Het politiekorps van Dubai pakt flink uit op Intersec, een van de grootste veiligheidsbeurzen ter wereld. Het korps showt uiteraard een aantal opvallende surveillance-wagens, zoals een peperdure Audi R8 en Mercedes SLS sportwagen in de groen-witte politiekleuren van de Golfstaat. De politie heeft echter ook minder opzichtige middelen. Zo presenteren ze hun nieuwe aanwinst op de beurs: een waterstof-drone die maar liefst drie uur in de lucht kan blijven hangen, en indien gewenst volgehangen kan worden met camera’s om bijvoorbeeld bergachtige gebieden te observeren. Deze drone sluit naadloos aan op het massasurveillance-project dat Dubai momenteel optuigt, ‘Oyoon’. Vrij vertaald: ‘ogen’. Dit project moet ertoe leiden dat alle camera’s in Dubai (en dat zijn er on-Nederlands veel) hun beelden naar één centraal commandocentrum sturen.

Cameratoezicht nam afgelopen januari een prominente plek in op de driedaagse beurs Intersec, vlakbij het World Trade Center in Dubai. Ruim 1300 bedrijven stalden er hun waren uit op het gebied van ‘Security, Safety & Fire Protection’. Bijna 36 duizend bezoekers uit 126 landen bezochten de acht enorme hallen waar bedrijven uit vrijwel elk land – met uitzondering van Israël – hun nieuwste technologieën presenteerden aan publieke en private inkopers. Denk aan brandveiligheidssystemen voor pijpleidingen, bodyscan-apparatuur voor luchthavens, anti-terreur ramblokken in de vorm van vrolijk straatmeubilair, surveillance-robots, bodycams, geavanceerde veiligheidspoortjes van het Nederlandse bedrijf Boon Edam en anti-dronesystemen om drones neer te halen.

De markt voor videotoezicht verdubbelt de komende vijf jaar: van 37 miljard dollar in 2018 naar 68 miljard dollar in 2023

Gezichtsherkenning

De interessantste veiligheidssystemen stonden uitgestald in de drie aaneengesloten Saeed-hallen, waar een groot deel van het vloeroppervlak werd ingenomen door tech-bedrijven die zich bezighouden met videosurveillance in combinatie met kenteken- en gezichtsherkenning. Vrijwel alle toonaangevende partijen op dit gebied waren op Intersec vertegenwoordigd, variërend van de Chinese staatsbedrijven Hikvision en Dahua tot het Canadese Avigilon, Hanwha Techwin uit Zuid-Korea, het Amerikaanse Honeywell Security Group en het Duitse Grundig Security en Siemens.

Het aantal vierkante meters dat deze bedrijven op de Intersec-beursvloer innamen, onderstreept dat videosurveillance big business is. De verwachting is dat deze markt de komende jaren nog sterk zal groeien. Het marktonderzoeksbureau Marketsandmarket publiceerde vorig jaar mei een rapport waarin het voorspelde dat de markt voor videotoezicht de komende vijf jaar bijna verdubbelt: van 37 miljard dollar in 2018 naar 68 miljard dollar in 2023.

Veilig op de beurs

De beursbezoeker waant zich op Intersec in ieder geval meer dan veilig, want vrijwel elk bedrijf heeft zijn nieuwste generatie IP-camera’s gericht op het langslopende publiek. Het aanbod is divers: nachtcamera’s met infrarood verlichting, full HD-bullet camera’s met nummerplaatherkenning, camera’s met een audiofunctie om meteen een waarschuwingssignaal te geven aan overtreders, warmtecamera’s, dual sensor camera’s en een terugkerend fenomeen: camera’s met geïntegreerde analysesoftware, die de gescande gezichten kan vergelijken met beelddatabanken.

Veiligheid gaat hier boven alles

De hoeveelheid camera’s leverde een wat beklemmend gevoel op, maar vooral besefte ik dat deze met camera’s behangen Saeed-hallen een blik bieden op een nieuwe wereld, eentje waarin zowel terroristen, kruimeldieven, taxichauffeurs als doorsneeburgers 24 uur per dag nauwlettend in de gaten worden gehouden. Veiligheid gaat hier boven alles. De aangeboden producten blijken te worden verpakt in een totaalconcept genaamd ‘Smart City’ – de stad van de nabije toekomst, waarin technologie zorgt dat alles ordentelijk verloopt. Slimme camera’s zijn daar onderdeel van. ‘Your city can’t be safe if you can’t see it,’ is de pay-off van het hier ook aanwezige Zweedse cameranetwerk-concern Axis Communications; zij monitoren al het busvervoer in Madrid, een festivalpark in Houston en het metronetwerk in Moskou.

Handige zoekfuncties

De stand van het Chinese Hikvision geeft een aardig inzicht in de mogelijkheden van cameratoezicht. Dit bedrijf, dat voor 42 procent in handen is van de Chinese overheid en een Europees hoofdkantoor heeft in Hoofddorp, is marktleider op het gebied van videosurveillance. Londen is een van de grootafnemers van de slimme camera’s. Saillant detail: de Amerikaanse president Donald Trump deed vorig jaar expliciet Hikvision (en Dahua) in de ban vanwege de controlerende belangen van de Chinese overheid. De vrees is dat de Chinese overheid stiekem het vier-ogen-principe hanteert. Oftewel: dat zij meegluurt bij de surveillance.

Hikvision biedt diverse beveiligingsoplossingen die cameratoezicht combineren met artificial intelligence. Daarmee is het mogelijk mensen en voertuigen te herkennen en te volgen. Hikvision richt zich onder meer op marketeers die gezichtsherkenning willen toepassen om loyale klanten op te sporen zodat (onoplettend) winkelpersoneel ze altijd in de watten kan leggen. Het concept: loyale klanten schrijven zich in voor een VIP-programma en laten hun foto in de beelddatabank opnemen. Zodra de vip vervolgens de winkel binnenloopt, waar iedereen wordt gefilmd, wordt die herkend door de slimme camera. Het personeel krijgt vervolgens een seintje dat er een vip in de winkel is. Deze toepassing werkt met een zogeheten whitelist – mensen die zich vrijwillig aanmelden voor opname in de beelddatabank, opdat zij toegang krijgen tot exclusieve vip-deals of toegang krijgen tot hun werkplek. Gezichtsherkenning maakt zo een toegangspas met magneetstrip overbodig.

Je hoeft alleen de kleur van het bovenlijf (rood) en het geslacht (man) in te voeren, en de software zoekt alle opnames door

De opsporingsmogelijkheden zijn legio. Bij de stand van Avigilon, het beveiligingsbedrijf dat vorig jaar is overgenomen door Motorola Solutions, wordt zwaar ingezet op videosurveillance in combinatie met zelflerende analysesoftware. In een promotiefilmpje laat een verkoper zien hoe je zo bijvoorbeeld in een gebouw kunt zoeken naar een verdwaald jongetje met een rood shirt. Het enige dat je hoeft te doen, is de kleur van het bovenlijf invoeren (rood) en het geslacht (man), en de analysesoftware zoekt alle HD video-opnames door op deze parameters. De beheerder klikt vervolgens de verkeerde matches weg, waardoor het zelflerende systeem de videobeelden steeds nauwkeuriger selecteert. In een mum van tijd kan zo de precieze locatie van het verdwaalde jongetje worden achterhaald. Avigilons software kan bovendien uitgebreid worden met gezichtsherkenning, zodat er direct gezocht kan worden naar ‘bekende’ gezichten.

Die aanpak lijkt aan te slaan. Zo monitort Avigilon in de Verenigde Staten continue alle 97 duizend scholieren in de provincie Fulton (Georgia) en biedt de herkenningssoftware de mogelijkheid indringers vroegtijdig te signaleren. Big brother watches vervelende leerlingen, pestkoppen en aanslagplegers. De slimme camera’s van Avigilon opereren ook in de openbare ruimte. Zo is er een slimme camera geïnstalleerd in de beroemde klokkentoren op het San Marcoplein in Venetië. De camera is onderdeel van een uitgebreid surveillancenetwerk waarmee de politie van Venetië, zoals ze zelf op de Avigilon-website vertellen, effectief kan optreden tegen graffitispuiters en illegale handelaren. In het promotiemateriaal van Avigilon komt ook het woord ‘privacy’ voor: ze bieden de mogelijkheid een ‘blurred export’ te doen, om tegemoet te komen aan de nieuwe Europese privacywetgeving. Zo blijft alleen het gezicht van mensen die voorkomen in de database herkenbaar; alle andere passanten worden geblurred.

Witte en zwarte lijsten

Intersec bood ook volop oplossingen om ‘negatieve elementen’ snel te detecteren. Het Chinese Hikvision heeft bijvoorbeeld ‘Blacklist Alarm’ ontwikkeld. In Hikvisions Face Library staan afbeeldingen van verdachten, en zodra een slimme camera iemand van die lijst herkent, krijgt de politie of de winkelier een seintje. De gebruikte gezichtsherkenningssoftware is al behoorlijk nauwkeurig. Hikvision claimt een succesratio van 95 tot 98 procent. Het bedrijf tekent overigens wel aan dat dit percentage betrekking heeft op identificatie van Aziatische gezichten.

‘Netjes dat ze dat erbij vermelden,’ zegt Raymond Veldhuis, hoogleraar biometrische patroonherkenning aan de Universiteit Twente. Eenmaal terug in Nederland vroeg ik hem om een reactie. 'Zulke gezichtsherkenningssystemen systemen moeten getraind worden. In China is er geen daverende privacywetgeving waardoor publieke gezichten makkelijk verkrijgbaar zijn. De systemen kunnen zo dus goed trainen. Het houdt wel in dat de herkenning van Europese gezichten moeizamer zal zijn.’

Bij een whitelist zijn mensen gemotiveerd om netjes en neutraal in de camera te kijken’

Veldhuis durft niet in te schatten hoe succesvol de huidige herkenningssoftware is. ‘Op een beurs krijg je een ideaalbeeld voorgeschoteld, maar de praktijk is vaak minder spectaculair.’ Hij wijst erop dat de omstandigheden grote invloed hebben op de succesratio van de software, en maakt een vergelijking met de zelfscan-douanecontrole op Schiphol. De procedure: je voert je biometrische paspoort opengeklapt in de scanner in en kijkt vervolgens recht in de camera. Bij een match tussen de scan van je gezicht en de afbeelding in je paspoort gaat het toegangspoortje open. ‘Dat werkt heel goed, want het is een makkelijke vergelijking, onder ideale condities. Mensen staan dichtbij de camera en moeten recht in de lens kijken. Maar als je over surveillance praat, zijn de condities anders. Mensen kijken niet frontaal in de camera en als ik aan de andere kant van een plein sta dan is mijn gezicht misschien maar een paar pixels breed. De kans is dan groot dat er geen goede match plaatsvindt met de database.’

Daarnaast maakt het uit of om mensen gaat die op een whitelist staan – denk aan de vip of een personeelslid die toegang wil krijgen tot zijn werkruimte – of een duister type dat mogelijk op een blacklist staat. ‘Bij een whitelist zijn mensen gemotiveerd om netjes en neutraal in de camera te kijken. Wie op een blacklist staat, doet dat niet; die kijkt weg van camera’s, doet een petje of sjaal om, of gebruikt misschien reflecterende zalf. Herkenning wordt dan een stuk moeilijker,’ legt Veldhuis uit. Hij onderkent wel dat gezichtsherkenningstechnologie in de laatste vier jaar veel beter is geworden.

Dubai in de praktijk

Gezichtsherkenning in Nederland beperkt zich vooralsnog tot Schiphol en ADO Den Haag (om hooligans met een stadionverbod te weren. Maar ook gemeenten – Zwolle en Amstelveen – zijn sinds kort op gezichtsscanners bij gemeenteloketten gaan gebruiken, om identiteitsfraude te voorkomen. Maar deze toepassingen vallen in het niet bij big brother Dubai. Het emiraat wil een smart city worden, waarin technologie leidend is. Dubai heeft zelfs een staatssecretaris met als portefeuille ‘kunstmatige intelligentie’. Privacy is in Dubai geen issue, veiligheid wel; en dat merk je met name aan de hoeveelheid slimme camera’s. Dat begint al op Dubai International Airport, waar vorig jaar de eerste ‘gezichtsherkenningstunnel’ voor inkomende reizigers is geopend. Dubai wil op termijn de hele immigratieprocedure automatiseren: het plan is om in 2020 alle immigratiebeambten overbodig te maken. Alle inkomende passagiers zullen dan zulke tunnels moeten passeren.

Ik ging nog old school door de bemande douane om na een kort praatje en de paspoortcontrole het emiraat te betreden. De luchthaven is behangen met beveiligingscamera’s, maar de surveillance stopt daar niet. Bij de luchthaven stond een keurige rij beige Toyota Camrys klaar, de standaard budgettaxi in Dubai. Op elk portierraam zit een stickertje met de tekst: ‘cctv fitted in this taxi’. De Pakistaanse chauffeur vertelde dat wanneer er problemen zijn, zijn baas – dat is uiteindelijk het overheidsorgaan Dubai Taxi Corporation – het dispuut op video kan terugzien.

Het voordeel: taxi’s in Dubai zijn goedkoop en de kans dat je gepiepeld wordt is klein. De keerzijde: de taxi-camera’s zijn onderdeel van het surveillancenetwerk en zodoende kan je locatie achterhaald worden. Inmiddels zijn ruim 10 duizend taxi’s verplicht uitgerust met een camera. Voorts is er een pilot gestart om taxi’s ook aan de buitenzijde uit te rusten met slimme camera’s. De taxi’s worden dan de ogen en oren van de overheid. Deze externe camera’s hebben nummerplaatherkenningssoftware en waarschijnlijk ook gezichtsherkenningssoftware.

Centraal commandocentrum

Anoniem rondlopen in een hotel is al evenmin een optie. Sinds 2014 zijn alle eigenaren van hotels en appartementencomplexen verplicht HD-camera’s te installeren en de opnames een maand te bewaren. Tel daarbij alle camera’s in publieke gebouwen en in de openbare ruimte op, en de dekkingsgraad is hoog. Het doel van de politie in Dubai is om alle beelden naar een commandocentrum te leiden. Dit massasurveillance-project is heeft inmiddels een naam: ‘Oyoon’. ‘Oyoon zal alle camera’s van de overheid en private sector onder een paraplu brengen. Dat zal de criminaliteit in Dubai beëindigen,’ zei majoor-generaal annex rechercheur Khalil Ebrahim Al Mansouri vorig jaar tegen de lokale krant Gulf News. In hetzelfde artikel komt ook de implementatie van gezichtstrackingssoftware aan bod. Daarbij hoeft de politie alleen maar een mugshot in een database te uploaden om een crimineel digitaal te kunnen volgen. De camera kan eventueel met een geluidssignaal iemand waarschuwen die op het punt staat een misdaad te begaan.

Paranoia of niet: ik besloot netjes door te lopen naar het hotel

De wetenschap dat je in Dubai overal kan worden gevolgd, heeft een sterk disciplinerend effect. Het leidde ertoe dat ik geen enkele overtredingen beging, ook geen kleine. Zoals die keer dat ik met een overvolle blaas langs een verlaten bouwkavel liep. Paranoia of niet: ik besloot netjes door te lopen naar het hotel, in het besef dat ik gespot zou kunnen worden door de alom aanwezige beveiligingscamera’s.

In Dubai is het ongekend veilig op straat. In populaire gebieden, zoals de chique boulevard bij de Dubai Marina, laten mensen hun telefoon gewoon achter op het terras als ze even naar het toilet gaan. Tassen en portemonnees: idem dito. Taxichauffeurs zijn daarnaast eerlijk en rijden naar oosterse maatstaven ongekend behoudend – wetend dat Big Brother meekijkt zodra een klant de politie belt. Zowel verbale als fysieke agressie – beiden strafbaar in Dubai – zijn zeldzaam op straat. Iedereen weet dat er meegekeken kan worden en wie publiekelijk over de schreef gaat, krijgt een zware straf. In het meest gunstige geval word je, of je nu toerist of arbeidsmigrant bent, linea recta naar de luchthaven begeleid en op het vliegtuig gezet. Bagage wordt nagezonden. Deze veiligheid heeft een prijs: privacy is ver te zoeken in Dubai.