Blockchain kan btw-fraude stoppen

De zaal is gevuld met advocaten en ambtenaren; hier wordt het Fraudecafé gehouden. Onderwerp: de voorstellen van de Europese Commissie om btw-fraude tegen te gaan, met name de afschaffing van het zogenoemde nultarief. Maar de Commissie pakt volgens veel aanwezigen de verkeerde schakel aan: de truc om btw in rekening te brengen en die vervolgens niet af te dragen, blijft binnen de nieuwe voorstellen gewoon mogelijk. Momenteel is circa 50 miljard euro gemoeid met deze zogeheten carrouselfraude.

Er worden alternatieve oplossingen geopperd. Zodra de term ‘blockchain’ valt, spitst iedereen de oren. Hoofden knikken en er ontstaat geroezemoes. Volgens Carla van Rijn, coördinator btw-fraude bij de FIOD, wordt er ‘binnen de overheid heel erg naar blockchain gekeken.’ De naam van de Amsterdamse startup Summitto valt: zij willen de btw-fraude aanpakken door middel van blockchain-technologie.

In oktober 2017, precies op de dag dat de Europese Commissie haar plannen tegen de btw-fraude presenteerde, nam Summitto deel aan de Small Business and Innovation Research (SBIR) blockchain-competitie in Groningen. Er werden 38 ideeën gepitcht om met blockchain-technologie problemen op het gebied van overheidsdiensten, energie en gezondheidszorg op te lossen. Met vier anderen mocht Summitto door naar de volgende ronde: ze kregen elk 50 duizend euro om een haalbaarheidsonderzoek uit te voeren, dat bij de tweede ronde in april zou worden gepresenteerd. Summitto won ook deze ronde: de startup kreeg 125 duizend euro om een prototype te ontwikkelen.

We linken de facturen aan de btw-aangifte van de leverancier, en aan die van de inkoper

In het huidige btw-systeem kan een frauderend bedrijf btw ontvangen en niet afdragen. Summitto heeft iets bedacht om dat tegen te gaan: een triple entry accountingsysteem waarbij de facturen van transacties niet alleen worden vastgelegd in de boekhouding van de leverancier en koper, maar ook in een blockchain. Bij verkoop van goederen met btw wordt de factuur direct (versleuteld) vastgelegd. Zodra leverancier en koper een afwijkende factuur registreren, gaat er bij de Belastingdienst een belletje rinkelen. Zo wordt het voor frauderende kopers onmogelijk om btw terug te vragen zonder dat dit bedrag eerst door de leverancier bij de Belastingdienst is aangemeld.

Follow The Money sprak met mede-oprichter Sascha Jafari, de techneut van Summitto, over hun plannen.

FTM: Hoe is het idee ontstaan om blockchain en btw te combineren?

Jafari: ‘Ik heb internationaal belastingrecht gestudeerd en heb daarna bij Deloitte als data-analist gewerkt. Toen ik in 2013 over Bitcoin leerde, vond ik het geweldig: het whitepaper is simpel maar krachtig. Maar voordat ik doorhad dat blockchain en btw goed samengaan, was ik drie jaar verder. Met ons vieren hebben we toen een concept ontwikkeld en meegedaan aan een blockchain-competitie in Dubai; daar vielen we helaas af. Daarna hebben we het in Nederland geprobeerd.’

Summitto heeft nu in totaal 175.000 euro gewonnen. Is dat genoeg om van start te gaan?

‘Blockchain-technologie heeft zich de afgelopen jaren bewezen: het functioneert prima en is veilig. We hoeven dat deel niet zelf te ontwikkelen, dus het ziet ernaar uit dat we voldoende kapitaal hebben. Verder voeren we gesprekken met private investeerders en doen we mee aan een Europese competitie, Horizon 2020. Ook daar kunnen kleine innovatieve bedrijven subsidies aanvragen.

Hoe lost jullie aanpak de btw-fraude op?

‘Om btw-fraude uit te bannen, moet de Belastingdienst er volledig op kunnen vertrouwen dat ondernemers hun btw-aangifte correct doen. Blockchain verzegelt dat vertrouwen. Ons systeem zorgt voor het versleutelen en timestampen van facturen. Dat waarborgt de authenticiteit en integriteit van factuurregistraties. We linken de factuurregistratie niet alleen aan de btw-aangifte van de leverancier, maar ook aan die van de inkoper. Zo kan een frauderende inkoper nooit miljoenen euro’s aan btw terugvragen, zonder dat dit bedrag eerst door de leverancier (de potentiële ‘ploffer’) is aangegeven bij de Belastingdienst. Een ondernemer mag alleen btw aftrekken wanneer zijn facturen in een blockchain zijn geregistreerd: geen registratie betekent voortaan geen aftrek.

We lossen zo ook het controleprobleem op. In het huidige systeem wordt achteraf gecontroleerd. De facturen vormen het bewijsmateriaal voor transacties; de Belastingdienst kan ze opvragen, bijvoorbeeld om te verifiëren of de btw-aangifte overeenkomt met wat er is verhandeld. Maar dat opvragen en analyseren kost soms maanden tijd en vergt veel werk. Met ons registratiesysteem kunnen bedrijven in real-time hun facturen vastleggen; voordat een transactie plaatsvindt, wordt de onderliggende factuur versleuteld opgeslagen. Na de registratie is de informatie onveranderbaar; de Belastingdienst kan de onderliggende facturen later desgewenst opvragen.

Door de real-time registratie kan een groot deel van de fraude-opsporing worden geautomatiseerd. En door slim om te gaan met versleuteling heeft de Belastingdienst geen toegang meer nodig tot de data van eerlijke bedrijven.’

Hoe waterdicht is jullie technologie?

‘Ons systeem maakt het onmogelijk om btw-fraude te plegen zonder dat de Belastingdienst dat ontdekt. Daarnaast heeft de Belastingdienst op deze manier maar een paar dagen of weken tijd nodig om fraudeurs te identificeren, in plaats van maanden of jaren, zoals nu het geval is.’

Hoe zit het met risico’s omtrent de installatie?

‘Door samen te werken met de Belastingdienst en boekhoudpakketten zal een meerderheid van de bedrijven zelf geen software hoeven installeren. Hoewel elke installatie onderhoud en risico’s met zich meebrengt, is het te vroeg om specifieke maatregelen te noemen.’

Het lijkt wel of elk probleem met blockchain is op te lossen. Hoe onderscheidt Summitto zich daarin?

‘Vaak wordt blockchain gebruikt om een proces te automatiseren. Dat is leuk en aardig, maar daar heb je ’t echt niet voor nodig. Je moet technologie gebruiken waarvoor het geschikt is, en niet omdat blockchain nu eenmaal deuren naar meer budget opent.

Iedereen kan zien wat er met de data gebeurt, niet wat erin staat

Een groot voordeel van blockchain is de transparantie en controleerbaarheid. In de central clearing-systemen weet een belastingplichtige niet wat er met zijn data gebeurt, met wie die wordt gedeeld en of die veilig is opgeslagen. In ons systeem geven belastingplichtigen vertrouwelijke informatie door en krijgen ze omgekeerd van de Belastingdienst inzicht in wat er met hun informatie gebeurt. Blockchain geeft de fiscus de mogelijkheid verantwoording af te leggen over haar activiteiten aan de belastingplichtigen. Bij ons kan iedereen in de broncode kijken, iedereen kan zien wat er met de data gebeurt, maar niet wat erin staat.’

Wat is de status quo van het project?

‘Om de btw-registratie voor Nederland te doen, moet onze blockchain 700 transacties per seconde aankunnen. Bij het haalbaarheidsonderzoek hebben we bekeken of dat lukt. We bouwen nu een proefsysteem, daar hebben we een jaar de tijd voor. In een pilot werken we aan de gebruiksvriendelijkheid van het systeem en testen we of we technisch in staat zijn zoveel transacties aan te kunnen.’

Hoe energiezuinig is jullie systeem?

‘Ons systeem slurpt niet meer energie dan een normaal boekhoudpakket. Het energieprobleem van cryptomunten als Bitcoin en Ethereum wordt veroorzaakt doordat iedereen in de wereld transacties kan valideren. Te veel conflicterende validaties zorgen voor chaos in het systeem. Daarom wordt aan validators in publieke cryptomunten gevraagd een energieslurpende puzzel op te lossen. In ons netwerk speelt dat geen rol. We richten ons systeem zo in dat een selecte groep overheidsinstanties de rol van validator op zich nemen.’

Hebben jullie al enig zicht op implementatie op nationaal of internationaal niveau?

‘We hebben goed contact met diverse btw-experts, zowel binnen als buiten de Belastingdienst, het ministerie van Financiën en de Europese Commissie, om te analyseren hoe de implementatie eruit zou kunnen zien. Hoewel de constructie van btw-fraude vaak grensoverschrijdend is, vergeten mensen vaak dat de fraude in eigen land wordt gepleegd. Daarom kun je die fraude het beste binnen de landsgrenzen aanpakken. We kunnen ons systeem gewoon in Nederland implementeren, zonder eerst 28 landen en de hele Europese Commissie te hoeven overtuigen. Als het goed functioneert, kan het daarna worden uitgerold in andere landen.’