De oprichter van woonwarenhuis Ikea staat bekend als een zuinig man. De 87-jarige miljardair woont in een bescheiden huis, vliegt met EasyJet, rijdt sinds 1993 in een witte Volvo 240 station (als hij niet de bus neemt) en eet het liefst in een Ikea-restaurant. Over Ingvar Kamprad kun je veel zeggen, maar niet dat hij met geld smijt.   Het is dan ook uiterst onwaarschijnlijk dat de in Zwitserland woonachtige Zweed zijn gehele vermogen helemaal aan de liefdadige Stichting INGKA Foundation zou hebben geschonken. De IKEA Group is, zo luidt het officiële verhaal, het eigendom van deze Nederlandse charitatieve stichting. In 1982 zou Kamprad zijn gehele vermogen en de zeggenschap  over Ikea hebben overgedragen aan deze stichting. Met als doel dat uit de winsten van het succesvolle warenhuis voornamelijk goede doelen zouden worden gefinancierd.   Dat is de Ikea corporate story. Mooi. Maar het klopt niet, zo wordt beweerd in een boek dat binnenkort in Zweden wordt gepubliceerd. Op zich is het geen nieuws dat de Stichting INGKA en daaraan gelieerde instellingen niet louter uit vrijgevigheid zijn gesticht. Ze spelen een essentiële rol in de inkomstenstroom van het bedrijf en om die reden is Ikea's holding INGKA een Nederlandse BV. Wél nieuws is dat in het bestuurlijke kinderparadijs van het gezellige woonwarenhuis een keiharde machtsstrijd heeft gewoed tussen de oprichter en zijn drie zonen. Een conflict dat zijn wortels heeft in Nederland, met de overdracht van Kamprads aandelen aan de Stichting INGKA.  

Bestseller

In het Zweedse dagblad Dagens Industri werd donderdag een tipje van de sluier onthuld van het boek dat binnenkort ongetwijfeld  op nummer 1 van de Scandinavische bestsellerlijst zal staan: IKEA : på väg mot framtiden*. Het boek is geschreven door journalist Stellan Björk en Lennart Dahlgren.   Vooral de laatste heeft een interessante achtergrond en geniet de nodige bekendheid. Dahlgren was directeur van Ikea in Rusland en schreef een goed verkocht boek over zijn ervaringen. Hij werd door Ikea-oprichter Ingvar Kamprad in 1998 naar Rusland gestuurd om daar de eerste vestigingen van het woonwarenhuis te openen. Een zware klus: Rusland verkeerde op dat moment in een financiële crisis en het openbaar bestuur van het land stond op instorten. Het boek is een aaneenschakeling van hilarische anekdotes over corruptie, machtsmisbruik en opmerkelijke Russen. Het liep op een gegeven moment zo  de spuigaten uit dat de oude Kamprad dreigde helemaal te stoppen met zijn investeringen in Rusland. Dahlgren schreef voor de Harvard Business Review een blog onder de titel The basics of doing business in Russia.

De bittere familiestrijd heeft de verhouding tussen Kamprad en zijn drie zoons jarenlang bedorven

Miljarden royalties

Dahlgren en Björk blijken goed ingevoerd in het bedrijf Ikea. In hun boek schrijven Dahlgren c.s. dat Kamprad bij de overdracht van de aandelen in 1982 op slinkse wijze het intellectueel eigendom in eigen hand had weten te houden. Over de omzet ontving hij een miniem percentage aan royalties, maar dankzij het succes van Ikea moet dat in de loop der jaren zijn uitgegroeid tot 20 à 30 miljard Zweedse kroon, omgerekend rond de 3 miljard euro. Kamprads drie zonen Peter, Jonas en Mathias zouden de regeling juridisch hebben aangevochten en die strijd uiteindelijk, tot  verdriet van hun vader, uiteindelijk hebben gewonnen.   De schrijvers baseren zich bij hun reconstructie naar eigen zeggen op mondelinge bronnen. De bittere strijd heeft de familieverhoudingen jarenlang bedorven, aldus Dahlgren en Björk. Pas sinds enkele jaren zou  Kamprad, die beseft dat ook de herfst van zijn leven niet lang meer zal duren, weer on speaking terms zijn met zijn zonen. Hij heeft ook gezegd dat hij terug naar Zweden wil verhuizen.   De onderneming Ikea heeft een complexe juridische structuur, met vestigingen in onder meer Liechtenstein, Curaçao en Nederland. Dat heeft vooral fiscale redenen. Door de vele belastingverdragen die Nederland met andere landen heeft en de bijzondere relatie met de Nederlandse Antillen (onder meer de zogenoemde Dutch Sandwich), is het voor Ikea gunstig om bijvoorbeeld de inkomsten uit intellectueel eigendom via Nederland te fiscaliseren. Ook bedrijven als Google, Starbucks en Amazon maken gebruik van dergelijke constructies. Onlangs weigerden zij nog voor een commissie van de Tweede Kamer op te helderen welke rol hun in Nederland gevestigde vennootschappen nu precies spelen.   De rol die Nederland speelt in het faciliteren van belastingontwijking staat steeds meer ter discussie. Onlangs kondigde Brussel aan een onderzoek te beginnen naar belastingontwijking via Nederland. Ook de Oeso lanceerde onlangs een actieplan dat ten doel heeft om de uitholling van de nationale belastingsystemen en vooral ook de oneerlijke concurrentie door multinationale ondernemingen tegen te gaan. Ikea en Starbucks genieten door hun aanwezigheid in veel verschillende landen fiscaal concurrentievoordeel ten opzichte van lokaal opererende bedrijven. In hun boek gaan Dahlgren en Björk  dieper in op de fiscaal-juridische aspecten van de Ikea-organisatie, vertelde Björk in een interview met de Zweedse krant Dagens Nyheter.     *Ikea: op weg naar de toekomst