Wat weet Brussel dat Stockholm en Kopenhagen niet weten? Die vraag roept de Europese Ombudsman op in een poging te begrijpen waarom de Europese Commissie besloot documenten over gesprekken met de twee EU-lidstaten niet vrij te geven.

De discussies gingen over de Zweedse en Deense nationale Herstel- en Veerkrachtplannen. Dat zijn plannen waarin lidstaten beschrijven hoe ze de miljarden uit het coronaherstelfonds  – officieel de Herstel- en Veerkrachtfaciliteit – zullen besteden en welke hervormingen ze zullen uitvoeren om robuustere economieën te krijgen.

Verschillende journalisten die meewerken aan het internationale, door Follow the Money geleide, #RecoveryFiles-onderzoek dienden bij de Europese Commissie Wob-verzoeken in over deze nationale plannen. Zowel in eerste instantie als in beroep weigerde de Commissie toegang tot veel van die documenten.

Een fundamenteel recht

Staffan Dahllöf, een Zweedse freelance journalist woonachtig in Denemarken, diende twee verzoeken in: een over gesprekken tussen de Commissie en Zweden over diens nationale plan, en een identiek verzoek met betrekking tot het Deense plan. De Commissie weigerde toegang tot veel van de documenten, waarop Dahllöf een klacht indiende bij de Ombudsman. Die onderzocht de zaak en publiceerde op donderdag 1 december de uitkomsten van dat onderzoek.

De Ombudsman benadrukt dat ‘publieke toegang tot documenten een fundamenteel recht is’. De Europese regels hierover laten weliswaar uitzonderingen toe, maar het weigeren van toegang tot documenten moet wel worden onderbouwd aan de hand van vastomlijnde uitzonderingsgronden.

In het besluit om documenten niet, of slechts deels, vrij te geven moet worden uitgelegd waarom een uitzonderingsgrond van toepassing is. Een belangrijk deel van het onderzoek van de Ombudsman ging over die uitleg.

De Ombudsman concludeert dat de Commissie er niet in is geslaagd ‘voldoende en overtuigende redenen’ te geven voor het geheim houden van de opgevraagde documenten.

Geen overtuigende weigergronden

Een van de redenen die de Commissie aandroeg, was dat openbaarmaking zou kunnen leiden tot een ondermijning van het ‘financieel, monetair of economisch beleid’ van de twee Scandinavische landen. De Ombudsman stelt echter dat – anders dan de Commissie – Zweden noch Denemarken dat risico ook zagen.

De Ombudsman zegt dat het ‘zeer moeilijk te begrijpen is welk inzicht de Commissie heeft in het financieel, monetair of economisch beleid’ van Zweden en Denemarken dat belangrijker is dan het oordeel van de twee landen zelf.

Ook was de Ombudsman niet overtuigd dat het financieel, monetair of economisch beleid van de EU als geheel in het geding was. ‘De door de Commissie aangevoerde argumenten blijven vaag en algemeen van aard, waardoor het moeilijk is ze te onderscheiden van elke andere willekeurige gebeurtenis die mogelijk van invloed zou kunnen zijn op de economie van de twee lidstaten of de Unie.’

Ten slotte gebruikte de Commissie nog een andere weigergrond: dat openbaarmaking het besluitvormingsproces zou ondermijnen. De Ombudsman oordeelde dat de Commissie ‘niet overtuigend heeft uitgelegd’ waarom dat zo zou zijn. Daarnaast had de Commissie moeten bepalen of het belang van openbaarheid niet zwaarder weegt dan die zorgen over het besluitvormingsproces.

Maar in plaats daarvan bepaalde de Commissie zonder goede onderbouwing dat het belang van de burgers het niet won van het belang van de Commissie om haar besprekingen met de twee lidstaten geheim te houden.

De Ombudsman dringt er bij de Commissie op aan de resultaten van het onderzoek ter harte te nemen bij het behandelen van nieuwe Wob-verzoeken over coronaherstelplannen. Verschillende van dergelijke verzoeken liggen nog bij de Commissie. Zo heeft Follow the Money documenten opgevraagd over gesprekken tussen Brusselse en Haagse ambtenaren van eerder dit jaar. Die werden in eerste instantie geweigerd. Het beroepsverzoek had eigenlijk afgelopen maandag al afgehandeld moeten zijn, maar is nog niet binnen. 

RecoveryFiles-deelnemer Matej Zwitter (Ostro) uit Slovenië wacht al veel langer. Hij diende zijn beroepszaak al op 27 december 2021 in, maar de Commissie heeft deze nog steeds niet behandeld.