‘Wat moet er in Nederland gebeuren om die boeren bestaansrecht te geven? Er moet een beweging op gang komen. We moeten zelf de politieke agenda bepalen. Hoe kunnen we dat in Nederland doen? Door zelf de Tweede Kamer in te gaan!’ 

Het is 19 februari 2020 en Caroline van der Plas spreekt duizenden boeren toe. Actiegroep Farmers Defense Force heeft een massaprotest op het Haagse Malieveld georganiseerd. Van der Plas, mede-oprichter van de BoerBurgerBeweging, oogst veel bijval. 

De verzamelde boeren demonstreren tegen plannen van het kabinet om stikstofuitstoot in de landbouw tegen te gaan. Later dat jaar, op 8 juni, neemt verantwoordelijk minister Carola Schouten van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit adviezen daartoe over uit een rapport van het adviescollege Stikstofproblematiek onder leiding van VVD’er Johan Remkes.

Tijdens de grootste boerenprotesten in decennia probeert de BoerBurgerBeweging potentiële kiezers te bereiken om vervolgens ‘de stem van het platteland’ naar Den Haag te brengen. Follow the Money vroeg experts op land- en tuingebouwgebied en plattelandsontwikkeling het programma te analyseren.

Boerensponsors

Caroline Van der Plas is niet de enige die zich zorgen maakt over de toekomst van de boeren. Grote agrarische ondernemingen als veevoederbedrijven ForFarmers, Voergroep Zuid, Gebr. Fuite en De Heus, vleesverwerker Vion, schapenhouderij ValleiLam en fabrikant van voersystemen Trioliet sponsoren de acties van de boeren. Ze huren een communicatiebureau in om een eenduidige boodschap te verkondigen. FrieslandCampina steunt de boeren en plaatst op 28 september 2020 een grote advertentie in de landelijke dagbladen. 

Veevoederbedrijf De Heus geeft een bedrag van minimaal vijf getallen aan de boerenprotesten

Een van de sponsoren licht een tipje van de sluier op. Joost Belt, hoofd marketing en communicatie van veevoederbedrijf De Heus, zegt tegen dagblad het AD: ‘Dit raakt ons ook.’ Wat heet, zijn werkgever boekte in 2019 een omzet van 3,1 miljard euro en heeft dus wat te verliezen als er minder vee in de Nederlandse weilanden loopt. Het bedrijf geeft een ‘substantieel bedrag, met minimaal vijf getallen’ aan de boerenprotesten die werden georganiseerd door Farmers Defense Force.

Ruim een jaar na haar toespraak op het Haagse Malieveld verovert Caroline van der Plas een Kamerzetel. 

Ze is niet het eerste Tweede Kamerlid dat op zegt op te komen voor boerenbelangen. Wel is de BoerBurgerBeweging de eerste Nederlandse politieke partij die bestaat uit een verbond tussen een voormalig lobbyist (voor de varkenssector) en een communicatiebureau, Remarkable Communicatie uit Deventer.  

De aanloop

Het Deventer communicatiebureau Remarkable heeft veel klanten uit de agrarische sector, waaronder Bayer, ForFarmers en Vion. Twee partners van het bureau staan op de kandidatenlijst voor de Kamer en zitten in het bestuur van de BoerBurgerBeweging. 

Henk Vermeer is mede-oprichter van de partij en een van de drie partners bij Remarkable. Dit communicatieadviesbureau werd in 1996 opgericht door Wim Groot Koerkamp. Tijdens een telefonisch gesprek met FTM zegt Vermeer te balen van de kritiek die de partij al achtervolgt vanaf het ontstaan. ‘Het is een frame dat wij dit doen om Big Agro in het zadel te helpen. Als iemand in de zorg werkt en opkomt voor de zorg zeg je toch ook niet dat diegene de zorg wil behouden?’ De partij is dan ook ontstaan vanuit liefde voor het boerenleven, stellen de oprichters, om de boer en de burger dichter bij elkaar te brengen.

De oprichting van de BoerBurgerBeweging

Een maand na de demonstratie op het Malieveld, op 1 november 2019, wordt de vereniging BoerBurgerBeweging officieel opgericht. Namens Remarkable nemen Wim Groot Koerkamp als secretaris en Henk Vermeer als penningmeester plaats in het bestuur van BBB. Bovendien staan beiden (weliswaar onverkiesbaar) op de lijst van kandidaat-Kamerleden, onder lijsttrekker Caroline van der Plas. Afgesproken wordt dat het communicatiebureau uren beschikbaar stelt om een campagne op te bouwen. 

Geld was er niet, stelt Vermeer. 'Ook dit jaar krijgen we nog geen subsidie omdat we op de peildatum, 1 april 2021, duizend leden hadden moeten hebben. Op 1 januari hadden we er 450, inmiddels hebben we 1300 leden.' 

‘We vragen 88 euro per partijlid. Dat hebben we gedaan om te voorkomen dat de partij wordt gekaapt door dierenactivisten’

Er is gekozen voor een ledenstrategie, legt Vermeer uit. ‘We hebben als bestuur een behoorlijke drempel opgeworpen. We vragen 88 euro per lid. Dat hebben we expres gedaan om te voorkomen dat de partij wordt gekaapt. We hebben namelijk flink wat te verduren van dierenactivisten. En met dat ledengeld moesten we de campagne financieren.’ 

De partij heeft daardoor voor de Tweede Kamerverkiezingen van maart 2021 een campagnebudget van 66.000 euro ter beschikking, een schijntje vergeleken met de andere partijen. 

Hoewel het behalen van een Kamerzetel al een formidabele prestatie is, denkt Vermeer dat er nog wel meer in had gezeten. ‘Als we eerder in de peilingen waren opgedoken, waren meer zetels mogelijk geweest. Daar was ik teleurgesteld over. Wij denken dat de door de peilers gebruikte panels niet representatief zijn voor het sentiment op het platteland.’ De BoerBurgerBeweging behaalt uiteindelijk 104.319 stemmen, ruim genoeg voor een Kamerzetel. De partij groeit na de verkiezingen door, zegt Vermeer. ‘We zitten nu ruim boven de duizend leden.’ 

Tijdens de campagne voor de Tweede Kamerverkiezingen betaalden enkele boeren uit eigen zak spandoeken en ander promotiemateriaal om zo de partij te steunen, blijkt na een rondgang van FTM. Vermeer: ‘Ons kleine budget hebben we vooral online gebruikt. Door corona was het land ingaan sowieso moeilijk,.’

De BoerBurgerBeweging krijgt nog meer (indirect) geld vanuit de agrarische hoek. ‘We hebben de uren van het bureau Remarkable netjes opgegeven bij het ministerie van Binnenlandse Zaken,’ zegt Vermeer, ‘tegen een commercieel tarief als een gift in natura. Dan krijg je vervolgens het verwijt dat de agrarische sector dat allemaal betaalt, maar wij vonden het wel zo transparant om het te openbaren.’

Het ging om 174.000 euro, stelt Vermeer. ‘Dit was wel een grote klus waar we in 2,5 jaar veel tijd aan besteed hebben. Alles moest from scratch worden opgebouwd.’ Een jaarrekening waar de partij financieel op kan worden beoordeeld is er nog niet. ‘Inmiddels is de partij een reguliere, betalende klant van Remarkable.’

Wat wil de BoerBurgerBeweging?

Dat de partij bestaat uit een voormalig lobbyist voor de vleesindustrie en een communicatiebureau met grote klanten uit de agrarische sector, werd al in kaart gebracht door Bram Wissink van Broodbuis.nl. De partij zelf was hier overigens vanaf het begin open over. Daarmee is de vraag die Wissink opwerpt aan het einde van zijn stuk ‘Is BBB er voor de kleine boeren, of het grootkapitaal?’ nog niet beantwoord. 

Follow the Money legde daarom verschillende voorstellen uit het verkiezingsprogramma van de BoerBurgerBeweging voor aan experts op agrarisch gebied, om een antwoord te vinden op de vraag voor wie de partij nu eigenlijk opkomt. Ook partijleider Caroline van der Plas werd door FTM om een reactie gevraagd.

Dirk Strijker is hoogleraar Plattelandsontwikkeling aan de Rijksuniversiteit Groningen. Hij onderzoekt al decennialang ontwikkelingen op het platteland, en woont in het Drentse Eexterzandvoort.

Hij herkent de ergernis van plattelandsbewoners in het verkiezingsprogramma van de BoerBurgerBeweging. Dat de partij een zogenaamde ‘inboeringscursus’ wil invoeren voor nieuwe bewoners van het platteland, verbaast hem dan ook niet. ‘Dat is de frustratie van heel veel mensen op het platteland die hun eigen ideeën hebben over hoe het land eruit zou moeten zien.’

Hij noemt het voorbeeld van een wolf die in één nacht tientallen schapen dood bijt op een boerderij. ‘Voor burgers is wild vaak leuk of mooi. Voor boeren ligt dat anders. Die schapen zijn van een gezin, vaak met kinderen. Die kant van het verhaal haalt het nieuws meestal niet.’

‘BBB wil wel de voordelen en niet de nadelen. Dat betekent dat het systeem instort’

Dat element van botsende wereldbeelden vindt Strijker terug in het verkiezingsprogramma, maar bovenal ziet hij in de voorstellen van de BoerBurgerBeweging een pleidooi voor gevestigde belangen. ‘Dan heb ik het niet alleen over de grote agrarische bedrijven, maar ook over boeren uit de middenklasse die gericht zijn op groei vanuit de gedachte dat je daarmee de toekomst van je bedrijf veilig stelt.’

Dit terwijl de belangen in de agrarische sector volgens Strijker sterk uiteen lopen. ‘De grote en middelgrote bedrijven hebben behoefte aan open grenzen: het veevoer komt vaak van de andere kant van de wereld en onze zuivel gaat naar China. Toch zit daar ook een discrepantie: de meeste boeren verkopen verreweg het meeste van hun producten binnen Noord- en West-Europa, maar agrarische multinationals doen zaken over de hele wereld. Biologische boeren opereren vooral lokaal, maar dat soort verschillen zie ik nergens terug in het programma.’

Waarom komen de biologische boeren er bekaaid vanaf in het verkiezingsprogramma? BBB-oprichter Henk Vermeer: ‘Dat is simpel: wij maken geen onderscheid omdat we niet willen zeggen dat biologisch goed is en de rest slecht. De afzetmarkt van biologisch voedsel is 3 procent, de groei vlakt af.’

De tegenstelling tussen lokaal en globaal werd onlangs actueel door de verkoop van groentefabrikant HAK aan de Russische KDV Group. Van der Plas maakte zich er druk over op Twitter. Een voorstel uit het verkiezingsprogramma van de partij luidt dan ook: ‘Er komt een structurele campagne, gefinancierd door de overheid, om consumenten te stimuleren in Nederland geproduceerd voedsel te kopen.’ Hoogleraar Strijker: ‘Dat staat haaks op open grenzen en landbouwsubsidies vanuit Brussel. Het een kan niet zonder het ander. Dit is een vorm van cherry picking. Wel de voordelen willen hebben en niet de nadelen. Dat betekent dat het systeem instort.’ Kamerlid Van der Plas tegen FTM: ‘Het is vooral bedoeld om mensen bewuster te maken van het feit dat voedsel van Nederlandse bodem komt. In het kader van duurzaamheid is het ook goed om dit onder de aandacht te brengen.’

Liever geen vegetariërs 

De BoerBurgerBeweging verstrekt in haar verkiezingsprogramma nog meer culinaire adviezen: ‘We geven aan burgers eerlijke informatie over het belang van dierlijke eiwitten in een uitgebalanceerd voedselpatroon.’ Hoe moeten we dit interpreteren volgens Strijker? ‘Hier staat gewoon dat de overheid moet voorkomen dat iedereen overstapt op vegetarisch. Er moet ruimte blijven voor vlees op het menu, ondanks dat bijvoorbeeld het Voedingscentrum vraagtekens zet bij al te veel vlees eten.’

‘Wij vrezen dat door de vegahype vlees als ongezond wordt neergezet en dat mensen daardoor niet meer gezond gaan eten’

Caroline Van der Plas: ‘Men gaat te vaak voorbij aan de goede voedingsstoffen die vlees bevat. Zink, ijzer en B12 heeft je lichaam gewoon nodig. Wij vrezen dat door de vegahype vlees als ongezond wordt neergezet en dat mensen daardoor niet meer gezond gaan eten. De Schijf van Vijf moet leidend zijn. Als je veganistisch bent en je eet niet de juiste dingen, kun je in bepaalde gevallen zelfs te maken krijgen met ondervoeding.’

Van vlees eten naar vlees verwerken dan maar. FTM sprak meerdere boeren. De meeste daarvan koesteren sympathie voor de partij, anderen zien er een lobby in voor de grote agrarische bedrijven. Een jonge melkveehouder, die niet met naam en toenaam in dit stuk wil, wees op de scheve machtsverhoudingen binnen de sector. Boeren werken steeds vaker in ketens en hebben daarbinnen weinig invloed ten opzichte van grote inkopers. ‘De macht zit bij de grote bedrijven in onze sector, die bepalen de geldstromen. Maar daar wil ik het bij laten’.

Omdat er niets over in het verkiezingsprogramma staat en de positie van de partij relevant is voor veel boeren, legt mede-oprichter Vermeer desgevraagd uit: ‘Dat is voor een bepaald type ondernemer ideaal, want alles wordt voorgefinancierd. Anderen willen dat niet. Wij willen dat een boer kiest voor wat bij hem past. En in sommige sectoren kan dat bijna niet anders dan in een keten.’ 

‘Als je dit een boer op de man af vraagt, zal hij je vertellen dat hij een hekel heeft aan alle protocollen die samenhangen met het leveren aan een grote zuivelcoöperatie,’ reageert hoogleraar Strijker. ‘Sommige regels zijn logisch, maar een hoop schieten door. Zo mag je geen kinderfietsjes in de buurt van je melkapparatuur hebben. Toch houden de boeren zich er wel aan, omdat de machtsverhoudingen heel scheef liggen binnen de keten. Jij bent maar één van de duizenden leveranciers aan een groot bedrijf, dus je hebt geen keus.’ 

Vooral dat laatste punt is Kamerlid Van der Plas een doorn in het oog. ‘Ik zeg altijd tegen mensen uit de agrarische sector: jullie zijn allemaal voedselmakers die samen één vuist zouden moeten maken. Als jullie dat als uitgangspunt nemen om tot betere prijzen te komen, zou ik dat toejuichen. Maar hang de vuile was niet elke keer buiten, want zo word je een speelbal van de politiek.’

De boeren kunnen nog wat opsteken van hun grote tegenstanders, vindt Van der Plas. ‘De milieuorganisaties doen dat veel beter. Die zullen ook wel eens onderling gekibbel hebben, maar ze komen altijd eensgezind naar buiten en vallen elkaar niet af. Dat maakt je positie wel sterker.’ 

Wijnand Sukkel is senior onderzoeker Agro-Ecologie aan de Universiteit van Wageningen. Hij ziet nog meer nadelen van de scheve machtsverhoudingen voor boeren. ‘De lasten worden altijd neergelegd bij de primaire producenten, in dit geval de boeren. Zij moeten aan steeds strengere normen voldoen, maar de marges blijven flinterdun. Ze zouden meer macht moeten krijgen om sterker te staan tegenover de inkopers.’

Het mestbeleid is een ander heet hangijzer waar boeren meer zeggenschap over willen. Caroline van der Plas steunt dat, blijkt uit het programma: ‘We voeren een praktisch uitvoerbaar mestbeleid in. Mest uitrijden wordt weersafhankelijk in plaats van kalenderafhankelijk. Bij het mestbeleid staat het vakmanschap, de kennis en de ervaring van de voedselproducent voorop.’ 

Wijnand Sukkel vindt dat de partij hier in principe een punt heeft. ‘De overheid weet ook wel dat je onder bepaalde omstandigheden, als je het goed doet, de ammoniakemissie laag kunt houden en als alle ondernemers dat zouden doen je ook het doel van de wetgeving bereikt. Maar a het is niet te controleren en b is het de vraag of ondernemers dat zo gaan doen. Want als een boer een volle mestput heeft, denkt hij of zij: die moet leeg, want het kost me geld. Regelgeving is gestold wantrouwen, zeggen ze wel eens.’

‘Mestbeleid? als een boer een volle mestput heeft, denkt hij of zij: die moet leeg, want het kost me geld’

Mestbeleid hangt nauw samen met waterbeheer en het op peil houden van het grondwater. WUR-onderzoeker Wijnand Sukkel ziet dat er door klimaatverandering een toenemende strijd om water gaande is. In Nederland azen natuurbescherming, de industrie, recreanten én de boeren allemaal op hetzelfde water. Hij zet daarom vraagtekens bij een programmapunt als ‘zoet water is essentieel voor planten, dieren en mensen. De beschikbaarheid en het behoud van zoet water heeft hoge prioriteit.’ 

Wat heeft prioriteit, vraagt hij zich af. En wat bedoelt BBB daarmee? ‘Je gazon besproeien, drinkwater? Zoet water is van zeer groot belang voor de landbouw. De gewassen moeten bewaterd worden en met name waterschappen hebben daar grote invloed op. Die waterschappen kiezen continu tussen verschillende belangen.’

Herman Havekes is verbonden aan de Universiteit van Utrecht en een expert op het gebied van waterschappen. Hoe kijkt hij naar een punt uit het verkiezingsprogramma als ‘de zeggenschap van voedselproducenten bij de waterschappen blijft behouden om zo de voedselproductie veilig te stellen’? Havekes: ‘De waterschapsbesturen worden gevormd door gekozen volksvertegenwoordigers. Daarnaast hebben boeren, de industrie en de natuurbescherming een aantal vaste zetels. De reden hiervoor is dat die laatste drie veel land bezitten en meebetalen aan de waterschappen. Het zou daarom raar zijn als de boeren niet mee zouden praten.’ Boeren werken al eeuwen met water en hebben verstand van zaken, zegt BBB-lijsttrekker Van der Plas tegen FTM. ‘Als je waterschappen politiek maakt, is de politiek leidend en niet het vakmanschap.’ 

Vanuit dat perspectief is het logisch dat de BoerburgerBeweging de huidige vaste inspraak van de boeren (naast de industrie en de natuurbeschermende organisaties) wil behouden, onder het motto ‘wie betaalt, bepaalt’. 

Op de oude voet verder

‘Het verkiezingsprogramma van de partij heeft een sausje van platteland maar de essentie gaat om reguliere boeren die op de oude voet verder willen,’ zegt Strijker. ‘Hoewel de mensen van veevoederfabrikant De Heus en haar branchegenoten echt wel zo slim zijn om te weten dat het op de lange termijn anders moet.’ 

Sukkel sluit zich aan bij die uitspraak. ‘Uit deze programmapunten moet je eigenlijk concluderen dat het niet zozeer een BoerBurgerBeweging is, maar een boerenbeweging,’ concludeert hij. ‘De burger en de maatschappij zie ik niet terug in deze voorstellen. Eigenlijk zegt BBB: vertrouw de boer maar, dan zorgen zij voor een goed milieu. Maar stikstofuitspoeling, nitraten in het grondwater, ammoniakemissies en schade aan natuurgebieden worden helemaal niet genoemd in het verkiezingsprogramma. Daar zit nu juist ook het belang van de burger!’