‘De prijs van bitcoin gaat omhoog en iedereen zegt: goh, blockchain zal de wereld veranderen. De koersen storten in en iedereen zegt: ach, blockchain was toch een hype.’ Vinay Gupta, serieel ondernemer, uitvinder van de hexayurt noodtenten, en veelgevraagd spreker op blockchain-congressen, benadrukt dat wie echt geïnteresseerd is in blockchain, de cryptokoersen maar beter kan negeren. 'We hebben blockchain nodig voor een infrastructuur die onze commons beschermt.'

Gupta is een van de sprekers op The Future of Trust Summit, een evenement over blockchain in de Ridderzaal op het Binnenhof, dat eigenlijk niet zo zeer over die technologie zelf gaat maar over ‘de ecosystemen van onze toekomst’. Marleen Stikker, oprichter van de Waag, gaat met Gupta in discussie. Ze vergelijkt blockchain met internet: 'Sommigen denken deze technologie zo disruptief is dat alles zal veranderen en we geen centrale governance meer nodig hebben. Maar technologie is nooit neutraal: het creëert nieuwe machtsstructuren. Ook cyberspace is niet onafhankelijk.'

Volgens Stikker kan blockchain zelf 'het kapotte internet' niet repareren. Ze doelt daarmee op de machtsconcentratie bij enkele grote internetbedrijven. ‘De organisatie van complexe systemen moet anders: meer samenwerken vanuit vertrouwen en verantwoording afleggen.' Gupta denkt dat blockchain ons daarbij zal helpen. 'Blockchain zal informatie naar de oppervlakte brengen, waar iedereen het kan zien.' Hij gelooft niet in vertrouwen als uitgangspunt, zoals Stikker voorstelt. 'Eerst hebben we transparantie nodig, dan komt rekenschap en pas dan volgt vertrouwen.'  

Grootse vergezichten

Twee weken geleden schreef ik over de potentie van blockchain.  Onder dat stuk ontstond een levendige discussie tussen enerzijds de aanhangers van een blockchain-revolutie en daar lijnrecht tegenover de sceptici, die in blockchain geen enkele meerwaarde zien ten opzichte van oudere datatechnologie. De sceptici verweten de believers dat het allemaal zo vaag blijft: ‘maak het nou eens tastbaar, wat kan die blockchain nou echt?’

In de statige Ridderzaal zijn overwegend mensen uit de eerste categorie bijeengekomen: een mix van jonge ondernemers en mensen uit de ambtenarij en het bedrijfsleven die zich bezighouden met innovatie. Het leek me daarom de perfecte plek om twee kritische vragen te stellen die sceptici onder mijn artikel opwierpen en waarop ik het antwoord schuldig moest blijven:

1. Welk probleem lost blockchain op dat je niet ook met bestaande technologie kunt oplossen? Oftewel: is die ingewikkelde technologie nu echt nodig?
2. Hoe zit het met de koppeling tussen blockchain en de fysieke wereld? Anders gezegd: blockchain mag zelf dan wel betrouwbaar zijn, maar kan ik de data vertrouwen als er gesjoemeld wordt met de invoer van informatie of met de objecten in de fysieke wereld waarmee die data correspondeert?

Ik vraag het Gupta. Hij antwoordt me: ‘Je moet het niet willen gebruiken voor pietluttigheden. Blockchain is een oplossing voor grote problemen, juist dat maakt het zo spannend.’ Hij geeft een voorbeeld: 'We zullen nooit eerlijke internationale handel krijgen, zolang die handel loopt over de high frequency netwerken die worden gecontroleerd door een handjevol bedrijven. Blockchain biedt een fundamentele technologie om computers over de hele wereld te synchroniseren; de voorwaarde voor eerlijke wereldhandel, waar we voorheen geen oplossing voor hadden.'

Ik hang aan zijn lippen, maar zie nog niet helemaal voor me hoe dat uitbannen van de flitshandel er in de praktijk uitziet. Je zou een soort fotofinish van handelscomputers nodig hebben, waarbij je niet de aankomst maar juist het moment van orderplaatsing in beeld brengt. Het klinkt ongelofelijk spannend, want high frequency trading is een groot probleem; ik herinner me het boek Flashboys, waarin Michael Lewis beschrijft tot wat voor monster deze waarde onttrekkende flitshandel is uitgegroeid. Dan herinner ik me weer waarvoor ik kwam: vandaag geen grootse vergezichten voor een betere wereld, maar tastbare voorbeelden!

Hoe kun je als individu bijdragen aan toezicht op eerlijke supply chains of kapitaalstromen?

The monkey brain

Ik probeer het nu bij Dimitri de Jonghe, PhD in toegepaste Machine Learning en oprichter van the Ocean Protocol en BigchainDB. In zijn presentatie vertelt hij over de incentives die twee hoedanigheden van het gespleten brein activeren: het monkey brain, op zoek naar instant gratification, en de rationele ik die zoekt naar oplossingen voor de vernietiging van onze planeet en de oneerlijke verdeling van welvaart. ‘Blockchain is een incentive machine, die mensen beloont voor hun bijdrage aan het netwerk. Je kunt deze technologie gebruiken om verschillende incentives te programmeren.’ Zo definieer je volgens De Jonghe wat ‘bijdragen’ betekent. ‘Bij bitcoin is het doel het maximaliseren van de veiligheid van het netwerk, dus daar gaat alle energie naartoe.’

De Jonghe betwijfelt hoe nuttig veiligheid als ultiem doel is. Hij ziet blockchain liever bijdragen aan een structuur om gemeenschappelijke belangen te bewaken: ‘In onze huidige economie zie je veel waarde afgeroomd worden op plaatsen waar zelf geen waarde wordt toegevoegd: bij de machtigste schakels in productieketens. Je kunt zo’n ecosysteem anders organiseren, zodat iedereen naar rato van zijn of haar bijdrage aan het netwerk wordt beloond.’

Volgens hem kan blockchain de bureaucratie elimineren die nu vereist is om te kunnen samenwerken met mensen die je niet kent. ‘In Nederland heb je redelijk betrouwbare instituties; de vraag naar transparantie is hier misschien minder urgent dan in sommige andere landen, maar ook hier geldt: hoe kun je als individu bijdragen aan toezicht op eerlijke supply chains of kapitaalstromen? Die instituties zijn niet toegankelijk. Dankzij cryptografie en distributie creëer je niet alleen transparantie, maar ook inclusie: iedereen kan zich aansluiten.’

De natuur nabootsen

De sprekers op het evenement zien allerlei parallellen tussen blockchain en de fysieke wereld. De Jonghe vergelijkt blockchain met carbon dating, een techniek die archeologen toepassen om vast te stellen hoe oud fysieke objecten zijn. ‘Wanneer blockchain breed wordt toegepast, kun je datzelfde doen met data in de digitale wereld.’

Erken de rommeligheid van alles wat we doen: er is geen perfecte representatie van de realiteit

De Amerikaan Michael Zargham, PhD in Optimization and Decision Science en oprichter van BlockScience, ziet blockchain als de eerste versie van een nieuwe klasse digitale systemen die de natuur nabootsen. Hij verduidelijkt die gedachte met het voorbeeld van het double spending-probleem, waarin hij de digitale wereld met de fysieke wereld vergelijkt: ‘Ik kan een basketbal maar één keer naar jou gooien, en dankzij blockchain kun je digitaal geld nu ook nog maar één keer uitgeven.’

Het gaat volgens Zargham niet om blockchain zelf, maar om de eigenschappen ervan: ‘Je kunt het systeem niet aanpassen, behalve volgens de met cryptografie beveiligde berekeningen. Dat lijkt op hoe het in de natuur werkt: je kunt lokaal dingen doen en aanvullende regels instellen, maar de grondbeginselen zijn universeel; over de hele wereld geldt dezelfde fysica en die kun je niet veranderen.’ De basisregels moeten volgens Zargham ook in governance systemen inzichtelijk zijn en blockchain heeft de deur opengezet om dat te organiseren. ‘We verkeren in de ontwerpfase en we hebben de oplossing nog lang niet.’

Biedt blockchain toepassingen voor de fysieke wereld? Zonder twijfel, zegt Zargham. ‘Onze wereld bestaat uit interactie. Zodra meerdere mensen waarnemingen doen en invoeren, moet het digitale systeem daar rekening mee houden; tien waarnemingen zijn betrouwbaarder dan twee.’ Maar dat is volgens Zargham nu ook al zo. ‘Erken de rommeligheid van alles wat we doen: er is geen perfecte representatie van de realiteit. Geen enkele satelliet of sensor is honderd procent nauwkeurig, en toch durven we te vliegen in apparaten die daarop vertrouwen.’

Waren dit de concrete antwoorden waar ik naar op zoek was? En kan ik die eigenlijk wel verwachten in de ontwikkelfase waarin blockchain zich nu bevindt?

Ik loop nog wat rond en spreek kort met een vertegenwoordiger van een groot softwarebedrijf. Hij is principal solutions architect, lees ik op het visitekaartje dat hij me in de hand drukt: hij verkoopt interne blockchain-oplossingen. ‘Om de efficiëntie van bedrijfs-IT drastisch te verhogen – getest en wel; de eerste resultaten zijn geweldig.’ Het is de meest concrete toepassing van blockchain van de hele dag, maar toch ben ik blij wanneer hij doorloopt om met anderen te ‘netwerken’. Misschien had Gupta gelijk: het zijn niet de oplossingen voor kleine probleempjes die blockchain spannend maken, maar het perspectief op maatschappelijke verandering.