Wie biologisch wil eten, hoeft tegenwoordig echt niet meer naar een gespecialiseerde winkel. Ook bij winkels als de Albert Heijn en Jumbo neemt het biologisch aanbod toe. Zelfs discounter Lidl verkoopt steeds meer biologische producten — en ook nog eens voor een fors lagere prijs, zo bleek uit een vergelijking door Foodlog. 

En daar is niet iedereen gelukkig mee. Want door alleen nog maar op prijs in te zetten, zou uiteindelijk ook de biologische markt grootschaliger worden. Op die manier zouden biologische principes in het geding raken.

Pervers systeem

‘Een systeemfout,’ noemt Erik Jan van den Brink het. Van den Brink is directeur van Udea, een groothandel van biologische producten en moederbedrijf van de biologische supermarkt Ekoplaza. Volgens hem gaat het probleem veel verder dan de werkwijze van Lidl alleen.

‘We vinden dit een pervers systeem dat leidt tot een race naar de bodem’

‘We zien een toenemende bundeling van inkoopvolumes. Ook in de biologische markt zijn er inmiddels Europese inkoopcombinaties gevormd waar grote ketens[zoals Albert Heijn, Jumbo en Lidl, red.] gezamenlijk inkopen. Mis je als biologische boer de deal, dan ben je meteen een groot deel van de markt kwijt. Dit vergroot de druk om aan de eisen van de inkopers te voldoen. Daarnaast krijgen inkopers ook extra salaris als ze een – voor hen – goede deal maken, waardoor de druk nog verder wordt opgevoerd. Om te voorkomen dat inkopers een relatie opbouwen met hun producenten mogen ze bovendien niet te lang op hun functie blijven zitten.’

Volgens Van den Brink leidt dit ertoe dat biologische boeren in een keurslijf worden geduwd om maar zo goedkoop mogelijk te produceren. ‘Wij vinden dit een pervers systeem dat leidt tot een race naar de bodem. Je krijgt dan verschraling van de landbouw, schaalvergroting, milieuvervuiling en stille armoede op het platteland.’

Hij ziet het proces van schaalvergroting nu al terug in de sector. ‘Je krijgt zo biologische boeren die misschien nog wel het label mogen krijgen, maar niet meer handelen volgens echte biologische principes. Het gebruik van het mineraal koper is een goed voorbeeld. Dit mineraal mag nu gebruikt worden ter ondersteuning van bepaalde groeiprocessen, ook in de biologische landbouw. Het is niet de bedoeling om grote hoeveelheden te gebruiken om de aardappelziekte fytoftora te bestrijden, maar dat gebeurt bij sommige biologische boeren nu wel, terwijl het gebruiken van koper als bestrijdingsmiddel verboden is.’

Niet zo biologisch

Het hele idee van bestrijden is sowieso niet zo biologisch, vervolgt Van den Brink: ‘biologische boeren moeten juist bezig zijn om plagen te voorkomen. Dat uitgangspunt dreigt nu te verdwijnen. Er is een prikkel aan het ontstaan om biologische principes zo beperkt mogelijk toe te passen.’

Daarnaast is er nog een andere zorgwekkende trend zichtbaar. Van den Brink: ‘leveranciers veranderen geleidelijk aan de samenstelling van hun producten om ze goedkoper te maken. Ze proberen dan het aantal bulkgrondstoffen in hun product te vergroten door stoffen als suiker, maïs, soja en melkpoeder toe te voegen. Deze stoffen kun je beter bewaren, ze zijn onbeperkt beschikbaar, en dus ideaal om de jacht op de laagste prijs te openen. In Amerika is maïs inmiddels veruit de belangrijkste voedingsstof in het dieet.’

Collega Quirijn Bolle, oprichter van biologische supermarkt Marqt, herkent zich in dat beeld. Bolle heeft weliswaar geen moeite met de grootschaligheid in de biologische landbouw, maar hij ziet wel andere problemen. Vooral het uitknijpen van boeren en de trend om producten met goedkopere ingrediënten te vullen stoort hem: ‘Dan heb je een biologische tomatensoep van zogenaamd eerlijke biologische tomaten waar slechts een paar procent tomaat in zit. De rest is maïs. En je weet ook niet of de boer eerlijk betaald is. Deze race naar de bodem moeten we zien te voorkomen.’

Betere prijs

Maar wie naar de actuele inkoopprijzen in de biologische markt kijkt, ziet van die race naar de bodem maar weinig terug. Er is op dit moment namelijk een schaarste aan biologische producten, waardoor de prijs absoluut niet slecht is.

‘Nee, onze inkopers krijgen geen bonussen als ze een goede deal binnenhalen’

Supermarktketen Lidl herkent zich dan ook niet in de kritiek. Integendeel: Lidl vindt zichzelf juist een bedrijf dat investeert in verduurzaming en biologisch eten voor een grote groep klanten bereikbaar maakt. ‘Een deel van die producten komt uit het buitenland, via Lidl International, maar wij kopen ook een deel in bij Nederlandse boeren,’ zo stelt woordvoerder Jerina van Heck. ‘Ik wil graag benadrukken dat wij werken met vaste leveranciers en dat dit al jarenlange samenwerkingen zijn. En nee, onze inkopers krijgen geen bonussen als ze een goede deal binnenhalen.’

De lagere prijs die Lidl biedt, komt volgens het bedrijf maar ten dele door inkoopvoordeel. ‘Het is natuurlijk niet alleen de prijs bij de boer die de prijs in de winkel bepaalt. We hebben ook schaalvoordeel bij het maken van de verpakkingen. Ook zijn onze logistieke lijnen heel efficiënt ingericht. Al deze schaalvoordelen zien onze klanten terug in de prijs.’  Volgens insiders in de sector blijkt een bedrijf als Lidl op z’n minst even goed te betalen voor biologische producten als bijvoorbeeld Ekoplaza.

Desalniettemin onderschrijft Miriam de Bree van Bionext – een belangenorganisatie voor biologische bedrijven –  het beeld dat Ekoplaza schept.

Overaanbod voorkomen

Ook De Bree is bang voor een race naar de bodem: ‘Hoe dat precies zit met inkoopcombinaties weet ik niet, maar in zijn algemeenheid is dit precies de vrees die wij ook hebben,’ vertelt ze. ‘Op dit moment worden boeren goed betaald. Dat supermarkten als Lidl nu ook biologische producten verkopen vind ik fantastisch, het is immers heel belangrijk dat biologische producten goed verkrijgbaar is. Als iemand anders dat goedkoper kan door tussenschakels weg te halen: ook prima. Maar het is niet goed om alleen op prijs te concurreren. Het moet juist om het achterliggende verhaal gaan. Dat raakt uit het oog als we alleen proberen biologisch zo goedkoop mogelijk in de schappen te leggen.’

‘Het is niet goed om alleen op prijs te concurreren. Het moet om het achterliggende verhaal gaan’

Bionext wil daarom voorkomen dat er een overaanbod aan biologische producten komt. ‘Dan zijn de boeren hun goede prijzen – die de hogere kostprijs dekken van biologisch produceren – zo kwijt.’ De organisatie van De Bree stimuleert het maken van afspraken in de biologische keten, waardoor er pas nieuwe biologische boeren bijkomen als er voldoende vraag naar de producten is.  De Bree: ‘Er moet een balans blijven.’

Ekoplaza en Marqt zijn het daarmee eens. Beiden gaan er prat op zelf wél langetermijncontracten aan te gaan met boeren en samen aan een goede relatie te werken. ‘Wij willen onze boeren echt goed kennen en uit de cirkel van uitholling stappen,’ aldus Bolle. Ook Van den Brink denkt biologische boeren een beter langetermijnperspectief te bieden dan anderen. ‘Helaas zal de toekomst uitwijzen dat er een grote markt is voor budget-bio waarbij niet in de geest van biologisch boeren wordt gehandeld. En dat wij zullen blijven opereren in een niche.’ 

Follow the Money volgt de gevolgen van de macht van grote supermarkten. Eerder publiceerden we onder andere dit artikel. Ook de komende tijd is meer hierover te verwachten. Wil je met onze redacteuren meedenken? Word lid van ons voedselpanel!