In september 2013 wilde de 25-jarige Rus Alexey Volkov de aandelen van zijn Nederlandse familiebedrijf verkopen. Dat was hem aangeraden door zijn adviseur: Vadim Blaustein, eigenaar van trustkantoor Blaustein. Die zou ook een koper voor hem zoeken. Omdat een aandelenoverdracht via een officiële akte moet worden vastgelegd, verwees Blaustein de jonge Rus naar zijn huisnotaris: Erik Visscher.

Toen Volkov zich bij het notariskantoor meldde, werd hij door een medewerker van Blaustein opgewacht. Zij liet hem een conceptovereenkomst voor de aandelenverkoop tekenen. Het viel hem op dat de naam van de koper niet was ingevuld. Toen Volkov daarnaar vroeg, zei Blausteins medewerker dat haar baas die naam nog niet kende en dat hij nog wat tijd nodig had om ‘een en ander te regelen’. De notaris kreeg Volkov die dag niet te zien.

Op basis van deze conceptovereenkomst stelde de notaris een leveringsakte op. Toen Volkov die later ontving, was de akte volgens hem ‘bewerkt en vervalst’. Zo was de verkoopprijs veranderd in een lening en gingen de aandelen naar een partij die hij niet kende. Van deze wijzigingen had de notaris hem nooit verwittigd – en Volkov had er nooit voor getekend. 

Volkov diende in september 2016 een tuchtklacht in tegen notaris Visscher. Die had volgens hem meegeholpen aan oplichting door Vadim Blaustein.

Volgens de tuchtrechter voerde Visscher ‘in het geheel geen regie’ over werkzaamheden waarvoor hij verantwoordelijk was

Op de zitting voerde Visscher aan dat hij dacht dat Volkov in september een volmacht had getekend waarin stond dat Blaustein namens hem mocht handelen. Maar na vragen van de tuchtrechter moest Visscher toegeven dat hij die volmacht niet kon overleggen.

De tuchtrechter vond het ‘bijzonder laakbaar’ dat Visscher in een akte wijzigingen had doorgevoerd, zonder zich ervan te vergewissen dat dit overeenkomstig Volkovs wensen was.

Uit het feit dat Volkov werd ontvangen door een medewerker van Blaustein en dat hij de notaris nooit had gezien, bleek volgens de tuchtrechter dat Visscher ‘in het geheel geen regie’ voerde over werkzaamheden waarvoor hij verantwoordelijk was.

Al was de notaris niet eerder met de tuchtrechter in aanraking gekomen, vond de kamer voor het notariaat de zaak zo ernstig dat Visscher een maand werd geschorst. In hoger beroep werd deze straf zelfs verzwaard tot een half jaar.

De FIOD stuit telkens op de notaris

Toen Volkov naar de tuchtrechter stapte, was de Fiscale Inlichtingen- en Opsporingsdienst (FIOD) al ruim een jaar bezig met een onderzoek naar trustkantoor Blaustein en diens eigenaar.

Daarbij stuitten ze om de haverklap op notaris Erik Visscher. Zelfs zo vaak, dat in overleg met de officier van justitie op 16 juli 2016 werd besloten om de notaris en zijn kantoor – De Tijd Notariaat – aan de lijst verdachten toe te voegen. De verdenking: Visscher hielp Blaustein geld wit te wassen en meldde ongebruikelijke transacties niet bij de FIU-Nederland, hoewel de wet dat voorschrijft.

In een proces-verbaal over de notaris uit 2016 somde de FIOD de akten op die Visscher voor Blaustein opstelde. Dat waren er 29. Het proces-verbaal beschrijft daarnaast vier vastgoedtransacties waarbij de notaris een cruciale rol speelde. Uit Blausteins strafdossier blijkt dat de FIOD een afzonderlijk strafrechtelijk onderzoek tegen de notaris en zijn kantoor kansrijk achtte. Maar die beslissing is aan het Openbaar Ministerie.

Huisnotaris

Erik Dirk Visscher (52) werkt dan al zestien jaar als notaris. Tot 31 december 2010 maakte hij deel uit van een maatschap van drie notarissen. Een van die maten is de Almeerse notaris Maarten Prinsze. Prinsze zou begin 2021 uit zijn ambt worden gezet vanwege de diensten die hij aan een criminele organisatie had verleend. 

Vanaf 1 januari 2011 ging Erik Visscher zelfstandig door onder de naam De Tijd Notariaat. Het kantoor is gevestigd aan de Stadsring in Amersfoort, op een steenworp afstand van trustkantoor Blaustein. 

In de Keistad speelt de in Elburg geboren Visscher zijn rol als notabele. Hij is bestuurder van een hockeyclub en van de stichting Haringparty, secretaris van Amersfoort Jazz en van het Ondernemersfonds Amersfoort Binnenstad. Hij was ook enkele jaren lid van de kerkenraad van de Christelijk Gereformeerde Kerk in Amersfoort.

Van oprichtings- en hypotheekakten tot vastgoedtransacties – Visscher regelde het allemaal

Blaustein was eerder klant bij de Amersfoortse notaris Van Kessel. Toen die in 2007 met pensioen ging, nam Visscher zijn kantoor en klantenbestand over. ‘Destijds ging het slechts om enkele akten,’ zegt een bron.

Vanaf 2009 kan Visscher worden bestempeld als Blausteins huisnotaris. Oprichtingsakten, volmachten, bestuurswijzigingen, aandelenoverdrachten, testamenten, hypotheek- en leveringsakten – Visscher regelde het allemaal. 

Vervalste handtekeningen

Hoe dat eraan toeging, lichtte een getuige in 2016 bij de FIOD toe. De getuige, een Rus die als jongen met zijn ouders naar Nederland was gekomen, begon in 2009 als parttimer op Blausteins kantoor. Hij moest bij de Kamer van Koophandel bedrijven inschrijven en bestuurswisselingen doorgeven. 

Daarvoor moest hij vaak naar De Tijd Notariaat. ‘Ik heb daar nooit uitleg gekregen over de door mij te tekenen stukken. Die werden ook niet voorgelezen. Ik kreeg alleen de opdracht om onderaan de pagina te paraferen en de laatste pagina te tekenen. Ik ging daar nooit alleen heen. Altijd was Vadim of iemand anders van kantoor bij mij.’ Tegen de FIOD zegt de Rus dat hij dit werk vanaf 2009 tot en met mei 2017 deed.

Sinds juli 2010 werkte een jeugdvriendin uit Sint-Petersburg op Blausteins kantoor aan de Stadsring. Een reeks getuigen noemt haar als the go-between tussen Blaustein en Visscher. In haar verhoren bij de FIOD liet haar geheugen haar echter ln de steek.

Eerder meldde Follow the Money dat op Blausteins kantoor geregeld handtekeningen werden vervalst, zodat met behulp van notaris Visscher tientallen bedrijven en stichtingen op naam werden gezet van mensen die van niets wisten. Het strafdossier over Blaustein bevatte minstens twee verklaringen van mensen die erachter waren gekomen dat er bedrijven op hun naam waren gezet. Blaustein noch Visscher hadden hen hier ooit van verwittigd 

Daarbij speelde Blausteins jeugdvriendin een belangrijke rol. ‘Ze hield dan een blaadje tegen het raam en trok de handtekening over. Het ging om de handtekening van een man die in Israël zat en dus niet kon tekenen,’ verklaarde een getuige, die dat zelf had zien gebeuren, bij de FIOD.

Een mistig geheel van transacties

In de zomer van 2009 voerde notaris Visscher voor het eerst een vastgoedtransactie voor Blaustein uit. De FIOD vermoedt dat Visscher hier een witwasconstructie faciliteerde. Wat was er aan de hand?

Vadim Blaustein had zijn oog laten vallen op een ruime, in het groen gelegen villa aan de Utrechtseweg in Amersfoort. Achter de witgekalkte woning lag een tennisbaan. Als het groen niet te hoog stond, keek je vanuit de woonkamer uit op de inrit van de psychiatrische instelling Zon & Schild.

De aankoop en financiering van deze villa verliep op dubieuze wijze. Op 25 augustus 2009 kocht de stichting Ninel de villa voor 1,45 miljoen euro. Saillant detail: die stichting was daags ervoor opgericht ten overstaan van notaris Visscher. 

Stichting Ninel? Die naam zegt de verkoper en zijn makelaar niets. Tegen de FIOD verklaren ze dat zij de villa hebben verkocht aan een ‘Russisch of Pools stel met een bedrijf op de Stadsring’.

Wanneer de FIOD de financiering van de aankoop onderzoekt, treft de dienst opmerkelijke zaken aan. Ruim de helft van de koopprijs – acht ton – zou meteen via de derdenrekening van de notaris worden betaald, de rest zou in termijnen worden gestort.

Die acht ton kwam van een rekening van Credit Suisse in Monaco die op naam stond van ene Nina, een in 1924 geboren vrouw uit Sint-Petersburg. Ze is de oma van Vadim Blaustein. Zijn oma, zo verklaart Blaustein later bij de Belastingdienst, is rijk geworden met de verkoop van onroerend goed. De opbrengst is ‘beschikbaar gekomen voor mijn ondernemingen’.

Van dit verhaal klopt niets, verklaart Blausteins ex-vrouw Irina later tegenover de FIOD. ‘Op eigen naam heeft Blaustein niets. Hij heeft al zijn bezittingen op naam van zijn oma laten zetten. Vervolgens liet hij haar een testament tekenen [waarin staat] dat na haar overlijden alles naar hem gaat.’

De FIOD gaat op zoek en vindt niet alleen dit testament, maar ook een akte waarin oma haar kleinzoon Vadim aanstelt als algemeen gevolmachtigde. Beide documenten zijn op 8 oktober 2010 getekend bij notaris Visscher in aanwezigheid van zowel Vadim als zijn oma, die speciaal hiervoor uit Düsseldorf is overgekomen.

Het geld voor Vadims villa kwam dus van een Monegaskische bankrekening van zijn oma. Maar hoe kwam zij eraan? De FIOD volgt het geldspoor en reconstrueert dat als volgt.

Klanten van Blaustein betaalden hem op een bankrekening van Reichmann Limited op de Bahama’s. De eigenaar daarvan is Blaustein, via een trust. Geld van Reichmann Limited ging naar oma’s rekening in Monaco. Acht ton daarvan werd gebruikt om een deel van de villa aan de Utrechtseweg te betalen. Conclusie van de FIOD: Vadim Blaustein gebruikte zijn eigen geld om via een omweg een villa te kopen waarvan hij als eigenaar niet was te traceren.

‘Dit is een mistig geheel van transacties waarin diverse red flags zitten die wijzen op de mogelijkheid van witwassen’

Kort na de koop betrok Blaustein de villa. Hij had daar een inwonende huishoudster en een butler. Maar officieel zou hij nooit op dit adres staan ingeschreven. Ook zou de woning nooit als bezit aan de fiscus zijn opgegeven.

Bij de koop van de villa speelde notaris Visscher een cruciale rol. Bij hem werd de stichting Ninel opgericht, hij passeerde de koopakte van het huis en op zijn tussenrekening verscheen de acht ton van oma Nina, voor wie hij eerder al een testament had opgesteld. 

Visscher wist bovendien dat zijn client Vadim Blaustein kon beschikken over het geld van zijn oma: die volmacht werd in zijn bijzijn getekend.

Op verzoek van Follow the Money bekeek Marcel Pheijffer, hoogleraar forensische accountancy aan de Nyenrode Business University, deze transactie. Zijn oordeel: ‘Dit is een mistig geheel van transacties waarin diverse red flags zitten die wijzen op de mogelijkheid van witwassen.’

Instrumenta delicti

Na Blausteins arrestatie op 1 december 2016 stapte Erik Visscher met een klacht naar de rechter. Bij zijn cliënt waren stukken in beslag genomen die volgens hem onder zijn geheimhoudingsplicht vielen. Hij doelde op het testament van Vadims oma en haar volmacht. De officier van justitie had die aan het procesdossier toegevoegd. Visscher stelde dat zijn verschoningsrecht daarmee was geschonden en dat de inbeslagname onrechtmatig was.

De rechter-commissaris en vervolgens de rechtbank Amsterdam wezen zijn klacht af. De rechtbank oordeelde dat het instrumenta delicti betrof: documenten waarmee strafbare feiten tot stand kunnen zijn gekomen. De officier van justitie mocht ze aan het procesdossier toevoegen.

Waarom probeerde Visscher de toevoeging van deze cruciale documenten aan het dossier te verhinderen? Handelde hij in opdracht van zijn cliënt? In een reactie laat Visschers advocaat weten dat hij de klacht uit eigen beweging indiende.

Opnieuw geschorst

Visschers rol bij de oprichting van stichting Ninel en twaalf andere rechtspersonen kwam hem in januari 2020 op een nieuwe klacht te staan. Die was afkomstig van het Bureau Financieel Toezicht (BFT). Deze toezichthouder van het notariaat was kort na de aanhouding van Blaustein een onderzoek gestart naar zowel notaris Visscher als een kandidaat-notaris die voor hem werkte.

De toezichthouder verweet Blaustein en Visscher dat ze hun poortwachtersfunctie en onderzoeksplicht hadden verzaakt

Onderzoek wees uit dat Visscher en zijn kandidaat voor Blaustein akten opstelden die niet voor hemzelf maar voor zijn klanten waren. Wie dat waren, hadden Visscher noch zijn kandidaat onderzocht. Bij een aandelenoverdracht had de kandidaat nagelaten te onderzoeken of de koopsom en de waarde van de aandelen wel klopten. Het BFT verweet beiden dat ze hun poortwachtersfunctie en onderzoeksplicht hadden verzaakt. 

Op de zitting voerde Visscher aan dat hij handelde in opdracht van een trustkantoor dat zelf een poortwachtersfunctie heeft en onder streng toezicht van DNB staat. Dat kan wel zo zijn, oordeelde tuchtrechter, maar een notaris moet zijn eigen onderzoek doen en kan die taak niet afwentelen op het trustkantoor.

Visscher werd twee weken geschorst en de kandidaat werd twee weken de bevoegdheid tot waarneming ontnomen. Beiden kregen bovendien een boete opgelegd. In het vonnis werd rekening gehouden met de eerste tuchtzaak. ‘Als de zaken gezamenlijk waren behandeld, dan zou de maximumduur ook zes maanden ontzegging zijn geweest, ervan uitgaande dat het hof niet tot een ontzetting uit het ambt zou hebben besloten.’

Met dat laatste doelde de rechter erop dat ontzetting uit het ambt zeldzaam is en alleen wordt opgelegd aan notarissen die het heel bont hebben gemaakt. Zoals de Almeerse notaris Prinsze, de voormalige maat van Visscher.

Derde tuchtklacht

Het omvangrijke strafdossier tegen Blaustein bevat een derde tuchtklacht tegen Visscher. Die werd in april 2018 ingediend door Irina, Blausteins ex-vrouw. Ze stelt daarin dat zij Visscher in juli 2016 had gemeld dat Blaustein haar handtekening vervalste en haar identiteit misbruikte. Tijdens dat gesprek adviseerde Visscher haar ‘op een zeer dringende toon’ om daar met niemand over te spreken. Hij zou met Blaustein overleggen en een oplossing zoeken.

‘Hier heb ik nooit een reactie op gekregen.’ Irina verweet de notaris ook dat hij klakkeloos tientallen formulieren had verwerkt waarop haar handtekening stond, terwijl hij nooit had geverifieerd of dat wel correct was.

Omdat ze destijds platzak was en geen advocaat kon betalen, zette ze de klacht niet door.

Visscher laat Follow the Money via zijn advocaat weten dat de tuchtklacht na een gesprek tussen hemzelf, Irina en hun advocaten is ingetrokken, ‘nadat was aangetoond dat de klachten feitelijke grondslag misten’. Irina bestrijdt deze lezing en houdt vol dat zij de tuchtklacht uit financiële overwegingen niet heeft doorgezet. Haar advocaat, die bij het  gesprek aanwezig was, bevestigt dat.

Telkens hetzelfde patroon

Visscher heeft tot op heden twee tuchtrechtelijke veroordelingen aan zijn broek, die hem een schorsing van in totaal zeseneenhalve maand opleverden. Maar hoe bont heeft Visscher het eigenlijk gemaakt?

Uit het strafdossier in de zaak tegen Blaustein blijkt dat zijn rol veel groter was dan de twee tuchtzaken doen vermoeden. Van 2009 tot 1 december 2016 regelde Visscher voor vrijwel alle bedrijven en stichtingen die Blaustein oprichtte – zo’n driehonderd – alle benodigde officiële akten. 

Steeds kocht een stichting het pand. Steeds was die stichting recent bij notaris Visscher opgericht. En telkens is de financiering verdacht

Bovendien was Visscher betrokken bij meer vastgoedtransacties, zoals de aankoop van twee panden in Amersfoort en een in Düsseldorf, ontdekte de FIOD. In die transacties zien de rechercheurs constructies die ook zijn gebruikt bij de villa aan de Utrechtseweg. Steeds kocht een stichting het pand. Steeds was die stichting recent bij notaris Visscher opgericht.

En telkens is de financiering verdacht. Op de dag van verkoop werden de panden contant betaald op de derdenrekening van notaris Visscher. Pas maanden na aankoop van de twee Amersfoortse panden werd er een hypotheek op gezet. In beide gevallen was de hypotheekverstrekker een Curaçaose stichting die door een trustkantoor werd beheerd. Nadat de FIOD bij dat kantoor huiszoeking deed, kwamen documenten boven water waaruit bleek dat Vadim Blaustein de eigenaar van beide stichtingen was.

Notaris Visscher was betrokken bij de oprichting van alle betrokken stichtingen. Ook maakte hij de hypotheekaktes op. Het geld stroomde opnieuw via zijn derdenrekening. ‘Bij mij is het vermoeden ontstaan dat notaris Visscher en/of De Tijd Notariaat bv zich bij de Amersfoortse panden schuldig heeft gemaakt aan het witwassen,’ concludeert een FIOD-rechercheur.

Dat is mogelijk ook het geval geweest bij de aankoop van het Düsseldorfse pand, concludeert Marcel Pheijffer: ‘Hier is sprake van een ongebruikelijke herkomst van gelden, een ongebruikelijke financier en een ongebruikelijke financieringsovereenkomst. Wederom diverse red flags die wijzen op de mogelijkheid van witwassen.’

Niet melden is een misdrijf

Op 19 juli 2016 stelde de FIOD een proces-verbaal op over de mogelijke betrokkenheid van notaris Visscher bij de witwaspraktijken van Vadim Blaustein. Daarin staat ook dat FIU Nederland van Visscher nooit meldingen heeft ontvangen van ongebruikelijke transacties – wat je op basis van alle bekende witwastypologieën wel zou verwachten. 

Ongebruikelijke transacties niet melden geldt als een misdrijf. De notaris is een poortwachter die moet voorkomen dat crimineel geld de bovenwereld binnensluipt. Bij elke transactie moet de notaris onderzoeken wie zijn cliënt is, wat het doel ervan is en wat de herkomst van het geld is. Die functie van poortwachter heeft Visscher niet bepaald met verve vervuld. Als het aan de FIOD lag, zou Visscher voor de rechter moeten verschijnen.

Maar die beslissing is aan het Openbaar Ministerie. Dat deelt Follow the Money mee dat er tegen Visscher geen strafzaak komt: ‘Gezien zijn tuchtrechtelijke veroordelingen is besloten dat het niet doelmatig is om het verdere (en lastige) onderzoek naar Visscher te doen.’

Juist in die witteboordencriminaliteit zie je dat dienstverleners zoals notarissen een belangrijke rol spelen’

Marcel Pheijffer ziet wel degelijk voldoende grondslag voor strafrechtelijke vervolging: ‘In een casus als deze is vervolging naar mijn mening belangrijk. Notarissen zijn bij wet aangewezen als poortwachter en dienen witwassen niet te faciliteren, maar juist te bestrijden. Het is dan ook belangrijk dat niet alleen notarissen maar ook bijvoorbeeld accountants, advocaten en belastingadviseurs, die als ‘facilitator’ optreden, worden vervolgd. Zo’n vervolging werkt normbevestigend en is noodzakelijk om voorbeelden binnen de beroepsgroep te stellen.’

De hoogleraar ziet het ook als een belangrijk signaal dat het niet melden van transacties die mogelijk verband houden met witwassen, door de overheid niet wordt getolereerd.

Pheijffer krijgt bijval van zijn Nyenrode-collega Bob Hoogenboom, hoogleraar forensic business studies. Hoogenboom vindt de beslissing van het Openbaar Ministerie om de notaris niet voor de rechter te brengen, typerend voor de huidige nadruk op de bestrijding van drugscriminaliteit.

‘Er wordt veel gesproken over ondermijning, maar dan in de zin van drugsbaronnen die hun winsten investeren in de bovenwereld. Er is veel te weinig aandacht voor fraude in die bovenwereld zelf, zoals bedrijven die milieuregels aan hun laars lappen, of zorgfraude. Juist in die witteboordencriminaliteit zie je dat dienstverleners zoals notarissen een belangrijke rol spelen. De casus van notaris Visscher onderstreept dat. Als je ondermijning serieus neemt, dan zul je ook de bovenwereld moeten aanpakken.’