De werkloosheid in met name de eurozonelanden neemt maar niet af en de economische groei blijft laag, terwijl de mogelijkheden voor vooral middelgrote bedrijven om financiering via het bancaire kanaal aan te trekken beperkt zijn. Dit bracht de Europese Commissie ertoe in juni van dit jaar een ambitieus plan op te stellen, het Plan Juncker, waarvan de oprichting van een kapitaalmarktenunie een onderdeel is.

Growth, Jobs & Investments

Met de steekwoorden 'Groei, Banen en Investeringen' benoemt de nieuwe Europese Commissie haar voornaamste ambities om de kwakkelende economieën van de EU weer aan de praat te krijgen. Hoe zij die ambities wil verwezenlijken valt op te maken uit een persbericht dat de Commissie op woensdag 28 oktober naar buiten bracht onder te titel 'Een verdiepte en eerlijkere eengemaakte markt: de Commissie vergroot de mogelijkheden voor burgers en ondernemingen'.  Daarin ontvouwt de Commissie haar plannen om 'het volledige potentieel van de eengemaakte markt te ontplooien en hiervan de springplank voor Europa te maken om in de wereldwijde economie te floreren'. De kapitaalmarktenunie, een actieplan om de financiering van bedrijven en investeringen te stimuleren, is hiervan een essentieel onderdeel. De Commissie: 'The Capital Markets Union (CMU) is a flagship initiative of this Commission and will contribute to the ambition to boost jobs and growth in the EU in the context of the Investment Plan for Europe'. In het kader van deze prioriteit om de werkgelegenheid, groei en investeringen in de EU te stimuleren, wil de kapitaalmarktenunie tekorten aan investeringen rechtstreeks aanpakken door de financieringsbronnen voor Europese ondernemingen en langetermijnprojecten te versterken en te diversifiëren.

Financieringsproblemen mkb

Met name kleine, middelgrote en startende ondernemingen hebben moeite om financiële middelen te vinden en anders dan elders in de wereld zouden alternatieve financieringsbronnen ten opzichte van de traditiegetrouwe bankfinanciering een rol moeten spelen, zo vindt de Commissie. Zij denkt hierbij aan kapitaalmarkten, durfkapitaal, crowdfunding en de sector van vermogensbeheer.

Beschikbaarheid diverse financieringsbronnen is cruciaal voor de financiële stabiliteit

Ook denkt de Commissie dat de beschikbaarheid van meer diverse financieringsbronnen cruciaal is voor de financiële stabiliteit, want, zo zegt zij, 'in geval van problemen in de bankensector worden de gevolgen daarvan voor ondernemingen en de toegang tot financiering getemperd'.  Met andere woorden: als de banken geen krediet meer verlenen aan de motor van de economie (het mkb) dan moeten andere financieringsbronnen beschikbaar zijn om te voorkomen dat de hele economie vastloopt. Om deze reden vormt de kapitaalmarktenunie ook een belangrijke stap naar de doelstelling om te komen tot de voltooiing van de Europese economische en monetaire unie, aldus de Commissie. De Commissie wil ook de barrières slechten die op nationaal vlak bestaan voor grensoverschrijdende investeringen in Europese bedrijven en infrastructuurprojecten, zodat deze gemakkelijker de financiering kunnen vinden die zij nodig hebben, waar zij ook gevestigd zijn in de EU. De kapitaalmarktenunie is voor de Commissie een middellangetermijnproject maar toch worden al enkele grote initiatieven onmiddellijk gelanceerd. Zij maakte een eerste reeks maatregelen bekend om opnieuw kwalitatief hoogwaardige securitisatie te lanceren en om langetermijninvesteringen in infrastructuur te bevorderen. Daarnaast wil de Commissie vóór het einde van het jaar haar voorstellen voor wijziging van de prospectusrichtlijn aankondigen, om het voor kleine en middelgrote ondernemingen gemakkelijker en minder duur te maken om kapitaal aan te trekken.

De kapitaalmarktenunie beoogt gelijke kansen te creëren

Volgens de beginselen van betere regelgeving lanceert de Commissie ook een oproep om informatie te verzamelen over de cumulatieve impact van de financiële wetgeving ‑ om er zeker van te zijn dat deze naar behoren zal werken zonder mogelijke overlapping van rapportagevereisten of inconsistenties tussen de verschillende (nationale) wetten. De Commissie: 'De Kapitaalmarktenunie beoogt gelijke kansen te creëren voor investeerders, de financiering te koppelen aan de ruimere economie en een robuuster financieel stelsel te bevorderen met verdere integratie en meer concurrentie'. Niet iedereen is er echter van overtuigd dat de kapitaalmarktenunieplannen van de Commissie - en met name het securitisatiedeel ervan - tot een efficiëntere en ruimere kredietverlening zullen gaan leiden. Eerder uitte Ewald Engelen op FTM al ernstige kritiek op die plannen. Ze zouden leiden tot een verdere 'financialisering' van de economie en daarom zouden de plannen moeten worden gestaakt.

Mooie woorden

Dat zijn allemaal mooie woorden, maar je kan een paard wel naar het water leiden maar je kan het niet leren drinken. Dat vindt Joost Mulder van het Brusselse Finance Watch, dat een kritisch rapport over de kapitaalmarktenunie heeft gepubliceerd. Ook Finance Watch zet vraagtekens bij de claim van de Commissie dat securitisatie van leningen aanleiding gaat geven tot meer kredietverlening aan het mkb.  Gevraagd naar de effectiviteit van de plannen van de Commissie antwoordt Mulder: 'Je kunt je afvragen of al deze mooie plannen wel effectief zullen bijdragen aan de realisatie van de doelstellingen van de Commissie [meer groei en banen, red.]. Bovendien is het maar de vraag of de banken de liquiditeiten die zij verkrijgen bij de verkoop van gesecuritiseerde producten [gebundelde schuldtitels die met korting worden verkocht aan beleggers in ruil voor cash, red.] wel zullen aanwenden voor kredieten aan het mkb. Het grote probleem voor TBTF (Too Big Too Fail) banken en de grote investeringsbanken is dat zij winst moeten maken en hun vermogen moeten versterken. Securitisatie is goed voor de opschoning van hun balansen, maar nog geen garantie dat de vrijgekomen liquiditeiten ook geïnvesteerd zullen worden in de reële economie'. Ook op de plannen van de Commissie om de prospectusrichtlijnen te herzien heeft Mulder kritiek. De achterliggende gedachte van dat plan is om de eisen te verhogen waaraan prospectussen moeten voldoen. Bijvoorbeeld de minimale kapitaaleis. Dit betekent dat bedrijven die minder dan 2,5 miljoen euro willen ophalen bij investeerders voortaan geen prospectus meer hoeven op te stellen. Zo zouden volgens de Commissie meer bedrijven gestimuleerd worden om kapitaal aan te trekken. Mulder noemt deze gedachtegang naïef. De kans bestaat dat er dan een onvoldoende risicoafweging wordt gemaakt en dat het kan leiden tot 'kunstmatige' aanvragen. Mulder noemde als voorbeeld een crowdfunding-actie van de Vegetarische Slager in Breda, waarbij het op te halen bedrag bewust nét onder de eis van 2,5 miljoen euro werd gehouden, zodat er geen prospectus opgesteld hoefde te worden.

'De plannen van de Commissie zijn vooral voor de politieke bühne'

'De plannen van de Commissie zijn vooral voor de politieke bühne en bieden geen structurele oplossing voor de financiering van het mkb', aldus Mulder. 'Daarvoor is een goed functionerende bankenfinanciering nodig en juist die laat het afweten', voegt hij er aan toe. Ook hoogleraar ondernemingsfinanciering en financiële markten Arnoud Boot noemt de plannen van de Commissie 'meer soort ambitie dan iets anders'. Volgens Boot 'heeft de kapitaalmarktenunie weinig met het mkb te maken'. 'Met het streven naar harmonisatie van nationale wet- en regelgeving is op zich weinig mis, maar het is onduidelijk hoe de financiële markten het mkb vervolgens kunnen helpen. Als de kapitaalmarktenunie het leven eenvoudiger maakt voor niet-banken dan zou er misschien enige ruimte via die richting kunnen ontstaan', aldus de hoogleraar.

Harmonisatieproblemen

Ook Mulder betwijfelt of de zeer grote verschillen in wet- en regelgeving tussen de verschillende lidstaten wel geharmoniseerd kunnen worden. Een goed voorbeeld is de faillissementswetgeving, die van staat tot staat enorm verschilt. Alleen al daardoor ontstaat een ongelijk speelveld voor Europese bedrijven en investeerders, aldus Mulder, eraan toevoegend dat 'de Europese Commissie zich een wortel voorhoudt en politieke spelletjes speelt'. 'De Commissie zou al tevreden zijn als er enkele succesjes worden geboekt'. Op zich jammer, zegt Mulder, want geld is er genoeg: bij spaarders, pensioenfondsen en professionele investeerders.

Het wordt in een Kapitaalmarktenunie waarschijnlijk makkelijker om pakketten leningen als onderpand te gebruiken

Iets positiever laat een collega-hoogleraar van Boot, macro-econoom Sweder van Wijnbergen, zich uit over de kapitaalmarktenunie. Hij noemt het 'een goed initiatief', al zegt hij erbij dat 'het mkb er niet rechtstreeks van zal profiteren, maar beleggers en grote bedrijven wel. Mogelijk kan het mkb wel indirect profiteren'. Van Wijnbergen: 'Het wordt in een kapitaalmarktenunie waarschijnlijk makkelijker om pakketten leningen als onderpand te gebruiken voor kapitaalmarktinstrumenten als obligaties. Dat gebeurt nu nog niet veel met mkb-leningen, maar ik verwacht dat dit meer zal gebeuren. Dat leidt weer tot lagere kosten en meer funding voor de banken die wel direct kunnen lenen aan het mkb. De vraag is natuurlijk of dat voordeel dan ook daadwerkelijk doorgegeven wordt. Bij voldoende concurrentie zal dat wel gebeuren en dan profiteert ook het mkb, zij het indirect, van de kapitaalmarktenunie. Maar vanwege de hoge informatiekosten blijft het mkb toch in hoofdzaak aangewezen op de lokale banken', aldus de hoogleraar.