'Dit is een historisch moment. Het is de eerste keer in onze geschiedenis dat een onafhankelijk Braziliaans bedrijf offshore olie produceert.' Omringd door tout Brasil, opent ondernemer Eike Batista een paar honderd kilometer ten noorden van Rio de Janeiro een splinternieuw havencomplex. De haven is bedoeld om de olie die hij straks in de wateren voor de Braziliaanse kust zal winnen te verschepen naar de rest van de wereld. Olie die hem de rijkste man van de wereld zal maken.   Batista staat op het toppunt van zijn roem. Onder zijn EBX Group vallen tientallen bedrijven, maar op dat moment slurpt een al zijn aandacht op. Het oliebedrijf OGX Petróleo e Gás boort naar olie, 37 kilometer uit de Braziliaanse kust. Een technisch lastige klus: het is er diep en staatsbedrijf Petrobras heeft de krenten al uit de pap gehaald. Maar volgens Batista zit er voor meer dan 1500 miljard dollar aan olie in de concessies die hij heeft gekocht. Zijn persoonlijk vermogen wordt op die dag geraamd op $34,5 miljard, waarmee hij de rijkste man van Brazilië is. Batista is nationaal bekend wegens zijn hobby's als speedboot racen – in de jaren 90 was hij kampioen – en autoracen. Ook zijn vrouw behoort als voormalig samba-danseres en centrefold tot de Bekende Brazilianen.  Al zijn bedrijven hebben een X in de naam: EBX, OGX. In de numerologie staat de X voor rijkdom. Batista houdt van magie.   Voor de Braziliaan is de olie-business nieuw. Maar als ondernemer heeft hij een imposant track record. Velen zien hem als de verpersoonlijking van Brazilië's economisch wonder. Investeerders willen zijn rit in de olie-sector graag meemaken. BlackRock en Pimco kopen aandelen en obligaties. General Electric neemt een belang, evenals Mubadala (het staatsfonds van Abu Dhabi), IBM en ExxonMobil. Alles wat Batista aanraakt, lijkt te veranderen in goud.   Brazilië moet trots zijn op wat Batista heeft bereikt, zegt president Dilma Roussef tijdens de opening van de nieuwe oliehaven. Maar in de 18 maanden daarna volgt wat tot nu toe waarschijnlijk de grootste financiële ineenstorting van een persoonlijk imperium in de geschiedenis is. Van de $34,5 miljard die Batista op papier bezat is zo goed als niets meer over. Wat rest is onbetaalde schulden en concessies die niets waard zijn.  

Goud

Opgegroeid in Duitsland, droomde Batista ooit dat hij rijk zou worden met goud. En precies dat gebeurt. Zijn vader was een bekende Braziliaanse industrieel, die onder meer Vale do Rio Doce leidde, een mijnbouwbedrijf dat tegenwoordig zo'n 80 miljard dollar waard is. De jonge Eike treedt in zijn voetsporen. Hij studeert metaalkunde en neemt deel aan de Braziliaanse goldrush van de jaren tachtig. Aanvankelijk als opkoper van goud, later als industrieel mijnbouwer. Hij ontwikkelt, gesteund met het geld van zijn vader, verschillende mijnen in Brazilië, Canada en Chili. En hij heeft succes. Batista maakt furore en trouwt met Playboy-model Luma de Oliveira. Bij haar verwekt hij twee zonen, genaamd Thor en Odin. Vanuit zijn marmerpaleis in de heuvels, kijkt hij uit over de stranden van Rio de Janeiro. Hij nodigt graag journalisten uit, die bewonderend rapporteren over het koninklijke uitzicht dat de visionaire entrepreneur heeft.

Mevrouw Batista, inmiddels gescheiden

  Maar zijn eerste successen blijken geen garantie voor louter overwinningen. Na een paar mislukte investeringen in onder meer Griekenland, Rusland  en Tsjechië verkoopt Batista zijn goudonderneming in 2002 voor zo'n $800 miljoen. De helft minder dan dat het enkele jaren daarvoor nog waard was geweest. Maar de timing blijkt uitstekend. Goud sukkelt op dat moment en de verkoop geeft hem de vrije hand om te profiteren van de periode van economische groei die begint onder het presidentschap van Luiz Inácio Lula da Silva, beter bekend als 'Lula'. Batista stapt in geprivatiseerde energiebedrijven, begint ijzerertsprojecten en brengt zijn ondernemingen naar de beurs. Als geen ander profiteert hij van de sterk stijgende vraag naar grondstoffen vanuit China en de toenemende welvaart van de Braziliaanse bevolking.

Batista koopt in hoog tempo concessies en betaalt soms het dubbele van wat de concurrentie biedt  

Maar met olie wil Batista zijn echte slag slaan. In 2007 richt hij OGX op, dat het eerste onafhankelijke oliebedrijf moet worden naast staatsbedrijf Petrobras. Een Amerikaans pensioenfonds voor leraren financiert zijn bedrijf, samen met de schatrijke broers Dirk en Robert Ziff uit New York. Batista zet agressief in: hij koopt managers van Petrobras los en stelt een dreamteam samen dat olie gaat ontdekken op plekken die Petrobras had gemist. Batista koopt in hoog tempo concessies en biedt daarvoor soms het dubbele van de concurrentie.  

Glamour en magie

In dezelfde tijd koopt hij een cruise schip dat hij laat verbouwen tot een privéjacht. Daar organiseert hij legendarische feesten met Braziliaanse soapsterren, journalisten en zakenlieden. In 2008 brengt Batista OGX naar de beurs en haalde $3 miljard op, de grootste IPO ooit in Brazilië. OGX zegt over een reserve van 4,8 miljard vaten te beschikken, maar heeft op dat moment in werkelijkheid nog geen enkele bron aangeboord.

Batista's jacht.

Achteraf gezien worden in 2010 de eerste barstjes in het Batista-rijk zichtbaar. De verkoop van een belang in een olieveld aan de Chinezen mislukt. Ook andere kopers dienen zich niet aan. De managers van OGX praten het recht. Prima, dat niemand het wil kopen, dan profiteren we er later meer van, luidt de redenatie.   In het voorjaar presenteert OGX een rapport van onafhankelijke beoordelaars dat investeerders en aandeelhouders aanvankelijk schokt. De gepresenteerde reserves blijken helemaal niet zo zeker van olie als Batista eerder had gesuggereerd. Het aandeel keldert en Batista heeft moeite om partners te vinden waarmee hij daadwerkelijk kan gaan boren en olie winnen. Op wonderlijke wijze slaagt hij er wel in om $2,6 miljard aan nieuwe financiering op te halen.

In plaats van dat de olie uit de bron spuit, blijft het bij druppelen

Langzamerhand wordt voor ingewijden duidelijk dat er in de gekochte OGC-concessies weliswaar olie is gevonden, maar dat een groot deel daarvan in complexe geologische lagen zit en waarschijnlijk met de grootst mogelijke moeite kan worden gewonnen. In plaats van zich gedeisd te houden en zich te concentreren op de oliewinning, blaast Batista de verwachtingen echter nog verder op. 'Hij stelde zichzelf doelen die 5 tot 10 jaar nodig hadden, maar managede ze alsof hij de 400 meter rende,' typeert een ingewijde Batista's managementstijl. 'Eike kreeg alleen nog maar goed nieuws onder ogen, want hij had de neiging om de boodschapper de schuld van slecht nieuws te geven en te ontslaan.'   Als er dan eindelijk olie wordt gewonnen, laat Batista dit groots vieren en presenteert hij de olie triomfantelijk aan zijn beleggers en journalisten. Wederom weet hij $1,1 miljard uit de markt te trekken. Maar in plaats van dat de olie uit de bron spuit, blijft het bij druppelen. Batista is veel te optimistisch over zijn voorraden geweest. Ook een ander veld blijkt slechts 10.000 vaten per dag op te leveren. Dat is minder dan verwacht, maar nog geen drama. Totdat na enkele weken boren de productie rap daalt naar 5000 vaten, 75 procent minder dan verwacht. En dan begint het zaakje te rollen. OGX en moederbedrijf EBX Group hebben steeds meer moeite om de rente op hun leningen te betalen.  

Vlucht naar voren

ene tegenvaller volgt de andere, maar Batista laat niets merken. Integendeel. Hij kiest voor de vlucht naar voren. Eind maart 2012 kondigt hij aan dat het staatsfonds van Abu Dhabi voor $2 miljard een belang koopt van 5,63 procent in zijn OGX. En zo'n gerenommeerd fonds kan het toch niet bij het verkeerde eind hebben? Batista vertelt dat hij in 2015 de rijkste man ter wereld zal zijn en verwacht dat zijn vermogen in 2020 is gegroeid naar $100 miljard. Logisch, want zijn ondernemingen hebben $1,5 biljoen aan 'onderliggende waardes'. Net zoveel als alle minerale rijkdommen van Mongolië.   Maar dan slaat het weer definitief om. De economische groei van Brazilië vertraagt sneller dan voorzien en de markt krijgt lucht van de tegenvallende opbrengst van de oliebronnen. En intussen moet Batista een deel van zijn obligatieleningen terugbetalen. Het aandeel keldert. Een domino van ellende barst lost. OGX heeft een schuld die 11 keer groter is dan zijn marktwaarde. Batista moet zijn imperium ontbinden om zijn schulden te kunnen betalen. Hij moet zijn meest veelbelovende en waardevolle onderdelen in razend tempo verkopen.  Een van zijn energiebedrijven verkoopt hij aan het Duitse E.on, die het voor een prikkie in handen krijgt. Ook de haven die hij had laten bouwen gaat over in andere handen.   Hoewel melancholisch gestemd, blijft Batista optimistisch. In een interview met de Wall Street Journal in september rept hij over een comeback. Hij vergelijkt zichzelf met Elon Musk, de man achter Tesla Motors die tevens een ruimtevaartbedrijf heeft. Forbes schatte zijn vermogen in maart nog op $10,6 miljard. Maar intussen is ook dat verdampt. Volgens de Brazilianen weet Batista teveel van anderen om failliet te laten gaan. Maar meer dan enkele miljoenen is er van de $34,5 miljard niet over.  

Het Batista-imperium verschrompelt