Hoewel zijn bijbelkennis niet om over naar huis te schrijven is, wilden SGP-ondernemers maar wat graag in de buidel tasten voor een ontmoeting met FvD-frontman Thierry Baudet. Dat wist het Reformatorisch Dagblad eind vorig jaar te melden. Wie die ondernemers precies waren, blijft onbekend; dito de identiteit van de Amerikaanse afzender van het ‘koffertje met 75.000 dollar’, geadresseerd aan PVV-frontman Geert Wilders. Buitenlandse partijdonaties zijn in Nederland immers niet verboden, maar – net als binnenlandse donaties – gehuld in nevelen.

Sinds de constatering van ‘buitenlandse’ (lees Russische) inmenging in onder meer Italiaanse en Franse verkiezingen, is het Nederlandse kabinet van plan om giften van buiten de EU aan Nederlandse politieke partijen een halt toe te roepen. In de aankondiging noemde minister van Binnenlandse Zaken Kajsa Ollongren (D66) het ‘heel belangrijk’ om als politieke partij ‘transparant [te] zijn over waar je geld vandaan krijgt’. Ook zei de minister dat Nederland ‘niet naïef’ moet zijn als het gaat om mogelijke beïnvloeding van verkiezingen.

Doortastende woorden, ware het niet dat hier eerder sprake is van achterstallig onderhoud: op dit moment is Nederland een van de slechts vier EU-lidstaten zonder restricties op buitenlandse donaties in de nationale politiek.

De andere drie landen in dat rijtje: België, Italië en Denemarken. Vooral die laatste ontving herhaaldelijk — en meest recentelijk in juni vorig jaar — scherpe kritiek van de Europese anti-corruptiewaakhond GRECO (bekend van de rapporten over integriteit in de Eerste en Tweede Kamer). Pas na langdurig aandringen besloot Denemarken vorig jaar als laatste EU-lidstaat om anonieme giften aan politieke partijen te verbieden. 

Maar waar nationale partijen in steeds mindere mate geld accepteren van buitenlandse donateurs, kunnen Europese partijen dergelijke donaties zonder problemen binnenharken. En harken, dat doen ze. Van de in totaal 997 donaties en contributies die tussen 2014 en 2017 werden genoteerd, kwamen er 180 van buiten de Europese Unie. Dat blijkt uit onderzoek van Follow the Money.

Een eerste observatie: van de door Ollongren gevreesde grootschalige Russische financiële inmenging is – voor zover na te gaan – op Europees partijniveau geen sprake. De enige donaties die zichtbaar uit Rusland kwamen, waren die van de Russische zusterpartij van de Groenen. Deze Rossiiskaya ekologicheskaya partiya doneerde in de periode 2014-2018 in totaal 3.440 euro aan de Europese partij — precies evenveel als de collega’s van de Oekraïense Groene partij.

Ter vergelijking: de Noorse Groenen maakten in diezelfde periode 12.563 euro over aan hun Europese ideologische evenknie. Dergelijke donaties van geestverwanten van buiten de EU komen veel voor: ze verklaren eveneens het Zwitserse aandeel in de buitenlandse geldstromen. De meeste Zwitserse donaties vloeiden van de Evangelische Volkspartei (EVP) naar de christendemocratische EPP. 

Toch wil dat niet zeggen dat mogelijke Russische beïnvloeding daarmee uit de lucht is. Russisch geld hoeft namelijk niet per se als zodanig geoormerkt te zijn. De reden daarvoor ligt in Nederland, bij de welbekende Amsterdamse brievenbus. Zo ontving de conservatieve ACRE in 2014 een donatie van 2.000 euro uit Nederland. De gulle gever was de in Amsterdam-Zuidoost gevestigde Bendukidze Stichting; uit nader onderzoek blijkt dat deze stichting fungeerde als agentschap van de (toen nog in leven zijnde) Georgische oligarch en voormalig minister Kakha Bendukidze (1956-2014).

Opvallend genoeg is het dus Nederland zelf dat via brievenbusmaatschappijen sluiproutes voor buitenlands geld faciliteert. Opvallend, omdat juist de Nederlandse regering — bij monde van minister Ollongren — een speerpunt heeft gemaakt van het tegengaan van (met name) Russische beïnvloeding. De minister toog vorig jaar zelfs richting Brussel om haar politieke collega’s er op te wijzen dat samenwerking in de strijd tegen onder andere nepnieuws in verkiezingstijd essentieel is.

Wat leveren deze inspanningen onder de streep op, als de oligarchen tegelijkertijd dankzij Amsterdamse brievenbussen semi-anoniem kunnen doneren aan Europese politieke partijen? De minister geeft — ondanks herhaalde verzoeken van Follow the Money — geen antwoord op de vraag.

Een ander opvallend gegeven: als het om het ontvangen van buitenlandse giften gaat, is de liberale ALDE-partij — waar naast de D66 van Ollongren ook coalitiepartner VVD in zetelt — de absolute kampioen. 35 procent van de donaties aan de partij was afkomstig van buiten de Europese Unie, en dan met name van het Amerikaanse bedrijfsleven. Dit percentage steekt met kop en schouders boven het totaalbeeld uit: over alle partijen gerekend is slechts 18 procent van de donaties afkomstig van buiten de EU.

De ALDE verkocht feitelijk lobbycontacten aan gulle donateurs uit het (Amerikaanse) bedrijfsleven. Een royale bijdrage garandeerde tot voor kort een ‘standje’ op het partijcongres, waar afgevaardigden van de grote bedrijven direct in contact konden komen met Europese liberale politici en beleidsmakers. In andere gevallen mochten lobbyisten met omslachtige functietitels cursussen geven aan aspirant-politici of aanschuiven in ‘expert panels’. Zo gaven de Politics & Government Outreach Manager van Facebook en de Brand & Comms Manager van ‘Grow with Google’ de ALDE-training ‘Running for Office’. Het ALDE-expertpanel over nepnieuws maakte het wel heel bont: deze was exclusief gevuld met lobbyisten van Facebook, Google en Microsoft.

Christelijk en conservatief geld

Het gros van de buitenlandse donaties aan EU-partijen komt uit de Verenigde Staten. Ontvangers van deze Amerikaanse giften zijn vooral de (christen)conservatieve en liberale partijen. Wel kan het type donateurs per partij sterk verschillen. Is de ALDE populair bij Big Tech, bij de christelijke ECPM (waar de Nederlandse ChristenUnie en SGP bij zijn aangesloten) zien we vooral Amerikaanse evangelische organisaties die ‘the Good News of Jesus’ verspreiden.

Andere ECPM-donateurs zijn strakker in de leer. De Brusselse groep ‘European Dignity Watch’ lobbyt bijvoorbeeld — met behulp van Amerikaanse neo-conservatieve giften — onder eufemistische termen als ‘pro life’ en ‘pro family’ actief tegen abortus en het homohuwelijk. In dat kader doneert de groep steevast aan de ECPM.

Follow the Money vroeg de ChristenUnie, waar onder de leden nog volop discussie is over het homohuwelijk, hoe deze het bevorderen van dergelijke standpunten met Amerikaans geld binnen de Europese familiepartij gadeslaat. Ondanks herhaaldelijke verzoeken per telefoon, mail en sms aan diverse woordvoerders volgde de avond voor publicatie de mededeling dat onze vragen ‘niet intern bij de afdeling persvoorlichting terecht zijn gekomen’. De ChristenUnie had dus ook niet meer de tijd om op deze vraag te antwoorden.

De conservatieve christenen hebben overigens niet alleen vrienden in de Verenigde Staten: ze maken ook volop gebruik van hun netwerk in Europa. Zo vond het retraite van de ECPM in 2016 in het Noorse hotel Langesund Bad plaats. Blijkbaar is de vakantie ook de uitbater goed bevallen: hij doneert sinds 2016 trouw elk jaar enkele duizenden euro’s, en de ECPM keert ieder jaar terug voor een zogeheten ‘leadership retreat’.

Navraag leert dat het hotel eigendom is van het oud-lid van het Noorse parlement Lars Rise. ‘Sommige mensen binnen de ECPM ken ik al van voor mijn tijd als parlementslid voor de christendemocraten,’ zegt hij daarover tegen FTM. ‘Ik vind het fijn dat ik nu in een positie ben om vanuit mijn zaak te doneren aan goede doelen: humanitaire doelen, maar dus ook mijn vrienden van de ECPM.’

Waar de flanken van de Republikeinse partij met name hun ideologische geestverwanten zoeken in de conservatieve Europese hoek, vindt het meer gematigde centrum heil bij de christendemocratische EPP, waar het CDA ook bij is aangesloten. Zo is de aan de Republikeinse partij gelieerde denktank International Republican Institute een van de vaste donateurs van het Martens Centre, de denktank van de EPP. Opvallend hier is dat — net als bij de liberalen — donaties van het Amerikaanse bedrijfsleven steevast worden vergezeld van een donatie vanuit de Amerikaanse Kamer van Koophandel. Ook de NAVO duikt enkele malen op, als indirecte partner van evenementen waar ook het Martens Centre aan verbonden is.

De conservatieve ACRE (waar Forum voor Democratie zich bij aan hoopt te sluiten) ontving naast donaties van telecomgigant AT&T vooral geld van Amerikaanse conservatieve denktanks als de Heritage Foundation of The Atlas Network. Deze laatstgenoemde organisatie, een netwerk van ruim 450 zogeheten ‘pro-vrije markt’-denktanks, blijkt op meer paarden te wedden: naast ACRE werd er ook gedoneerd aan de eurokritische ADDE-partij.

Ook de American Freedom Alliance, een club opgericht om ‘Westerse waarden te verdedigen’, trok de portemonnee voor de conservatieven van de ACRE. Deze alliantie is in rechts-conservatieve Amerikaanse kringen evenmin een onbekende. Zo werden er onder de noemer ‘Green: the new tiranny’ klimaatsceptische conferenties georganiseerd en sloot Geert Wilders in de lente van 2017 als ‘keynote speaker’ een conferentie in Los Angeles af.

Veel van deze buitenlandse donateurs werden binnengehaald via het netwerk van de Britse Conservatieve partij. Dat is weinig verrassend: de Tories leverden zelf bijna 15 procent van alle donaties aan de ACRE-partijkas. 

Het Britse conservatieve parlementslid Daniel Hannan bijvoorbeeld, een van de prominente voorstanders van een Brexit. Hannan was niet alleen donateur, maar ging als secretaris-generaal van de ACRE-groep vervolgens ook over de — mede dankzij zijn eigen donatie verkregen — subsidie. Hannan raakte eind 2018 in opspraak, omdat onder zijn toeziend oog 250.000 euro aan EU-subsidie werd uitgegeven aan een driedaags verblijf in een luxe strandresort in Miami. Ook declareerden de Britse conservatieven 90.000 euro voor een ‘trade summit’ in een vijfsterrenhotel aan de kust van het Victoriameer in Kampala, waar druk werd overlegd met Afrikaanse diplomaten over post-Brexit deals. Toch houdt de ACRE vol dat deze bijeenkomsten ‘bijdroegen aan het verhogen van EU-bewustzijn.’

Walvisvaarders

Naast de Verenigde Staten en Zwitserland is er tot slot nog een derde land met opvallend veel organisaties die de portemonnee trekken voor de Europese politiek: IJsland. Zo komen we voormalig minister van financiën Baldur Gudlaugsson tegen, die in 2011 werd veroordeeld tot twee jaar gevangenisstraf wegens handelen met voorkennis. Gudlaugsson verkocht namelijk vlak voor het instorten van de op-een-na grootste IJslandse bank, Landsbanki, zijn aandelen in de bank. Anno 2017 blijkt hij financieel weer goed genoeg te boeren om 1500 euro over te maken naar ACRE.

De laatste vinvisvaarder ter wereld doneerde in 2017 5.000 euro aan ACRE

Landsbanski-collega en voormalig leider van de IJslandse Conservatieve Partij Kjartan Gunnarsson doneerde via zijn eenmansbedrijf ‘Glitisre Fjrir Gap Ehf’ dat jaar eveneens 3000 euro. Zo ook Armann Thorvaldson, de CEO van de IJslandse Kvika banki: hij doneerde via zijn holding 4000 euro.

Naast bankiers en vermogensbeheerders komt nog de visserijsector voorbij, zoals visbedrijf Brim Seafood en visolieproducent Isfelag Vestmannaey. Opvallend in het rijtje is het omstreden bedrijf Hvalur: dat is van de IJslandse walvismagnaat Kristján Loftsson, de laatste vinvisvaarder ter wereld.

Hvalur doneerde in 2017 5.000 euro aan ACRE. Waarschijnlijk niet zonder reden: dat jaar riep het Europees Parlement Noorwegen op om te stoppen met de commerciële walvisvaart. Ook liet het parlement weten de mogelijkheden te onderzoeken om walvisvlees te weren uit Europese havens. Dit laatste zou Hvalur in de portemonnee hebben kunnen raken.

Of dit ook echt de reden is geweest voor de donatie, blijft onduidelijk. Hvalur reageert niet op vragen van Follow the Money; na aandringen laat een medewerker van Hvalur telefonisch weten ‘geen idee’ te hebben, en dat Loftsson ‘pas volgende week weer bereikbaar is’.

Hoewel het (op een enkele Amsterdamse brievenbus van een Georgische oligarch na) dus niet de Russen zijn die de Europese politiek trachten te beïnvloeden, vindt Fabrice Pothier van de pro-democratische organisatie Alliance for Democracies dat er een einde moet komen aan de geldstromen van buiten de Europese Unie: ‘Of het geld nu uit Rusland of de Verenigde Staten komt maakt niet zoveel uit. Het is geld vanuit landen die geen deelgenoot zijn van de verkiezingen, maar deze wel proberen te beïnvloeden.’

Inmiddels heeft het bestuur van het Europees Parlement zich op het standpunt gesteld dat politieke organisaties die niet in de Europese Unie zitten geen geld meer mogen overmaken naar de Europese partijfamilies. Noorse of Russische partijen worden hierdoor bijvoorbeeld buitenspel gezet.

Volgende week publiceren we de volledige donatie-dataset, zodat iedereen zelf kan kijken wie de gulle gevers zijn van Europese partijen en hun denktanks. De komende artikelen zullen we onder meer aandacht besteden aan het netwerk van donateurs die steevast opduiken bij partijen van eurokritische snit.