Het is dinsdagmiddag in het Residence Palace in Brussel. Adviesbureau Europe Economics organiseert hier een besloten sessie met de centrale vraag: What does Brexit mean for your business? Er zijn zo’n honderd klanten en andere contacten langsgekomen om zich over deze praktische vraag te laten informeren. De uitkomsten vallen echter tegen. Hoewel het adviesbureau aanzienlijke expertise op het terrein van de EU heeft, levert de sessie alleen maar meer vragen op. 'Brexit is het meest chaotische en verwarrende onderwerp in tijden,’ concludeert een van de consultants.

Bij deze bijeenkomst gelden de zogeheten Chatham House Rules, een regeling waarbij journalisten wel over de bijeenkomst mogen schrijven, maar niemand mogen citeren of uitspraken aan iemand mogen toeschrijven. In Nederland kennen we dit als de Nieuwspoortcode. De code is in dit geval volkomen begrijpelijk, want de praktische gevolgen van Brexit blijken zo duister dat geen consultant ooit nog aan zijn voorspellingen wil worden herinnerd. Die voorspellingen gaan echter wel duidelijk één kant op: op korte termijn verandert er weinig, op lange termijn weet niemand het.

Onderdeel van de interne markt?

De belangrijkste Brexit-vraag is of het Verenigd Koninkrijk na het verlaten van de EU lid blijft van de Europese Economische Ruimte (EER) om zo net als IJsland, Noorwegen en Liechtenstein toegang te houden tot de interne markt. Een consultant meldt zijn klanten dat de kans op dit scenario nihil is, omdat het voor beide partijen onaantrekkelijk is. Het Verenigd Koninkrijk zou in dit geval vrij verkeer van personen moeten accepteren en daar is nu juist veel kritiek op. Premier Theresa May kan deze concessie niet doen, omdat het dan zou lijken alsof ze de referendumuitslag niet serieus neemt. Migratie was toen het belangrijkste thema.

Op korte termijn verandert er weinig, op lange termijn weet niemand het

Maar ook de EU zou het Verenigd Koninkrijk uit de interne markt willen hebben. Het land zou als onderdeel van de EER de EU-regels van de interne markt moeten hanteren, maar het Verenigd Koninkrijk is te groot en te machtig. Het land zou gemakkelijk allerlei EU-regels kunnen negeren, zo de consistente uitvoering van regels kunnen verhinderen en daarmee feitelijk veto-macht hebben. Het land zou in de EER onvoldoende kunnen worden gedwongen EU-regels uit te voeren, en zo zou de macht van het Verenigd Koninkrijk buiten de EU alleen maar toenemen ten opzichte van haar huidige positie in de EU.

Nieuw handelsverdrag met de EU?

Als het Verenigd Koninkrijk geen deel uitmaakt van de EER, moet er een nieuw handelsverdrag met de EU komen. Maar de ratificatie van dit soort verdragen is een probleem, zoals deze week bleek bij het CETA-verdrag met Canada. De consultants die het woord voeren denken daarom dat er een minimalistisch verdrag zou moeten komen, waarvoor geen ratificatie door de afzonderlijke EU-lidstaten nodig is. Dit verdrag kan alleen betrekking hebben op EU-bevoegdheden en mag geen zogeheten ‘gemengd verdrag’ zijn, omdat dat snel schipbreuk leidt tijdens de ratificatie door individuele lidstaten. Het is niet uitgesloten dat er helemaal geen verdrag komt, en dat voor de handel tussen de EU en het Verenigd Koninkrijk alleen de regels van de Wereldhandelsorganisatie (WTO) gaan gelden.

De economische gevolgen van Brexit blijken ook voor Brusselse adviseurs lastig in te schatten omdat het ontkoppelen van de EU en het Verenigd Koninkrijk raakt aan talloze thema’s. Op korte termijn zou het Verenigd Koninkrijk iets minder economische groei kunnen laten zien, maar op lange termijn lopen de schattingen enorm uiteen. Een positieve interpretatie is dat de EU na Brexit meer eenheid kent en dus sneller kan groeien. Meer groei in het Verenigd Koninkrijk is eveneens een optie omdat men na Brexit de bureaucratie beter kan aanpakken en makkelijker subsidies kan geven.

Ook voor specifieke sectoren blijken de effecten nauwelijks in te schatten. Alleen bij de sterk door de EU gereguleerde landbouw zal het effect groot zijn, maar niemand weet wat dat concreet inhoudt.

Mededinging nieuwe stijl

Het grootste effect van Brexit voor het bedrijfsleven ligt op het terrein van het mededingingsbeleid — al kan ook dit nog alle kanten uitgaan, zo vertellen de consultants hier met het schaamrood op de kaken. Het mededingingsbeleid heeft in individuele landen als doel de concurrentie goed te laten werken, terwijl het bij de EU ook als doel heeft de interne markt te versterken. Dit is soms onderling strijdig, en daar heeft het Verenigd Koninkrijk straks geen last meer van. Een voorbeeld is de afschaffing van de roamingkosten, hetgeen vooral wordt gedaan ter versterking van de interne markt: de voordelen van consumenten zijn zeer beperkt. Wat het Verenigd Koninkrijk met dit dossier gaat doen, blijkt niet te zeggen.

Het valt niet te zeggen wat het Verenigd Koninkrijk met het roamingkostendossier gaat doen

De EU treedt op tegen kartels en dat zal ook voor het Verenigd Koninkrijk een doelstelling blijven, zo luidt de verwachting. Er is geen reden waarom er na Brexit op dit terrein niet meer samen kan worden gewerkt met de EU. Dit ligt anders bij het zogeheten misbruik van een dominante positie op de markt. De EU deelt hiervoor boetes uit, maar dit is van origine geen Britse werkwijze. Ook hier is het niet duidelijk wat Brexit zal veranderen.

Fuseren nu het nog kan

Fusies met — en overnames van — Britse bedrijven worden door Brexit moeilijker, dus het advies luidt ‘fuseer nu het nog kan’. Op dit moment bepaalt de EU nog of een fusie is toegestaan, straks moeten fusiepartners wellicht aan zowel de Britse overheid als de EU toestemming vragen. Meer regels dus. Op dezelfde manier kan de Britse overheid straks doen wat nu door de EU streng wordt verboden: staatssteun geven aan sectoren die het moeilijk hebben, zoals de staalindustrie, die het dreigt af te leggen tegen China.

Consultants in Brussel hebben het er ook moeilijk mee. Normaliter zijn er in Brussel onderzoeken beschikbaar over wat beleidsinitiatieven opleveren, uitgerekend tot achter de komma. Brexit is echter zo veelomvattend dat niemand zich publiekelijk aan harde voorspellingen durft te wagen. Verrassend is dat niet: tegenstanders van het EU-lidmaatschap, zoals de UK Independence Party, hebben nooit gedetailleerde voorstellen gemaakt over hoe het na een Brexit verder moet. Ook voorstanders van EU-lidmaatschap, zoals Theresa May, hebben geen duidelijke positie. Geen wonder dat iedereen in het duister tast.

De behoefte aan antwoorden is er niet minder om. En dus grijpt een kwart van de zaal het gebrek aan antwoorden aan om snel weer te vertrekken. Brexit blijft vooralsnog een heel grote black box.