'We lopen in het Verenigd Koninkrijk voor op andere landen,' zegt oprichter Jeremey Roe van Bully-Banks tegen Follow the Money. 'Maar we zijn er nog niet.' Net als in Nederland verkochten banken in het VK op grote schaal rentederivaten aan mkb’ers. Het product werd verkocht als een soort renteverzekering, maar pakte in veel gevallen desastreus uit voor ondernemers. De rente bleek in de tussentijd toch te kunnen worden verhoogd, ook al daalde de rentes van centrale banken tot vrijwel het nulpunt. En wie tussentijds zijn lening wilde aflossen, moest soms honderdduizenden euro’s of ponden betalen om ook de swap af te kopen.

Tienduizenden swaps werden herbeoordeeld onder het toeziend oog van onafhankelijke experts

Toen in Nederland 2,5 jaar geleden voor het eerst media-aandacht kwam voor het probleem van de renteswaps in het mkb, waren ze in het Verenigd Koninkrijk al een paar stappen verder. Ondernemers maakten daar al tijden stampij in de media en toezichthouder FCA had banken gedwongen tot een herbeoordeling van tienduizenden swaps, onder streng toezicht van onafhankelijke experts. De grote banken zette elk honderden miljoenen opzij om ondernemers te compenseren die schade hadden van hun swap. Na de herbeoordeling stuurden banken een voorstel naar de ondernemers om de situatie te herstellen.

Het logo van Bully-Banks

Swap verscheurd, geld terug

Duizenden Britse ondernemers hebben inmiddels vrijwel alle schade die zij hebben geleden door hun renteswaps teruggestort gekregen van de bank. In 6.949 gevallen werden de swaps geheel ontbonden. Al het geld dat de ondernemer had betaald, werd teruggestort, plus acht procent rente per jaar. In totaal is er 1,8 miljard pond (2,4 miljard euro) uitbetaald. Daarnaast lopen banken toekomstige inkomsten mis, omdat de swaps zijn gestopt, zonder dat de ondernemer daarvoor een afkoopsom hoefde te betalen. Volgens Roe gaat dat om nog eens 1 miljard pond. Zelf kreeg Roe naar eigen zeggen enkele honderdduizenden ponden terug. 'Maar er zijn ook twee directeuren van Bully-Banks die ieder meer dan een miljoen pond kregen.' Toch is dat allemaal niet genoeg, volgens Roe. Daarom maakte Bully-Banks eerder deze week bekend de toezichthouder, die de banken had gedwongen tot de herbeoordeling, aan te klagen. Ze stappen naar de rechter omdat de FCA zou hebben gefaald om goed toezicht te houden en omdat de compensatie niet voldoende rekening houdt met indirecte schade.

Eigen adviseur was volgens FCA niet nodig, omdat er al een onafhankelijk expert meekeek

Een cruciaal element in het herbeoordelingsproces is de rol van de onafhankelijke expert. Die wordt aangesteld door de bank, maar moet worden goedgekeurd door de toezichthouder. De FCA stelt dat het voor ondernemers eigenlijk niet nodig is om zelf een expert in de hand te nemen tijdens het herbeoordelingsproces, omdat het proces al wordt bewaakt door de expert. Maar uit een voorbeeld dat vorige week in het parlement werd aangehaald, blijkt dat die experts niet altijd volledige inzage krijgen in de dossiers. Van de zeventig pagina’s die een ondernemer aanleverde bij de bank om de ‘misselling’ van de swap te bewijzen, speelde de bank slechts één alinea door aan de expert. Volgens Bully-Banks zijn er meer van dat soort voorbeelden.

Kon de expert wel goed meekijken?

'Het ziet er naar uit dat de zogenaamde onafhankelijke experts in veel gevallen hun werk niet effectief hebben kunnen doen', zegt Bully-Banks in een nieuwsbrief. 'Daardoor denken wij dat het waarschijnlijk is dat veel MKB'ers niet de compensatie hebben gekregen die ze zouden hebben moeten krijgen.' Dat neemt Bully Banks de toezichthouder kwalijk, omdat die aan ondernemers wel heeft beloofd dat er een goed onafhankelijk oordeel zou komen over het voorstel dat de bank deed. Naast de zevenduizend ondernemers die hun geld terugkregen, hebben de banken aan bijna tweeduizend MKB’ers voorgesteld om de swap om te ruilen voor een andere swap, of een soortgelijk product. Een deel van de ondernemers is daar op ingegaan, in de veronderstelling dat de onafhankelijke expert er goed naar had gekeken. 'Wij vinden dat die mensen hun geld terug moeten hebben,' stelt Roe. Daarnaast zou volgens Bully-Banks de invulling van het begrip indirecte schade, zoals die was afgesproken tussen de FCA en de banken, in de praktijk steeds verder zijn teruggedrongen, zonder dat de FCA ingreep. Zelf claimt Roe, naast de teveel betaalde tonnen die hij terugbetaald heeft gekregen, nog eens een soortgelijk bedrag kwijt te zijn geweest aan misgelopen kansen voor zijn bedrijf en aan renteverhogingen. Als de compensatie niet bij de banken vandaan komt, dan moet het geld maar bij de toezichthouder vandaan komen, is het idee van Roe.

Bully-Banks wil uitgesloten groep ook herbeoordeling geven

Naast de eigen rechtszaak, steunt Bully-Banks ook een andere rechtszaak die deze week tegen de FCA werd gestart, omdat tienduizend ondernemers volgens Roe ten onrechte buiten de herbeoordeling zijn gehouden. Zij zouden zogeheten ‘sophisticated’ ondernemers zijn, die geacht worden verstand te hebben gehad van rentederivaten. Maar volgens Bully Banks hadden ook zij recht op een betere bescherming door de toezichthouder. Ook in Nederland is het onderscheid tussen grote en kleine ondernemingen een hot topic als het gaat om het verhalen van swapschade. Recent ontstond ophef omdat veel ondernemers werden uitgesloten van het pas geopende Kifid loket, omdat zij te groot zouden zijn.

Tienduizenden 'hidden swaps' vallen overal buiten de boot

Naast deze dertigduizend Britse ondernemers met rentederivaten, zijn er echter ook nog ruim 60.000 zogeheten 'hidden swaps' verkocht aan Britse ondernemers die door een hiaat in de wet op geen enkele steun van de toezichthouder kunnen rekenen. Deze swaps zijn direct vastgeplakt aan een lening met een variabele rente, om zo een lening met een vaste rente te creëeren. Dat er een swap aan de lening vastgeplakt zat, wisten niet alle ondernemers, en zij kunnen daardoor plots met hoge afkoopsommen geconfronteerd worden als zij de lening afkopen. Omdat de swap samen met de lening is verkocht, valt deze tot ongenoegen van de FCA buiten het financieel toezicht. Zij vallen dus buiten de herbeoordelingen en ook buiten de rechtszaken die Bully Banks voert.

AFM verkiest steekproef boven expert

In Nederland is ook een herbeoordeling van de 17.000 rentederivaten aan de gang die zijn verkocht aan zogeheten 'niet-professionele' MKB'ers, maar hier gaat dat proces anders in zijn werk. Er zijn geen onafhankelijke experts, maar de AFM houdt steekproeven om te kijken of de banken zich houden aan de leidraad die de AFM een jaar geleden publiceerde over de verkoop van renteswaps. ABN AMRO maakte vorige week bekend dat er ruim honderd man fulltime bezig zijn het herbeoordelen van de 6.000 swaps die aan in totaal 4.500 MKB’ers zijn verkocht. Een volgende maand moet die actie afgerond zijn. Jeremy Roe, die vakantiehuisjes verhuurt in Devon en Cornwall, heeft zich inmiddels fulltime gestort op Bully-Banks en is daarvoor zelfs verhuisd. 'Ik geloof er sterk in dat de verkoop van renteswaps fout is geweest en dat het veel schade heeft opgeleverd voor ondernemers,' verklaart hij de overstap. 'Ik had een gezondheidsspa, die heb ik verkocht, en op de vakantiehuisjes heb ik een manager gezet. Het was niet meer te doen om een paar keer per week naar Londen te gaan voor overleg. Dat was vier uur rijden, als ik de snelheidslimiet negeerde, en vijf uur als ik me wel aan de regels hield.' Daarom woont hij nu in Londen.

'Als Nederlanders lid worden, kunnen we ook hier herrie gaan maken'

Bully Banks heeft volgens Roe zo’n tweeduizend leden, waaronder niet alleen Britse ondernemers. Nederlandse leden heeft hij naar eigen zeggen 'vrijwel niet', maar die zou hij wel graag krijgen. 'Het probleem van renteswaps in het mkb speelt overal, van Europa, tot Japan, Korea, Nieuw Zeeland en de VS.' Roe zou daarom graag buitenlandse afdelingen willen opzetten, waaronder in Nederland, 'zodat we herrie kunnen gaan maken.'