Het is crisis, dus ook in het boekenvak. Toch was het voor velen schrikken toen in juni bleek dat boekhandelketen Selexyz met financiële problemen kampt. Het Centraal Boekenhuis stopte even rigoureus met de levering van boeken omdat de betaling ervan niet meer zeker was. Selexyz kondigde onmiddellijk een ontslagronde aan waarbij 40 tot 45 personeelsleden naar een andere baan op zoek kunnen.
Selexys is niet zo maar een boekhandelketen. Het bedrijf bezit in vrijwel alle grote Nederlandse steden de grootste en mooiste winkels. Ook bij de 35 franchisewinkels van Plantage Books & More zal worden gesaneerd. Bij de Paagman boekhandelketen is het stadium van bezuinigen al gepasseerd. Het bedrijf kondigde in juni de sluiting van de boekwinkels in Rijswijk, Leidschendam, Delft en Zoetermeer aan. De zelfstandige boekhandel Buddenbrooks in Den Haag sloot zich in dat rijtje aan.

De problemen voor de boekhandel zijn internationaal. In Amerika is de onttakeling van de ooit roemruchte boekhandelketen Borders bijna finaal. De bezittingen van de failliete keten worden op 19 juli per opbod verkocht.  Direct Brands, een postorderfirma als Wehkamp dat eigendom is van een venture capitalbedrijf, zal het openingsbod doen. De kans is klein dat boekhandelketen na de veiling nog lang over winkels zal beschikken.

Handel online
Boekhandels zijn voor velen een heerlijke plek om te vertoeven en ontdekkingen te doen. Meterslange kasten met mooi uitgegeven werken die liefdevol kunnen worden betast en waaruit de geur kan worden opgesnoven.
De tijd tikt echter onbarmhartig voor de boekhandelaren en als er iemand is die dat als geen ander beseft, dan is dat Jeff Bezos, de oprichter en ceo van Amazon.com. Hij weet inmiddels van gekkigheid niet meer wat hij met zijn geld moet doen.

Het klokje tikt weet Bezos

De kille realiteit is namelijk dat handel zich online bevindt. Relatief steeds meer boeken worden via internet verkocht, steeds meer boeken worden op e-readers digitaal geconsumeerd en de "ontlezing" - voorzover die het papieren boek betreft - schrijdt intussen onbarmhartig voort. Zelfs online worden er minder boeken verkocht.

De cijfers spreken heldere taal. De tegenvallende omzetten in de afgelopen boekenweek waren de zoveelste indicatie voor de dalende trend. Er werden 8,5 procent minder Nederlandstalige boeken verkocht en de gemiddelde prijs per boek daalde met bijna 27 cent naar 13,90 euro. De totale boekomzet kelderde met 10,2 procent. Uitgevers worden gedwongen tot maatregelen. De Arbeiderspers trok in bij A.W. Bruna en Balans zocht een heenkomen bij De Bezige Bij. NDC-VBK-uitgeversgroep zag na een "enerverend" 2010 het resultaat met 4,5 procent achteruit lopen en gaat snijden in de personele bezetting. Ook bij verschillende andere uitgeverijen wordt het mes in eigen vlees gezet.

Exit notarisvilla

Vorig jaar maakte Selexyz-grootaandeelhouder NPM al een veelbetekenende switch. Het deed afstand van zijn belang van 65 procent in BGN en kocht 45 procent in BOL. Een klap die in Houten hard aan kwam. Het management werd min of meer gedwongen tot een overname en wist met de hulp van veel vreemd vermogen en een nieuwe aandeelhouder - uitgeefconcern Audax - het bedrijf over te nemen. De financiële buffer was klein en dat bleek dus afgelopen juni toen het Centraal Boekenhuis zelfs kortstondig de leveringen stopte.

Selexyz kwam tot een tijdelijke oplossing, maar daar zijn de problemen nog lang niet mee verholpen. De boekhandelketen beschikt immers over een zestiental winkels in grote panden op dure locaties met veel personeel. De boekhandels houden er relatief grote voorraden aan met een gemiddeld geringe omloopsnelheid. Kenners menen dat bedrijf te centraal wordt geleid en dat de kennis van het boekenvak op lokaal niveau bij de boekhandels is verdwenen. Initiatieven om de online business te kickstarten lijken intussen weinig rendement te hebben opgeleverd. Zeker is dat de introductie van een "eigen" e-reader en een humoristische televisiecampagne om de eigen online winkel te promoten veel geld hebben gekost.
Het management maakte eerder al een gepaste geste door het oude hoofdkantoor, een chique notarisvilla in Houten, te verruilen voor een nederige nieuwbouwstandplaats aan het spoor.

Bidden voor de boekhandel
De problemen van Selexyz gaan zeer zeker ook de uitgevers aan. Het eventuele omvallen van Selexyz zal een grote klap toebrengen aan met name de literaire uitgeverijen die een relatief groot percentage van hun diverse aanbod via deze keten aan de man brengt. Hoewel het marktaandeel van Selexyz in Nederland naar schatting niet meer dan 13 procent is, loopt dankzij het grote assortiment van de winkels, een veel groter deel van de omzet van het "betere boek" door de boekhouding van de keten uit Houten.

"Het omvallen van Selexyz zal de sanering in de boekenbranche in een stroomversnelling brengen", zegt een uitgever die liever niet bij name genoemd wilt worden.
Uitgever Mai Spijkers (Prometheus/Bert Bakker) sluit zich daarbij aan, maar "gaat ervan uit" dat Selexyz zich zal handhaven.

Spijkers, die overigens zegt het beste halfjaar uit zijn loopbaan te beleven: "Ik ben er van overtuigd dat er in grote steden in Nederland voldoende markt is voor grote boekhandels en dat ze dus bestaansrecht hebben".

"We moeten bidden en smeken dat de boekhandels niet verdwijnen", zei Joost Zwagerman eind juni tegen EenVandaag. In Maastricht zou Zwagerman in de Dominikanenkerk aan de gang kunnen. De Selexyx-boekhandel werd in 2008 nog door de Britse krant The Guardian uitgeroepen tot de mooiste boekhandel ter wereld. Behalve bibliofielen kunnen uitgevers er knielen en bidden voor het lijfsbehoud van hun dierbare handelaren.