Hoewel de dalai lama mateloos populair is, en wereldberoemd vanwege zijn vredelievende missie, zijn guitige lach en zijn flamboyante gewaden, is hij in China persona non grata, kan hij Tibet niet meer in en leeft hij sinds 1959 in ballingschap in India.

In oktober 1950 viel het Chinese leger Tibet binnen, dat sinds 1911 een onafhankelijke staat was. In mei 1951 verklaarde China Tibet tot onderdeel van de Volksrepubliek, als ‘autonome regio’. De Tibetaanse regering ging in ballingschap. De dalai lama, de politieke en religieuze leider van het land, mocht van China aanblijven, mits hij zich voortaan van elke vorm van politiek zou onthouden. In plaats daarvan vluchtte hij in 1959 naar India, waar hij nog altijd woont.

De dalai lama heeft zich sindsdien, behalve voor het boeddhisme, sterk ingezet voor de autonomie van Tibet. Dat maakt hem tot een gehaat man in Beijing. Inmiddels is Tibet bijna hermetisch afgesloten. De dalai lama reist al decennia de wereld rond om het zelfbeschikkingsrecht en de politieke vrijheid van de Tibetanen te bepleiten. China dreigt gastlanden geregeld met handelssancties, wat zijn missie tot een speelbal van wereldpolitieke en economische belangen maakt.

En nu kwam hij naar Nederland. Een aantal organisaties probeerde al langer hem naar Nederland te halen, en Sander Tideman – voorzitter van het organiserend comité – had net gehoord dat de dalai lama hun uitnodiging had aangenomen. In juni 2009 zou het bezoek plaatsvinden. Meteen had Tideman een gesprek met Buitenlandse Zaken aangevraagd. ‘Dat was bedoeld om de toenmalige premier, Jan Peter Balkenende, de kans te geven om constructief gebruik te maken van het bezoek,’ zegt hij tegen Follow the Money.

‘Balkenende bleek grote belangstelling te hebben voor de mensenrechten en de volkenrechtelijke situatie van Tibet’

Tideman kent China goed. Hij spreekt de taal en werkte er jarenlang, eerst voor ABN Amro, later als adviseur voor Nederlandse bedrijven. Hij is mede-oprichter van The Bridge Fund, een ngo die zich inzet voor de verarmde bevolking in de bergen van Tibet. ‘Het is een onderdrukt gebied zonder faciliteiten: geen scholen, geen ziekenhuizen. Het is pure armoede,’ vertelt Tideman. De ngo heeft 25 Tibetanen en enkele Chinezen in dienst.

Tideman kent ook Balkenende. Voordat de premier in 2008 naar China vertrok om de Olympische Spelen bij te wonen, spraken ze elkaar uitvoerig. ‘Balkenende bleek grote belangstelling te hebben voor de mensenrechten en de volkenrechtelijke situatie van Tibet. Al eerder had hij zich geprofileerd als een man van normen en waarden. En mensenrechten horen daarbij.’

Topambtenaar Hartogh had volgens Tideman goede hoop dat de premier zou meewerken. ‘We spraken over een ontmoeting tussen de premier en de dalai lama in de slipstream van een van de evenementen die de geestelijke zou bijwonen, zodat de ontmoeting niet te politiek zou worden, eerder een “beleefdheid” jegens een religieus leider.’

‘Uiterst gevoelig’

Tideman verlaat het departement met een goed gevoel. Niet lang daarna belt Hartogh. Die heeft contact gehad met de Chinese ambassade, en ziet nu beren op de weg.

Hartogh wijst Tideman erop dat hij als directeur van The Bridge Fund én voorzitter van de stichting die het bezoek organiseert, kwetsbaar is. Een openlijke associatie tussen hem en de dalai lama zou projecten van The Bridge Fund, die mede door BuZa worden gefinancierd, in gevaar kunnen brengen, waarschuwt Hartogh. Kort daarna treedt Tideman terug als voorzitter van de stichting achter het bezoek: ‘Ik wilde de belangen van The Bridge Fund, dat projecten in Tibet heeft, niet verkwanselen.’

Op 8 december 2008 stuurt Hartogh zijn hoogste baas, minister van Buitenlandse Zaken Maxime Verhagen (CDA), een vertrouwelijk memo. Hartogh meldt hem dat de dalai lama in juni 2009 naar Nederland komt en dat de organiserende stichting hoopt dat niet alleen Balkenende en Verhagen maar ook prins Willem-Alexander hem ontmoeten. Maar het tijdstip is ‘uiterst gevoelig,’ schrijft Hartogh. ‘In 2009 wordt herdacht dat de dalai lama 50 jaar eerder Tibet gedwongen heeft verlaten. China viert dat jaar het 60-jarig bestaan van de Chinese Volksrepubliek. En last but not least vindt het bezoek plaats op de dag de studentenopstand op het Plein van de Hemelse Vrede, twintig jaar geleden (4 juni 1989), herdacht wordt.’

Bellen over uitzending Nova

Enkele dagen na dit memo heeft het actualiteitenprogramma Nova een item over de dalai lama. Politiek redacteur Pim van Galen heeft via zijn partner, die voor Tibetaanse organisaties werkt en vloeiend Tibetaans spreekt, gehoord dat hij Nederland zal bezoeken.

Minister Verhagen houdt zich van de domme en zegt dat hij niets weet van een bezoek

 In juni 2008 nam de Tweede Kamer unaniem een motie aan waarin staat dat ook premier Balkenende de dalai lama moet ontvangen, ook al gaat dat ten koste van mogelijke handelssancties door China; nu wil Nova van minister Maxime Verhagen weten of Balkenende met de boeddhistische voorman op de foto zal gaan. Verhagen houdt zich van de domme en zegt dat hij niets weet van een bezoek van de dalai lama. ‘U weet kennelijk meer dan ik, meneer Van Galen.’ Hij wil geen uitspraak doen over een eventuele ontvangst van de geestelijk leider: ‘Als de dalai lama komt, is hij welkom.’

Op het ministerie kijkt de politieke top aandachtig mee. Men weet dat de kwestie Tibet bij de Chinese leiding zeer gevoelig ligt en dat de Chinese overheid andere landen al heeft gedreigd met handelssancties indien de dalai lama op hoog niveau ontvangen wordt. Verhagen mag geen faux pas begaan.

Direct na de uitzending is er telefonisch contact tussen Pieter de Gooijer, directeur-generaal Politieke Zaken, en de Chinese ambassadeur Zhang Jun. De Gooijer licht daarin de uitspraken van Verhagen toe. Wat precies wordt besproken, staat niet in de wob-documenten, maar uit een interne mail blijkt dat de ambassadeur zijn ‘waardering’ uitspreekt over het telefoontje.

Dat telefoontje is de reden waarom hij de ‘demarche’ – een boodschap van (meestal) ongenoegen – niet persoonlijk zal uitvoeren. Dat laat de ambassadeur over aan een lid van zijn ‘politieke raad’, die zich de volgende dag bij dg De Gooijer meldt In een interne mail beschrijft de topambtenaar die ontmoeting: ‘Ik heb [onleesbaar] [..] de hele uitzending van NOVA laten zien en tegelijkertijd vertaald. Mede daardoor werd het duidelijk op welke wijze M. (verbaal en non-verbaal) gereageerd had op de vraag over de ontvangst van de dalai lama (en een gesprek met bewindslieden).’

Het zou zomaar kunnen dat de Kamercommissie van Buitenlandse Zaken, die China in juli wil bezoeken, niet langer welkom is

Zijn Chinese gesprekspartner zegt tegen De Gooijer dat hij hoopt dat de relatie tussen China en Nederland – die zich volgens hem ontwikkelt ‘in de richting van betrouwbare partners’ – niet zal worden geschaad door ‘externe’ issues. Tibet is een zeer gevoelig onderwerp voor China, waar het geen compromissen over zal sluiten. De Gooijer legt uit dat Verhagen geen enkel signaal wilde afgeven, en benadrukt dat de dalai lama niet door het kabinet is uitgenodigd, maar door een particuliere organisatie, en dat het departement daarvan pas sinds kort op de hoogte is.

Aan het eind van het gesprek beloven het politieke raadslid en De Gooijer dat zij in het kader van de goede relaties met elkaar in contact blijven, en Karel Hartogh de Chinese ambassadeur van alles op de hoogte zal houden. ‘Wij willen allemaal verrassingen voorkomen.’

De kou lijkt uit de lucht, maar negen dagen later ontvangt BuZa een vertrouwelijk memo van de ambassade in Beijing. Het aanstaande bezoek van de dalai lama zit de Chinese leiders niet lekker en het zou zomaar kunnen dat de Kamercommissie van Buitenlandse Zaken, die China in juli wil bezoeken, niet langer welkom is. Die reis zal inderdaad geen doorgang vinden.

Schrik om een brief

Op 8 januari 2009 krijgen de ministers van Algemene en Buitenlandse Zaken een brief van de stichting Bezoek Zijne Heiligheid Dalai Lama, waarin zijn komst officieel wordt aangekondigd. Op verzoek van ‘een groot aantal’ Nederlandse boeddhistische en Tibetaanse mensenrechtenorganisaties zal hij Nederland van 3 tot en met 5 juni bezoeken.

‘De organisatie [..] wil deze bijzondere gelegenheid aangrijpen om de Nederlandse regering en het parlement in staat te stellen om de Dalai Lama persoonlijk te ontmoeten, om zodoende uit de eerste hand een helder beeld te krijgen over de positie van de Dalai Lama, zijn visie over de toekomst van Tibet, zijn relatie met China en zijn streven naar betekenisvolle autonomie voor het Tibetaanse volk binnen China,’ staat in de brief.

Fijntjes meldt de stichting dat het alweer tien jaar geleden is dat de geestelijke Nederland bezocht en dat hij in de afgelopen jaren is ontvangen door regeringsleiders als Angela Merkel, Gordon Brown, Yves Leterme, Nicolas Sarkozy en George W. Bush. De laatste overhandigde hem in 2007 zelfs de Gold Medal van het Amerikaanse Congres voor zijn inspanningen voor de Tibetaanse zaak en zijn inzet voor de wereldvrede.

Tot slot wijst het organiserend comité de bewindslieden op de eerder aangehaalde motie die de Kamer in maart 2008 unaniem aannam, waarin werd verzocht de dalai lama te ontvangen.

De brief leidt tot lichte paniek op het Directoraat Azië van het ministerie van Buitenlandse Zaken. Op 9 januari gaat er een spoed-memorandum uit naar Maxime Verhagen. Omdat het organisatiecomité ‘op zeer korte termijn’ het bezoek zal aankondigen, wil de top van BuZa nog aankomend weekeinde ‘politiek overleg met MP over het niveau van ontvangst van de religieuze leider’. Want zowel de pers als de Tweede Kamer zullen ongetwijfeld willen weten of Verhagen en/of Balkenende de dalai lama ‘zullen ontvangen resp. ontmoeten’.

Uit de vrijgegeven interne documenten blijkt dat zijn komst de top van BuZa veel stress bezorgt. Enerzijds is er de wens van de Tweede Kamer, mensenrechtengroeperingen en grote delen van de bevolking om de dalai lama op hoog politiek niveau te ontvangen. Anderzijds is er China, dat als opkomende grootmacht een sterke troef in handen heeft: als handelspartner wordt China steeds belangrijker. Hoe moet Nederland reageren? Complicerende factor: tijdens zijn vorige bezoeken is de dalai lama hier op het hoogste niveau ontvangen, tot aan leden van het Koninklijk Huis toe.

‘Het bezoek van de dalai lama aan Nederland draagt een privé-karakter. Daarom moet de overheidsbetrokkenheid zo beperkt mogelijk zijn. Niettemin is op een aantal punten onze betrokkenheid, respectievelijk inzet onvermijdelijk,’ zo staat in een intern memo van 23 januari 2009 van de dg van het Directoraat Oost-Azië aan zijn collega van Politieke Zaken.

De optie dat de boeddhistische leider zal worden ontvangen door Verhagen en Balkenende staat nog open. De vraag is: waar en wanneer? De dalai lama is van 3 tot en met 5 juni in Nederland. Maar een ontvangst op 4 juni is volgens de top van BuZa onmogelijk. Die dag wordt de opstand op het plein van de Hemelse Vrede herdacht en een ontvangst juist dan kan door de Chinezen als een enorme schoffering worden gezien.

‘Een privégesprek van MP en M met de dalai lama doet het binnenlands het best, maar valt bij Chinezen mogelijk minder goed,’ staat in het memo van 23 januari. ‘Een bijeenkomst van de dalai lama met religieuze leiders in Nederland waarbij MP en M aanschuiven zal bij de Chinezen vermoedelijk het beste vallen,’ overwegen de topambtenaren. Er is wel een probleem: zo’n religieuze bijeenkomst staat niet op de toch al overvolle agenda van de boeddhistische leider.

BuZa wordt creatief

De ambtenaren bedenken een oplossing: als BuZa nu eens zelf zo’n ontmoeting organiseert? Het memo noemt wat opties: een religieuze ontmoeting op het kantoor van het Protestants Landelijke Dienstencentrum in Utrecht, of op het aartsbisdom in Utrecht. Of – ‘minder voor de hand liggend’, stelt het memo – bij rabbijn Soetendorp in Den Haag.

Zo’n religieuze bijeenkomst heeft wel een nadeel: die ‘is niet goed geheim te houden. Naar mijn mening is onvermijdelijk dat een dergelijke bijeenkomst al in een vroegtijdig stadium in de pers komt,’ schrijft de opsteller van het vertrouwelijke memo.

De weken hierna gaan ambtenaren van BuZa naarstig op zoek naar een geschikte plek – en naar religieuze leiders

De weken hierna gaan ambtenaren van BuZa naarstig op zoek naar een geschikte plek – en naar religieuze leiders. Het Amstel Hotel in Amsterdam valt af: te druk en te publiek. Ook de optie om ‘discreet’ iets te organiseren in het Haagse Des Indes na afloop van de ministerraad valt af.

Op 17 maart is er meer duidelijk, blijkt uit een vertrouwelijk memo voor minister Verhagen. ‘Van de drie onderzochte locaties is de Sint Jacobuskerk het meest geschikt.’ Reden: ‘Er zijn twee ingangen (kerk en pastorie) aan parallelle straten. De ingang van de pastorie ligt aan een rustige straat, waar een aantal personen zonder op te vallen naar de vergaderzaal zou kunnen gaan. Een ontmoeting buiten de schijnwerpers van de pers is dus goed mogelijk.’ Het kerkbestuur is gepolst of het bereid is gastheer te zijn voor een interreligieuze bijeenkomst. Dat het gaat om een bijeenkomst met de dalai lama verneemt het bestuur pas veel later.

Er is meer goed nieuws. Drie geestelijk leiders zijn informeel gepolst en hebben bevestigd beschikbaar te zijn. Het gaat om Arjan Plaisier, de scriba van de Protestantse Kerk Nederland, rabbijn Awraham Soetendorp en bisschop Hans van den Hende. ‘Deelname uit de moslimgemeenschap is lastig omdat er geen leider is die namens de gehele moslimgemeenschap in Nederland kan spreken,’ zo vermeldt het memo.

Balkenende af langs de zijdeur

In het memo 17 maart is sprake van een ontmoeting tussen de dalai lama en Verhagen. Balkenende wordt niet genoemd. Toch is hij nog niet uit beeld, getuige een aantekening in de kantlijn van het memo: ‘Over MP hebben we het gehad. Chinese ambassade weet dat hij er mogelijk ook bij is.’

Uit de interne documenten blijkt dat de Chinese ambassade van vrijwel alle details rond het bezoek op de hoogte wordt gehouden. Nederland hanteert ten aanzien van China een ‘no surprises-approach’, zo blijkt uit de interne documenten. 

Frans-Paul van der Putten is China-kenner bij Instituut Clingendael en schreef een artikel over veertig jaar diplomatieke betrekkingen tussen China en Nederland. HIj zegt nooit gehoord te hebben van zo’n ‘no surprises-approach’. Maar dat BuZa direct na een tv-uitzending waarin het aanstaande bezoek van de dalai lama publiek werd gemaakt, contact heeft met de Chinese ambassade verbaast hem niet: ‘Misschien heeft men op BuZa de ervaring dat als de ambassade niet verrast wordt, je eventuele conflicten voorkomt. Dat is hoe diplomatie werkt.’

In de weken na het memo van 17 maart verdwijnt premier Balkenende verder uit beeld. Dat heeft te maken met druk van de Chinese ambassade, die subtiel wordt opgevoerd. Niet rechtstreeks, maar via de band. Eind maart en begin mei ontvangt Buitenlandse Zaken brieven van de LFCON, de stichting Chinees Onderwijs in Nederland en de stichting Chinese Sportfederatie Nederland. De brieven lijken qua inhoud erg op elkaar en de toon is hetzelfde.

‘Wij verzoeken u dan ook ons volk, zowel in Nederland als in het moederland zelf, niet onnodig te kwetsen’

De drie organisaties zeggen te reageren namens ‘de Chinese gemeenschap in Nederland’. De Sportfederatie erkent dat dit een Nederlandse aangelegenheid is, maar wil ‘tegen de ontvangst van de Dalai Lama [..] fel protest aantekenen, omdat niet is vast te stellen wat het werkelijke doel van het bezoek is.’ De sportfederatie klaagt dat China valselijk wordt afgeschilderd als een land dat geen mensenrechten erkent, en stelt: ‘Deze negatieve beeldvorming is het gevolg van een constante en consequente berichtgeving door de media, organisaties en ook individuele personen.’ De brief sluit af met: ‘Wij verzoeken u dan ook ons volk, zowel in Nederland als in het moederland zelf, niet onnodig te kwetsen.’

De LFCON stelt dat Tibet zich, dankzij de Chinese overheid, de afgelopen 50 jaar heeft ontwikkeld en de levensstandaard van de bevolking is vooruitgegaan in vergelijking met ‘de theocratisch geleide feodale periode. Met name de voormalige kaste van de horigen kent tegenwoordig meer garanties en zekerheden dan voorheen. Dalai Lama refereert regelmatig naar de “goede” oude tijd alsof deze feodaal en theocratische omstandigheden opnieuw leven ingeblazen kan worden. Hiermee zou een wig gedreven kunnen worden tussen de huidige positieve ontwikkelingen en het Chinese beleid waarin scheiding van kerk en staat een pre is.’

Crisisoverleg

Toeval of niet, dezelfde dag dat BuZa de brief van de LFCON ontvangt, meldt Karel Hartogh, de baas van het directoraat Oost-Azië, zijn minister dat Balkenende geen uitvoering zal geven aan een nieuwe motie van Tweede Kamerlid Mariko Peters (GroenLinks) om toch een ontmoeting met de dalai lama te hebben.

Op 12 mei vindt bij Binnenlandse Zaken een zogeheten ‘ambtelijk coördinerend overleg’ plaats over het bezoek van de dalai lama. De vergadering vindt plaats op de vijftiende etage, waar het Nationaal Crisiscentrum huist. Welke ambtenaren eraan deelnemen is onbekend – hun namen zijn weggelakt – maar de uitnodiging gaat naar ten minste 15 mensen.

Desgewenst zou Verhagen de kerk ‘via een andere ingang kunnen betreden en verlaten dan de religieuze leiders’

Uit een memo van 15 mei 2009 wordt duidelijk wat er in dat Nationaal Crisiscentrum is besloten. Maxime Verhagen zal de dalai lama op vrijdag 5 juni om 16:30 uur ontmoeten in de ontvangstkamer van de pastorie van de Sint-Jacobuskerk. Karel Hartogh, de opsteller van het memo, stelt Verhagen voor dat hij in een persoonlijke brief de religieuze leiders uitnodigt ‘en informeert over een aantal aspecten van de bijeenkomst’. Desgewenst zou Verhagen de kerk ‘via een andere ingang kunnen betreden en verlaten dan de religieuze leiders [..] Daarmee zou worden voorkomen dat foto’s van u met de Dalai Lama worden gemaakt. Dat zou ook kunnen worden voorkomen door op een ander tijdstip te arriveren en te vertrekken dan de Dalai Lama.’

De afdeling voorlichting van het ministerie is minder bang: ‘Wij adviseren dezelfde ingang te kiezen als de religieuze leiders; de Chinese autoriteiten zijn immers toch al op de hoogte van de ontmoeting.’

Op vrijdag 15 mei meldt Balkenende de pers na afloop van de ministerraad dat hij de dalai lama niet zal ontmoeten. De premier vertelt journalisten dat hij zelf bepaalt met wie hij praat maar dat hij een goede relatie heeft met de Chinese premier Wen Jiabao, met wie hij moeilijke onderwerpen als de mensenrechten en de toestand aan Tibet kan bespreken. ‘Die relatie wil hij niet op het spel zetten,’ noteert persbureau ANP.

Vier dagen later zegt Balkenende in een Kamerdebat dat een ontmoeting tussen hemzelf en de dalai lama niets zou toevoegen aan het gesprek dat minister Verhagen al met hem heeft, ‘anders dan dat het zou hebben bijgedragen aan een harde confrontatie met China’.

‘Hypocriet’

Op 5 juni is de dag van de ontmoeting die niet officieel mag zijn. Terwijl op Het Plein in Den Haag enkele tientallen Chinezen demonstreren tegen de komst van de dalai lama, staat minister Verhagen voor de SInt-Jacobuskerk de geestelijk leiders op te wachten, in het zicht van de camera’s. Hij heeft het advies van zijn dg naast zich neergelegd en geluisterd naar zijn persvoorlichters. 

In de ruime pastorie schuiven zes mannen aan een met een perzisch tapijt bedekte tafel: pastoor Ad van der Helm als gastheer van de kerk, de vier religieus leiders, en minister Verhagen. 

Het is volgens betrokkenen een plezierige bijeenkomst. De vier geestelijken praten volop over religieuze zaken, maar aan het slot slaat de sfeer abrupt om wanneer Verhagen de situatie in Tibet en de mensenrechten te berde brengt. Een van de aanwezigen noteert later dat de dalai lama Verhagen meteen op de vingers tikt: ‘Dit is een religieus huis, hier past geen politiek.’ Hij is buitengewoon teleurgesteld en ontstemd over de minister. Na afloop noemt de dalai lama Verhagen in kleine kring ‘hypocriet’. De minister omschrijft hem op zijn beurt als ‘een lastige man’.

In een reactie zegt Verhagen – aan wie dit artikel voor publicatie is voorgelegd – dat hij de reactie van de dalai lama ‘buitengewoon vreemd’ vond, omdat hij ook met andere geestelijk leiders over mensenrechten en sociale rechten sprak.

De dalai lama had graag met Verhagen over Tibet en mensenrechten gesproken, maar dan op het ministerie of in het Torentje. ‘Dat de Nederlandse overheid een constructie had opgetuigd voor een interreligieuze bijeenkomst waar een minister vervolgens over politiek wilde beginnen, vond hij hypocriet,’ zeggen Tsering Jampa, van de International Campaign for Tibet, en Paula de Wys, die Sander Tideman opvolgde als voorzitter van de stichting achter het bezoek. Tijdens de bijeenkomst in de pastorie zat De Wys in het keukentje te wachten.

De volgende ochtend, als hij in de VIP-ruimte op Schiphol wacht op zijn vlucht van 09:35 uur naar New Delhi, is de dalai lama nog steeds ontstemd. ‘Ik reis nu vijftig jaar. Ik heb slechts twee keer een onaangename ervaring gehad. Een keer in Nieuw-Zeeland en gisteren met jullie minister,’ noteert iemand die naast hem zit in het dagboek dat van het bezoek wordt bijgehouden.

Interreligieuze truc

De truc van de interreligieuze bijeenkomst wordt opnieuw toegepast in mei 2014. Tijdens de drie dagen dat hij in Nederland is, geeft de dalai lama onder andere lezingen in een uitverkocht Ahoy. Op 10 mei zit hij weer aan de zware, met een perzisch tapijt beklede tafel in de pastorie van de Sint-Jacobuskerk. Opnieuw is Ad van der Helm gastheer en zit rabbijn Soetendorp aan tafel.

In plaats van minister Verhagen schuift zijn opvolger Frans Timmermans aan, ondanks druk van de Chinese ambassade. ‘Dat getuigde van ruggengraat,’ vindt Tideman. Timmermans maakt niet de fout van zijn voorganger en spreekt alleen over religieus-filosofische onderwerpen. Die houding valt bij de dalai lama duidelijk goed.

Ambtenaren van BuZa halen uit een onderzoek dat ‘wanneer de dalai lama op het niveau van staatshoofd wordt ontvangen, een land gemiddeld 8,1% aan export verliest’

Een gesprek op BuZa of een ontmoeting met minister-president Rutte vindt niet plaats, hoewel het comité, dat ook in 2009 het bezoek van de dalai lama organiseerde, de premier uitdrukkelijk had uitgenodigd. Hoewel de Chinese ambassade weer van alle details op de hoogte is gehouden, blijkt uit de documenten dat de deelname van Timmermans aan de interreligieuze bijeenkomst de Chinese overheid ‘zeer ontriefd’ heeft.

in september 2018, wanneer de inmiddels 83-jarige dalai lama naar Amsterdam komt om in De Nieuwe Kerk een grote Boeddha-tentoonstelling te openen, schittert het kabinet door afwezigheid. Daar is een reden voor: in juni 2019 staat een bezoek van premier Rutte aan China gepland. Maar er is nog iets. In interne mails spreken hoge ambtenaren van BuZa inmiddels over een onderzoek dat zou uitwijzen dat ‘wanneer de dalai lama op het niveau van staatshoofd wordt ontvangen, een land gemiddeld 8,1% aan export verliest. Van ontvangst op lager niveau zijn geen gevolgen waarneembaar.’

Het ‘dalai lama-effect’ op de export

Welk onderzoek het betreft, wordt niet vermeld. Onderzoek van FTM wijst uit dat het moet gaan om een studie van twee onderzoekers van de Universiteit van Göttingen. Hun studie bestrijkt de periode 1991-2008 en de conclusie luidt dat van een ‘dalai lama-effect’ alleen sprake is bij de export van machines en transportmiddelen, en dat het effect twee jaar na een ontmoeting van de geestelijke op het allerhoogste politieke niveau al verdwenen is.

Uit cijfers van het CBS blijkt dat de Nederlandse export naar China de laatste jaren almaar stijgt. Nergens is een dip te zien. ‘Naar mijn beste weten heeft Nederland, of het Nederlandse bedrijfsleven, van bezoeken van de dalai lama geen schade ondervonden door Chinese sancties,’ zegt Boudewijn Poldermans, vice-voorzitter van de Netherlands China Business Council.

Twaalf jaar na dato zit de houding van de Nederlandse overheid Tideman nog altijd niet lekker. Dat hij eind 2008 aftrad als voorzitter van het organiserend comité achter het bezoek van de dalai lama, heeft The Bridge Fund niet gebaat. China voerde de druk op de ngo desondanks op, en kort daarna werden de Tibetaanse activiteiten van de ngo beëindigd. Ook Tideman zelf wordt sindsdien in het oog gehouden: in 2010 kreeg hij tijdens een bezoek aan Tibet Chinese politie-agenten achter zich aan en werd hij zelfs opgepakt. .

Alle bi- en multilaterale mensenrechtendialogen hebben Tibet niet geholpen. ‘Er is al die jaren niets verbeterd. Integendeel,’ zegt Tideman. Tsering Jampa van Campaign for Tibet valt hem bij: ‘De situatie nu is erger dan ooit. Tibet is hermetisch van de buitenwereld afgesloten.’

Volgens Tideman is Nederland gezwicht voor het machtsvertoon van de Chinese overheid. Hij begrijpt dat niet: ‘Het is ook niet zo dat als je als overheid door China beloond wordt wanneer je de dalai lama niet ontvangt. Terugkijkend is het duidelijk dat we ons hebben laten intimideren. We hebben aan moreel gezag ingeboet. Zelfs in Chinese ogen is dit een zwaktebod. En wat hebben we ermee gewonnen? Niets.’