Het blok bureaus is aan beide kanten volgebouwd met 32 inch-schermen, en heeft wat weg van de werkplek van een beurshandelaar. Dit is echter het domein van een ervaren elektriciteitshandelaar. Op een van de schermen is het Eikon-chatvenster van financieel dataverstrekker Thomson Reuters geopend. De langskomende chatberichten vormen voor niet-ingewijden een bijna mystieke codetaal, met regels als ‘European hydro Q3/Q4 2022, 195 bid, 50 GWh’. ‘Dat zijn de prijzen voor Garanties van Oorsprong,’ verklaart de handelaar.

Garanties van Oorsprong (GvO’s) zijn certificaten die aantonen dat een megawattuur afkomstig is uit een duurzame bron, zoals een Europese waterkrachtcentrale. Deze papieren zijn geld waard en worden over-the-counter door heel Europa verhandeld.

Worden deze papieren doorverkocht aan een handelaar in een ander EU-land, dan hoeft er geen btw in rekening te worden gebracht – het zogeheten nultarief is dan van toepassing. Maar wanneer een handelaar de GvO doorverkoopt aan een afnemer in eigen land, moet hij wél btw in rekening brengen. Dat zijn de twee ingrediënten die een ideale mix vormen voor btw-carrouselfraudeurs, zo bleek afgelopen week uit de eerste resultaten van het internationale onderzoeksproject Grand Theft Europa, waarin ook Follow the Money deelneemt.

De handel in GvO’s schept bovendien mogelijkheden om in korte tijd hoge omzetten te draaien. De markt is namelijk booming: vorig jaar waren er 500 miljoen GvO’s in omloop, het equivalent van 500 Terawattuur. Dat is een verdubbeling ten opzichte van vijf jaar geleden. De totale omvang van de handel in GvO’s bedraagt nu zo’n 650 miljoen euro. En sinds kort blijkt dat fraudeurs pogingen doen om GvO’s te misbruiken voor hun btw-carrousels.

Noorwegen is, vanwege zijn vele waterkrachtcentrales, hofleverancier van GvO’s

Noorwegen

De Noorse fiscus trok in april van dit jaar als eerste aan de bel vanwege carrouselfraudeurs in de handel in groene energie. Noorwegen is, vanwege zijn vele waterkrachtcentrales, hofleverancier van GvO’s, wat het land een aantrekkelijk doelwit maakt. De Noorse Belastingdienst waarschuwde voor dubieuze buitenlandse bedrijven die een handelsaccount proberen te krijgen in het nationale NECS-register; die registratie is noodzakelijk om in GvO’s te kunnen handelen. ‘We zien nu dat er gepoogd wordt om GvO’s te gebruiken als instrument om btw-fraude te plegen. Het is een serieus fenomeen. We vermoedden tevens dat deze dubieuze spelers meerdere registers in de Europese Unie proberen binnen te dringen,’ zei Hans Christian Holte, directeur van de Belastingdienst tegen de Noorse krant Aftenpost.

De waarschuwingen zijn ook tot Nederland doorgedrongen. De verstrekking van GvO’s wordt in Nederland geregeld door CertiQ. CertiQ maakt deel uit van de Association of Issuing Bodies (AIB), een Europese koepel waarbij 24 uitgevende instanties uit 21 EU landen zijn aangesloten.

‘Binnen de AIB zijn berichten verspreid over de risico´s van handelaren die mogelijk btw-fraude als doel hebben,’ vertelt CertiQ-relatiemanager Ivo de Vries aan Follow the Money. ‘Om dit onderwerp goed te kunnen monitoren en btw-fraude te voorkomen, is een werkgroep opgericht. Tevens onderhouden wij nauw contact met onze klanten en met handelaren, waarbij wij ook signalen hebben ontvangen over mogelijke nieuwe marktpartijen waar de gevestigde orde twijfels over heeft. Ook hebben we onlangs onze contacten met de Belastingdienst aangescherpt vanwege de signalen uit de markt.’ De Vries zegt dat er in Nederland nog geen daadwerkelijke gevallen van btw-fraude met GvO’s bekend zijn. ‘We zijn wel extra alert bij aanmeldingen van nieuwe handelsaccounts. Daarbij kunnen we, naast ons bestaande Know Your Customer-proces, onder andere gebruik maken van informatie binnen de AIB en van de Belastingdienst.’

Fraude in België

In België blijkt al btw-fraude met GvO’s te zijn gepleegd. De Belgische krant De Tijd, die ook deelneemt aan het project Grand Theft Europe, sprak met Francis Adyns, woordvoerder van de Bijzondere Belastinginspectie. ‘Voorlopig is er nog maar 23.116 euro buitgemaakt in België. In de rest van de Europese Unie zijn er wel al tientallen miljoenen euro’s verloren. Dat valt nog best mee. Maar de fraude-typologie vertoont sterke gelijkenissen met de fraude met CO2-certificaten die een tiental jaar geleden de Europese lidstaten grote schade berokkende.’

De fraude gaat als volgt in zijn werk: GvO’s worden door fraudeurs aangekocht uit een ander EU-land, waardoor het nultarief van toepassing is. De GvO’s worden netjes in het registratiesysteem overgeboekt en vervolgens doorverkocht in eigen land, zodat nu wel btw in rekening moet worden gebracht. De gelden worden geïncasseerd door een plofbedrijf, dat de btw niet afdraagt aan de fiscus.

Bonafide handelaren krijgen heel verleidelijke deals aangeboden

Adyns meldt dat zulke GvO’s tegen zeer aantrekkelijke prijzen worden aangeboden, waardoor bonafide handelaren meegesleurd kunnen worden in de carrousel. Volgens CertiQ-accountmanager De Vries moeten handelaren extra alert zijn zodra ze worden benaderd door relatief nieuwe en onbekende partijen die aangeven bekend te zijn met de energiemarkt, of door directeuren die niet van Nederlandse afkomst zijn. ‘Er wordt vrijwel altijd gepusht door de handelaar, er is haast geboden. Ze lijken ook veelal bereid te zijn om pre-payment aan te bieden. En het gaat om grote aantallen GvO's.’ Oftewel: bonafide handelaren krijgen heel verleidelijke deals aangeboden.

De Nederlandse energiehandelaar bij wie Follow the Money op bezoek was, ziet ook dat de GvO-markt een aanzuigende werking heeft op nieuwkomers. ‘Iemand stond zelfs bij mij op de stoep met de vraag of hij mijn bedrijf kon kopen. En ik hoor verhalen van andere handelaren die worden benaderd door nieuwe partijen uit Dubai en Italië, die 50 cent boven de marktprijs willen betalen.’

Groot lerend vermogen

Mogelijk is zulke btw-fraude met GvO’s al langer gaande in EU-lidstaten, want tussen 2013 en 2016 hebben zes lidstaten (Oostenrijk, Tsjechië, Denemarken, Ierland, Italië en Roemenië) een verleggingsregeling op GvO’s toegepast. Dat is normaliter een instrument van Belastingdiensten om btw-fraude een halt toe te roepen. In Nederland werd bijvoorbeeld een verleggingsregeling geïntroduceerd nadat btw-fraude was geconstateerd met computerprocessoren, mobiele telefoons en CO2-certificaten.

Btw-carrouselfraudeurs bewijzen dat ze een groot lerend vermogen hebben. In de jaren negentig hadden ze een voorkeur voor kleine compacte producten zoals computerprocessoren; later stapten ze over op telefoons en andere waardevolle hardware. Zo konden ze, in korte tijd en tegen geringe transportkosten, torenhoge omzetten draaien door te handelen tussen en binnen EU-landen. De in rekening gebrachte btw, die zich opstapelt in de carrousel, droegen ze nooit af.

In 2009 bleek dat fraudeurs een efficiënter manier hadden gevonden om hun carrousel te laten draaien

In 2009 bleek dat fraudeurs een nog efficiënter manier hadden gevonden om hun carrousel te laten draaien. Ze stortte zich massaal op de handel in CO2-certificaten, Die konden via digitale handelsbeurzen – waaronder de Nederlandse Climex-beurs – binnen enkele uren tientallen keren door meerdere landen stromen en verhandeld worden. De truc was klassiek: inkopen uit een ander EU-land tegen nultarief, het certificaat in eigen land met btw doorverkopen, en die btw vervolgens niet afdragen.

Door preventieve maatregelen zoals de verleggingsregeling van de Nederlandse fiscus zijn de meest fraudegevoelige productcategorieën zoals processoren, telefoons en CO2-certifcaten minder aantrekkelijk geworden voor fraudeurs. Maar vervolgens gaan ze op zoek naar een nieuwe productcategorie. Hoogleraar Herman van Kesteren wist dat gedrag vorig jaar tegen Follow the Money al treffend te omschrijven.‘Het is alsof je een steen in een mierennest gooit: alle mieren zijn even van slag, totdat ze de weg terug weer hebben gevonden.’