ‘Ik noemde hem altijd Bert van Vlerk. Vanaf dag één heb ik die man betiteld als een schavuit. Hij was altijd uit op geld verdienen.’ Gabie Raven, oud-voorzitter van de landelijke beroepsvereniging van abortusartsen, sprak over een sfeer van ‘haat en nijd’. Saskia Capello, bestuurder van de Mildred Clinics in Arnhem en Eindhoven, kwam ook aan het woord: ‘Het komt voor dat recepties worden geïnstrueerd om cliënten niet door te verwijzen naar een andere kliniek, ook al is het cliëntbelang daarmee gediend.’

Dit was de sfeer bij Van Herks afscheid . Na een dienstverband van achttien jaar droeg hij zijn taken als eindverantwoordelijke over aan Sjoerd de Blok. Van Herk  vertrok met een ontbindingsvergoeding van 75.000 euro – de maximaal toegestane vergoeding volgens de Wet normering topinkomens (WNT). 

Een nieuwe bestuurder

De Blok begon op 1 juli 2015 en was interim-directeur tot 1 oktober 2016. Hij is gynaecoloog en was lange tijd directeur van de afdeling Gynaecologie en Obstetrie van het OLVG in Amsterdam. Daarna trad Ron Leenders aan als nieuwe CASA-bestuurder; hij werkte eerder als abortusarts bij een van de stichtingen die door CASA was overgenomen. Nadien heeft hij zich gespecialiseerd in de financiering van zorg, en vervulde hij diverse functies bij zorgverzekeraars, waaronder VGZ. In 2016 keerde hij terug op het oude nest.

Vorig jaar december vertelde Leenders aan FTM en Argos welke ontdekkingen hij deed. ‘Ik ben op 3 oktober begonnen. In de loop van de eerste paar weken liep ik tegen een aantal zaken aan waardoor ik vraagtekens kreeg. Ik maakte mij zorgen of de manier waarop zorg binnen CASA geregistreerd en gedeclareerd werd wel voldeed aan wet- en regelgeving. Die zorgen waren dusdanig dat ik daarvan de Raad van Toezicht op de hoogte heb gesteld en ook de Nederlandse Zorgautoriteit. De contractering voor 2017 kwam aan de orde, CASA Medical zou net als in andere jaren contracten sluiten met zorgverzekeraars. Het was aan mij als bestuurder om die contracten te ondertekenen. Ik heb op enig moment besloten die contracten niet te tekenen, omdat ik te grote vraagtekens had.’

Ten onrechte voor miljoenen gedeclareerd

Leenders ontdekte dat CASA jarenlang ten onrechte voor miljoenen euro’s aan zorg had gedeclareerd. De keten van abortusklinieken liet verzekeraars en de overheid zo teveel geld betalen. Dat deed de organisatie door telkens medisch-specialistische zorg in rekening te brengen – terwijl die specialisten helemaal niet aanwezig waren. Voor specialistische zorg geldt een veel hoger tarief dan voor zorg die wordt uitgevoerd door basisartsen en verpleegkundigen.

‘Het is niet vanzelfsprekend dat medisch-specialistische zorg ook wordt geleverd door specialisten’

Van Herk erkende tegenover FTM en Argos dat een deel van de zorg niet door specialisten werd geleverd. Maar, zo zegt Van Herk, alle inkomsten die het gevolg waren van het hogere specialistische tarief kwamen ten goede aan de organisatie. Beleidskeuzes hadden nooit enige invloed op zijn eigen salaris, omdat de hoogte daarvan werd bepaald door de Wet normering topinkomens (WNT) ‘Ik heb nooit redenen gehad om aan te nemen dat het niet geoorloofd was.’ Volgens hem was het niet vreemd dat abortusartsen declareren tegen een hoger medisch-specialistisch tarief. ‘Het is niet vanzelfsprekend dat medisch-specialistische zorg ook wordt geleverd door specialisten.’

Zijn opvolger dacht daar duidelijk anders over. Leenders stapte naar de Raad van Toezicht, die de kwestie het liefst wilde oplossen via een intern onderzoek. Dat vond Leenders onvoldoende; hij alarmeerde de Nederlandse Zorgautoriteit, het ministerie van Volksgezondheid en zorgverzekeraars. Die wilden al het te veel betaalde geld terugvorderen. 

Bankroet

Door de melding van Leenders dreigden miljoenenclaims voor CASA Medical, de medisch-specialistische tak van de organisatie. Daar stonden geen inkomsten tegenover, omdat de nieuwe directeur alle activiteiten had gestaakt. Zodoende werd CASA Medical op 8 augustus 2017 failliet verklaard. Sindsdien werkten Leenders en zijn staf hard om de abortushulpverlening, die in Casa Klinieken was ondergebracht, veilig te stellen. Dit was niet alleen cruciaal voor het voortbestaan van CASA, maar dit had ook een groot maatschappelijk belang. 

Zijn stevige optreden maakte Leenders niet geliefd bij zijn medewerkers. De hervormingen die hij doorvoerde, zoals de sluiting van een deel van de klinieken en het flexibel inzetbaar maken van personeel, zorgden voor weerstand. Leenders had een route uitgestippeld om te zorgen dat Casa Klinieken de claims van het ministerie van Volksgezondheid binnen een paar jaar kon afbetalen. Zodra die routekaart klaar lag, wilde hij weg: de doorstart moest worden geleid door een nieuwe bestuurder. Een jaar na zijn aantreden trok Leenders de deur achter zich dicht, in het vertrouwen dat zijn missie was volbracht.

Het woord ‘fraude’ wordt gemeden

Het liep anders. Op 9 november 2017, een maand na Leenders’ vertrek, stuurde interim-bestuurder Co’tje Admiraal – tegenwoordig directeur van de Dierenbescherming – een mail aan haar medewerkers: ‘CASA Klinieken kan de miljoenen claims uit het (recente) verleden niet opvangen. Dit betekent dat CASA Klinieken gisteren door de rechtbank van Den Haag failliet is verklaard.’

‘Al zou het fraude zijn, dan zou ik dat nog niet zeggen’ 

Maar daarmee is de zaak niet afgedaan. Verschillende instanties doen onderzoek naar het hoe en waarom van het faillissement. Op 29 januari 2018 deed de recherche zorgfraude een inval in de woning van Van Herk. De inval was onderdeel van een strafrechtelijk onderzoek naar oplichting en fraude met declaraties; tijdens de doorzoeking werd administratie in beslag genomen. Curator Marc Udink, die verantwoordelijk is voor de afwikkeling van het faillissement van CASA, laakte eerder nog het gebruik van de term ‘fraude’ in de media. In zijn eerste voortgangsverslag, van  5 oktober 2017, meldde Udink: ‘Hoewel in de recente publiciteit wat opgewonden de term fraude werd gebruikt is er in geen van deze onderzoeken sprake van financiële fraude die – naar het voorlopig oordeel van de curator – zou kunnen leiden tot strafrechtelijke vervolging.’

Eerder benaderden FTM en radioprogramma Argos de curator met de vraag waarom hij de term ‘fraude’ zo nadrukkelijk meed. Udink zei toen: ‘Al zou het fraude zijn, dan zou ik dat nog niet zeggen. Ik moet hier vijf ton zien terug te vorderen.’ Hij zal hebben gedoeld op een bestuurdersaansprakelijkheids-verzekering.

Claim voor Van Herk

De ondergang van CASA zorgde destijds voor veel maatschappelijke onrust. Ongewenst zwangere vrouwen moesten lang wachten of konden helemaal niet terecht voor een behandeling. Inmiddels zijn op de locaties waar CASA eerder was gevestigd, nieuwe klinieken geopend. Een grote organisatie, zoals CASA destijds was, is er niet meer. De Nederlandse abortuszorg is nu  verdeeld over meerdere kleinere spelers.

Het onderzoek van het OM loopt nog, maar de samenwerkende zorgverzekeraars hebben besloten om niet te wachten op de uitkomsten. Zij vorderen gezamenlijk meer dan 6 miljoen euro terug van de failliete CASA Klinieken, het gaat om de complete omzet van het bedrijf vanaf 2012 tot aan de dag van het faillissement. Inmiddels hebben de verzekeraars een claim ingediend bij curator Marc Udink. Die kondigt aan de vordering te willen verhalen op oud-bestuurder Van Herk en mogelijk ook op de toenmalige raad van toezicht. Van Herk vertelt FTM dat hij geen enkele informatie heeft over de bewuste claim; hij weet dan ook niet waarop deze is gebaseerd. Ook de curator heeft geen contact met hem gezocht. Op het OM-onderzoek kan Van Herk evenmin reageren.

'Opgelicht'

Hoewel die miljoenenclaim voor Van Herk nooit te betalen is, valt het bedrag lager uit dan verwacht. Accountantskantoor KPMG Forensics concludeerde in oktober 2017 dat CASA de verzekeraars tussen 2012 en 2016 voor 8,8 miljoen euro zou hebben ‘opgelicht’. Deze claim betreft niet de abortusklinieken, maar uitsluitend zusteronderneming CASA Medical, dat sterilisaties uitvoerde, uitstrijkjes deed en spiraaltjes zette. En zelfs dat bedrag is aan de lage kant, want het  KPMG-onderzoek concentreerde zich slechts op een periode van vier jaar, terwijl de gewraakte declaratietrucs al veel langer werden toegepast. Daarom is het  mogelijk dat de omvang van de schade in werkelijkheid nog groter is.

Vorig jaar oktober maakte Argos in samenwerking met FTM een radio-uitzending over de ondergang van de CASA-abortusklinieken. Daarin vertelt Van Herk uitgebreid zijn kant van het verhaal. Luister hier terug: https://www.vpro.nl/argos/media/afleveringen/2017/oud-bestuurder-abortuskliniek-casa-spreekt.html