Toen Vadim Blaustein, de directeur van een Amersfoorts trustkantoor, in het najaar van 2016 werd gebeld door Sergey Sukhich, wist hij niet dat hij werd afgeluisterd. Sukhich heeft in Rusland een bedrijf voor de export van kolen en graan.

‘Ik heb conflicten gekregen met bepaalde personen,’ zegt Sukhich tegen Blaustein. ‘Het is mogelijk dat strafzaken tegen mij aangespannen worden. De situatie is dus onrustig. Daarom heb ik besloten om een tijdje hier te verblijven om mijn onderneming op afstand te controleren.’

‘Hier’ is Nederland, waar Sukhich op een toeristenvisum verblijft. Hij wil van Blaustein weten of er ‘een of andere legale grond’ is om langer in Amsterdam te kunnen blijven.

Volgens Vadim is een holding oprichten de beste aanpak: ‘Als u in het Nederlandse handelsregister kijkt, ziet u dat praktisch alle bekende Russische bedrijven Nederland kiezen als vestigingsplaats voor hun holdings: van Gazprom tot Rosneft, van Vimpelcom tot Yandex.’ 

De graan- en kolenhandelaar is blij met die informatie. Hij heeft nog één vraag: kan hij met een Nederlands bedrijf ook anderen hier laten werken? ‘Ja, via dit bedrijf kunt u zoveel verblijfsvergunningen regelen als u maar wilt,’ verzekert Blaustein hem. 

Hun gesprek wordt afgeluisterd door de Fiscale Inlichtingen- en Opsporingsdienst (FIOD). Die startte eind 2015 een strafrechtelijk onderzoek, nadat de Belastingdienst had ontdekt dat Blaustein een groot deel van zijn inkomsten verzweeg.

De FIOD vermoedt tevens dat Blaustein de zogeheten kennismigrantenregeling misbruikt. Die is bedoeld voor Nederlandse bedrijven die staan te springen om hoogopgeleide werknemers van buiten Europa, zoals ict’ers. Om die te mogen inhuren, moet een bedrijf eerst bij de immigratie- en naturalisatiedienst (IND) een ‘preferente status’ aanvragen. Heeft het die, dan kan een bedrijf vrij eenvoudig werknemers buiten Europa aantrekken.

Uit vertrouwelijke informatie blijkt dat Blaustein de regels aan zijn laars lapt. Voor vermogende Russen regelt hij nepbanen bij een van zijn eigen bedrijven waarvoor hij de preferente status heeft verkregen.

In het strafdossier worden tientallen klanten van Blaustein als getuige gehoord. Hun eigen achtergrond – wat ze in Rusland deden en waarom ze naar Nederland kwamen – komt vrijwel niet ter sprake. Reden voor Follow the Money om in samenwerking met het onderzoeksnetwerk Organized Crime and Corruption Reporting Project (OCCRP) uit te zoeken wie de klanten van Vadim Blaustein waren.

Ruslands hoogste kringen

Hoe het misbruik van de regeling in elkaar steekt, blijkt uit het wedervaren van Olga Rodionova. Ze gaat in december 2012 als senior account manager bij Completor werken, een bedrijf van Blaustein. Haar bruto maandsalaris is ruim vierduizend euro. Op basis van haar arbeidsovereenkomst krijgt ze in april 2013 een verblijfsvergunning.

Maar wanneer de FIOD haar in december 2016 verhoort, kan Rodionova bijna niets vertellen over haar collega’s of haar werkzaamheden bij Completor. Functioneringsgesprekken heeft ze nooit gehad. Toch houdt ze vol dat ze daar heeft gewerkt.

Sergey Rodionov is bankier en uitgever. Hij omschrijft zichzelf als ‘een van de armste oligarchen’

Uit in beslag genomen documenten, zoals bankafschriften, blijkt dat haar loon op een omslachtige wijze werd overgemaakt: het Panamese Woodgate Enterprises SA betaalde een Hongkongs bedrijf van Blaustein in totaal zo’n drie ton. Uit e-mails blijkt dat dit bedrag is opgebouwd uit vier jaarsalarissen voor Rodionova plus een jaarlijkse ‘beloning’ voor Blaustein van 15 duizend euro.

Achter Woodgate Enterprises schuilt Sergey Sergeevich Rodionov. Hij is de partner van Olga.

Vandaar dat de FIOD vermoedt dat Rodionova misbruik maakt van de kennismigrantenregeling. Maar omdat het onderzoek zich richt op Vadim Blaustein en zijn trustkantoor, verhoren de rechercheurs haar alleen als getuige. Ook doen ze geen onderzoek naar het echtpaar Rodionov. Dat is een gemiste kans: de Rodionovs bewegen zich in Ruslands hoogste kringen.

Sergey is bankier en uitgever. Hij omschrijft zichzelf als ‘een van de armste oligarchen’. In 1991 – hij werkt dan bij de Centrale Bank van Rusland – stapt hij op verzoek van oligarch Michail Chodorkovski over naar de topholding van diens imperium. In 1992 verkast hij alweer: nu naar de bank Imperial. In 1996 richt hij, naast zijn werkzaamheden als bankdirecteur, een tijdschriftenuitgeverij op. Van 2000 tot 2010 is hij eigenaar van de Slavyanskiy bank, een dochter van Imperial.

Econoom annex erotisch fotomodel

In 1994 leerden Sergey en Olga elkaar kennen: ze is Playboy-model en aan de universiteit van Moskou afgestudeerd in economie en het bankwezen. Na voor de Centrale Bank en een private bank te hebben gewerkt, begint ze een kledingwinkel in Moskou. Ruim tien jaar later besluit ze naar Nederland te gaan.

In Rusland is het stel berucht vanwege hun hobby: Sergey huurt beroemde fotografen om zijn vrouw naakt af te beelden. In 2008 verscheen The Book of Olga, een fotoboek dat The Guardian omschreef als ‘extraordinarily explicit and shockingly pornographic’. De foto’s zijn gemaakt door Bettina Rheims, bekend van haar werk voor Chanel en Lancôme en haar portretten van beroemde vrouwen. 

Uit het artikel in The Guardian blijkt dat Sergey en Olga een luxe leven leiden: een groot appartement in Moskou, een huis vlakbij Zagreb, winkeltripjes naar Parijs en Milaan, en een vliegreis naar Dubai om meubels te kopen.

Wanneer de FIOD haar december 2016 verhoort, woont Olga al vier jaar in Nederland. Ze huurt een duur appartement aan de Amsterdamse Herengracht. Nadat de FIOD vraagt waarom ze naar Nederland is gekomen, antwoordt ze: ‘Ik wilde niet meer in Rusland wonen en probeerde hier in Nederland een baan te vinden. Mijn vriend werkte toen in Luxemburg. Ik wilde mijn leven veranderen. Ik heb verder geen problemen in Rusland.’

‘Voldoende geld’

Via een kennis in Nederland belandde ze bij Vadim Blaustein. Hij zou werk regelen, zodat ze voor een verblijfsvergunning in aanmerking kon komen. Voor het geld had ze die baan niet nodig, bekende ze tegen de FIOD: ‘Ik heb voldoende geld omdat ik eerder gewerkt heb en een stuk grond heb verkocht. Daarnaast ondersteunt mijn vriend mij financieel.’

Dat ze goed bij kas is, blijkt uit haar belastingaangifte over 2014. In Moskou heeft ze een appartement ter waarde van ruim 1 miljoen euro. Op een rekening van de HSBC in Luxemburg staat 235 duizend euro en bij de HSBC op Cyprus een tegoed van 447 duizend euro.

Om het geld hoefde Olga Rodionova in Nederland niet te werken. Toch doet ze dat, tenminste op papier. Kennelijk is die verblijfsvergunning erg belangrijk. En na vijf jaar kan ze bovendien in aanmerking komen voor een Nederlands paspoort, een document waarmee je over vrijwel de gehele wereld makkelijk kunt reizen. 

Ook haar partner is klant bij Blaustein. In de zomer van 2013 richt Vadim een stichting voor Sergey op, in 2016 een particulier fonds op Curaçao. Een dergelijke rechtspersoon is bij uitstek geschikt om vermogen voor nieuwsgierige blikken af te schermen. Vragen van Follow the Money en het OCCRP naar het hoe en waarom van deze vennootschappen wenste het stel niet te beantwoorden.

Olga Rodionova opende in juli 2017 in de PC Hooftstraat de Vivienne Westwood Boutique, vernoemd naar de legendarische Britse modeontwerpster. In 2018 verliep haar verblijfsvergunning. De boetiek is nu gesloten en inmiddels woont Rodionova in Dubai.

Van de regen in de drup

In het strafdossier dat in de zaak-Blaustein is opgebouwd, figureren meer Russische bankiers.

In 2013 klopten Elena Volkova en Igor Kravchenko, een Russisch echtpaar dat in Nederland woont, bij Vadim Blaustein aan. Ze zochten een Russisch sprekende advocaat: ze waren opgelicht door een zakenvriend. Blaustein beloofde zijn hulp.

In twee jaar tijd heeft het stel Blaustein ruim 635 duizend euro betaald. Dat geld was weg

Het echtpaar belandde van de regen in de drup. Niet alleen bleken de juridische adviezen en diensten van Blaustein waardeloos, ook kwam hij zijn belofte niet na om voor hen een offshore-firma op te richten. In twee jaar tijd hebben ze Blaustein ruim 635 duizend euro betaald. Dat geld was weg. In november 2015 deden ze aangifte van fraude, oplichting, verduistering en valsheid in geschrifte. Ook begonnen ze een reeks civiele zaken tegen Blaustein.

In deze rechtszaken en in het FIOD-onderzoek komt niet aan de orde wie Volkova en Kravchenko zijn. Het antwoord op die nooit gestelde vraag ligt in Rusland, preciezer: in Moskou.

Bankiers van een schandaalbank

In 2010 en 2011 verschenen berichten in de media over frauduleuze leningen binnen de Bank of Moscow, indertijd in omvang de vijfde bank van het land.

‘In feite waren het twee banken,’ zei een toezichthouder later. ‘Beneden was het een normale en succesvolle bank, maar boven troffen we in achterkamertjes een leningenfabriek aan.’ Honderden miljoenen werden uitgeleend aan bedrijven die alleen op papier bestonden. Uiteindelijk liet de balans van de bank een gat van negen miljard dollar zien.

De burgemeester van Moskou, Yuri Luzhkov, gebruikte de Bank of Moscow jarenlang om allerlei grote vastgoedprojecten in en rond de stad te financieren. Zo betaalde de bank vijfmaal de marktwaarde voor een perceel van een bedrijf dat zwaar in de schulden zat. De eigenaar van dat bedrijf: Luzhkovs echtgenote. De verdenking is dat de Bank of Moscow met deze grondtransactie het bedrijf van de burgemeestersvrouw heeft willen redden.

Vicepresident van de Bank of Moscow was Blausteins latere klant: Elena Volkova. Ze was verantwoordelijk voor alle zaken met de autoriteiten. In 2005 kende Luzhkov haar de eretitel ‘Honorable Economist of Moscow’ toe. In februari 2011 vertrok Volkova onverwacht; een reden voor haar vertrek werd niet gegeven.

Twee maanden later vluchtte haar voormalige baas, Andrey Borodin, naar Londen. Hij wilde het strafrechtelijk onderzoek naar de Bank of Moscow niet afwachten. Andere oud-bestuurders ontvluchtten het land eveneens, of belandden later in een Russische gevangenis.

Volkova had bijna anderhalf jaar eerder al een onderkomen in Nederland gevonden. In november 2009 sloot ze een koopovereenkomst voor buitenplaats De Nijenberg in Aerdenhout. Begin 2010 werd de koop afgerond. Een hypotheek was niet nodig; het aankoopbedrag, ruim 5,3 miljoen euro, werd in een keer betaald. In augustus 2010, bijna een half jaar voordat ze plotsklaps de Bank of Moscow verliet, betrok Volkova met haar man en dochter officieel de buitenplaats.

Igor Kravchenko, haar echtgenoot, is eveneens bankier. In de zomer van 2004 werd hij benoemd tot president van de Russian National Commercial Bank (RNCB), een dochter van de Bank of Moscow.

Terwijl het geld bij de Bank of Moscow met tientallen miljoenen tegelijk verdween, richtte Volkova in de zomer van 2009 op de Britse Maagdeneilanden en in Panama twee offshore-vennootschappen op. Uit documenten die in bezit zijn van Follow the Money en het OCCRP blijkt dat de Panamese vennootschap een portfolio heeft van ten minste vijf miljoen dollar plus 900 duizend euro. Eind 2009 wordt Volkova bovendien eigenaar van een offshore-vennootschap in Nieuw-Zeeland.

Collega’s staan op Interpols most wanted-lijst

Kort na hun komst naar Nederland leent het echtpaar 4,5 miljoen euro aan hun zakenvriend Jossiv Kim. Een half jaar later, in augustus 2010, treedt het stel in dienst bij Kimnet Holding, het cosmetica-importbedrijf van Kim. Zij blijven er tot eind 2012 werken.

Met de aanschaf van hun villa en hun lening aan Kim is het echtpaar al bijna tien miljoen kwijt. Hoe kwamen ze aan dat geld? Als vice-president van de Bank of Moscow verdiende Volkova ongeveer 500 duizend euro per jaar. Een mooi bedrag, maar dat verklaart hun vermogen niet.

Het geld komt uit hun Panamese vennootschap. Kim zou de lening gebruiken om in obligaties te investeren, maar dat doet hij niet. Vervolgens weigert hij de lening terug te betalen.

De Russische Centrale Bank stelt dat ook via de bank van Kravchenko meer dan tien miljard roebel van de Bank of Moscow is weggesluisd

Kort nadat Volkova de Bank of Moscow verliet, constateert de Centrale Bank van Rusland dat het management van de bank in de periode 2008-2011 een reeks overtredingen pleegde. In september stelt de Centrale Bank dat ook via RNCB, de bank van Kravchenko, meer dan tien miljard roebel van de Bank of Moscow is weggesluisd. In november 2011 worden twee van zijn medebestuurders op Interpols most wanted-lijst gezet.

Voor zover Follow the Money en het OCCRP konden achterhalen, loopt tegen het echtpaar Volkova-Kravchenko geen onderzoek of strafzaak. Vragen over de herkomst van hun vermogen wilde het stel niet beantwoorden.

Eind 2012 wordt het echtpaar duidelijk dat de ruim 4,5 miljoen euro die ze aan hun zakenvriend Kim hebben geleend, foetsie is. Ze schakelen Blaustein in, maar als ook hij zijn beloftes niet nakomt en geld achterover drukt, doen Volkova en Kravchenko in september 2015 aangifte van oplichting en verduistering. Het stel start ook civiele zaken tegen Kim en Blaustein. Die winnen ze.

In november 2019 verkoopt het echtpaar hun buitenplaats aan hun dochter. Bij de notaris legitimeert het stel zich met een Nederlands paspoort. Uit Blausteins strafdossier blijkt dat zij volgens gegevens van de IND een verblijfstitel hebben. Net als Olga Rodionova kwam Elena Volkova in dienst bij Completor, en weer betrof het een nepbaan. Volgens Volkova had Blaustein haar om ‘fiscale redenen’ op de loonlijst gezet, en niet om aan een verblijfsvergunning te komen.

Rode vlaggen en een spion

Voorts doet Blaustein zaken met Sergey Mayzus, een financieel dienstverlener. Hij heeft heel wat op zijn kerfstok, van een ‘high tech-witwasmachine’ waardoor honderdduizenden gebruikers hun geld verloren, tot boetes en sancties in Cyprus en Azerbaijan. De Amerikaanse toezichthouders hadden al in 2010 rode vlaggen gezet bij de bitcoin-transacties van MoneyPolo, eveneens eigendom van Mayzus.

Uit Blausteins strafdossier blijkt dat zijn Hongkongse vestiging Mayzus in de periode 2009-2011 forse rekeningen stuurde voor verrichte ‘tax & legal services’. Blaustein richtte onder meer een Nederlandse liefdadigheidstichting voor hem op, met een adres in het Russische Goerjevsk.

De vicevoorzitter van deze stichting is de 80-jarige Arne Treholt. Deze Noor werd in 1984 ontmaskerd als Russische spion en kreeg twintig jaar cel. Na zijn vrijlating verhuisde hij naar Rusland, waar hij met een voormalige KGB-spion een bedrijf begon.

Fraudegevoelig

Hoeveel klanten Blaustein had, en wie dat allemaal waren, is onduidelijk. De FIOD deed daar geen diepgravend onderzoek naar. 

Follow the Money en het OCCRP tellen na een inventarisatie minimaal vijfhonderd bedrijven en stichtingen die gelieerd zijn aan Blausteins wereldwijde brievenbussen-imperium. Tot nu toe troffen we circa tweehonderd mensen aan, overwegend Russen, die (mede-)bestuurder zijn geweest van een door Blaustein opgerichte bv of stichting. Uit een overzicht in het strafdossier blijkt dat de IND in totaal 52 kennismigranten heeft gevonden die aan een Blaustein-bedrijf zijn te koppelen. Acht van hen hebben inmiddels de Nederlandse nationaliteit.

In februari 2021 bleek uit naspeuringen van onderzoeksplatform Investico dat de kennismigrantenregeling fraudegevoelig is. Met deze regeling krijgen jaarlijks zo’n veertienduizend migranten van buiten Europa binnen twee weken een Nederlandse verblijfsvergunning.

De zaak-Blaustein laat zien dat de status van ‘kennismigrant’ te koop is voor wie een zak geld meeneemt

Een check of iemand een crimineel verleden heeft,voert de IND niet uit, concludeerde de Inspectie Veiligheid en Justitie al in 2017. Tegen Investico zeiden experts dat Nederland zich hierdoor kwetsbaar maakt voor spionage en ongewenste politieke beïnvloeding. De zaak-Blaustein laat zien dat de schamele toets ook fraude in de hand werkt: de status van ‘kennismigrant’ is te koop voor wie een zak geld meeneemt.

In juli 2020 deed de IND aangifte tegen Blaustein. De dienst noemt vijf kennismigranten, onder wie Olga Rodionova, die de regeling overduidelijk hebben misbruikt. Daarnaast noemt de IND zeven mensen die ten onrechte een verblijfsvergunning kregen: zij stonden op de loonlijst van een bedrijf waarvan ze feitelijk directeur of grootaandeelhouder waren.

Of de IND van de in de aangifte genoemde personen de verblijfsvergunning zal intrekken, is niet bekend. Vragen hierover kon de dienst de afgelopen week niet beantwoorden.